Friese terpen als innovatie

Woensdag 16 november 2011

Terpen en dijken
Moeten terpen weer een functie krijgen in het Nederlandse landschap? En is het wel zo verstandig dat we de veiligheid van Nederland qua zeewaterkering grotendeels afhankelijk houden van die dunne lijnen in het landschap, van onze zeedijken? Vanavond organiseren we als VU-connected over dergelijke vraagstukken een Debatcafé in Tresoar te Leeuwarden.

Debaters
Twee debaters zijn hiertoe uitgenodigd. De eerste debater is Gilles de Langen, bijzonder hoogleraar aan de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit te Groningen, tevens werkzaam als provinciaal archeoloog voor de provincie Fryslân. De tweede debater is Harry Boon, dagelijks bestuurslid van het Wetterskip Fryslân. Onder leiding van onze vaste gespreksleider Siem Jansen debatteren zij vanavond in Debatcafé Fryslân over een mogelijk nieuwe rol van Friese terpen.

Debatcafé Fryslân
Het Debatcafé Fryslân is een samenwerkingverband tussen VU-connected, het Friesch Dagblad en Tresoar. Regelmatig wordt door ons een discussie georganiseerd over actuele regionale thema’s, tussen enerzijds wetenschappers en anderzijds experts uit de Friese praktijk. Het gesprek staat altijd onder leiding van Siem Jansen, directeur van de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij.

Friese terpen als innovatie
Bieden onze Friese terpen nog kansen voor innovatie? Kunnen terpen in een nieuwe uitvoering van de 21e eeuw in alle delta’s van de wereld bijdragen aan de vergroting van veiligheid en aan verbetering van het landschap, economie en cultuur? Gilles de Langen ziet voor nieuwe terpen geen grote rol meer weggelegd in Nederland. “Friese terpen kunnen enkel tot inspiratie dienen in gebieden waar de zee nog steeds breed kan binnentreden”, zo stelt hij.

Gilles de Langen
- Op een terp zat men vroeger alleen bij hoge vloed;
- De vroege ontginningen van de veengebieden in het achterland hebben het landschap ontwricht, want er moesten binnendijken komen vanwege de bodemdaling;
- Door het aanleggen van buitendijken kon het nog binnengestroomde zeewater niet meer weg, zie bijvoorbeeld de Watersnoodramp van 1953 in Zeeland;
- Door buitendijks aanslibben liggen de buitendijkse kwelders hoger dan het binnendijkse kwelderland;
- We weten dat Fryslân vroeger vóór de bedijking ook al betrekkelijk dichtbevolkt en welvarend was;
- We weten eigenlijk nog maar weinig over de geschiedenis van de vroege bedijking; zo weten we bijvoorbeeld niet wie daar vroeger leiding aan gaf, maar we weten wel dat er in die tijden al sprake was van leiderschap;
- Ik ben geen voorstander van het doorbreken van dijken, want door alle ingrepen in het landschap kan er tegenwoordig geen sprake meer zijn van een goed evenwicht tussen natuurlijk in- en uitstromen van zeewater;
- Het eerste type dijken in Fryslân bij bijvoorbeeld Dongjum en Peins van zo’n 22 eeuwen geleden werd al aangelegd met het oogmerk om via kunstmatige aanslibben hoger liggende stukken land te verkrijgen;
- We staan aan het begin van het moderne terpenonderzoek;
- Ik spreek alleen maar over terpen als ze liggen in een gebied waar de zee snel komt en ook snel weer gaat; die nieuwe terpen van tegenwoordig, dat zijn geen terpen;
- Terpen moeten we behouden zoals ze zijn, en ze beschouwen als industrieel monument; alleen als ze bijvoorbeeld aangetast raken door uitdroging, zouden we ze moeten inkapselen met grondsuppletie, om ze te conserveren.

Harry Boon
- Dijkaanleg heeft ons ook heel veel rijkdom gebracht;
- Terpen hebben hun primaire taak van zeewaterkering verloren;
- Terpen zijn niet geschikt als eerstelijns veiligheid als waterkering;
- Ik zie het niet zitten om de zee binnen de zeewaterkering weer vrij spel te geven;
- Als de zee binnendijks weer vrij spel krijgt, vraagt dat om een ingewikkelde functieverandering van binnendijkse gronden;
- Vooralsnog zie ik qua zeewaterkering alleen nog maar technische oplossingen, teneinde de problemen van verzilting (je zou kunnen kiezen voor bijvoorbeeld andere teelten) en van zeewaterspiegelstijging tegen te gaan;
- Voor bedijking en voor waterhuishouding had je ook vroeger al centraal gezag nodig;
- Tot aan 1953 ‘dempten we in Nederland de sloot pas als het kalf al verdronken was’; pas vanaf de Zeeuwse watersnoodramp proberen we grote watersnoodrampen te voorkomen;
- Voor nieuwe bredere zeedijken inclusief dijkbewoning heb je veel grond nodig en behalve dat het veel te duur is, keren ook de huidige landfuncties en de natuurwetgeving dergelijke initiatieven;
- Die nieuwe terpen geven een vreemd ruimtebeslag; ik zie meer in het verhoogd aanleggen van hele nieuwbouwwijken;
- Nieuwe terpen zouden wel heel goed werk kunnen doen in grote rivierdelta’s in het buitenland; denk maar aan de rivierdelta’s van de Ganges in India en van de Mississippi in de Verenigde Staten;
- We bereiden momenteel twee nieuwe uitwateringszeegemalen voor, te weten een kleine bij Vijfhuizen in 2013 en een hele grote bij Lauwersoog in 2015.