Tiraboleiro zijn

Woensdag 27 november 2024

 

Acht Tiraboleiros slingeren de Botafumeiro in de kathedraal

Botafumeiro slingeren

Vanavond wonen Durkje en ik de lezing-avond bij van de Regio Fryslân van ons Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Het wordt een avond met een spreker, met drankjes, foto's, filmpjes met muziek en iets lekkers; en dat alles in een Spaanse sfeer. Deze avond wordt gehouden in Akkrum. 

Spreker Herman Velvis – bestuurslid van ons pelgrimsgenoootschap - zal ons vanavond meenemen in zijn verhaal van achter de schermen inzake het slingeren van het wierookvat (de botafumeiro) in de kathedraal van Santiago de Compostela. 

De titel van zijn lezing luidt: ‘Tiraboleiro zijn'.

Velvis vertelt zijn eigen verhaal, van een pelgrim die uiteindelijk na negen jaar het wierookvat in de kathedraal van Santiago de Compostela mocht slingeren. Het is het verhaal van hoe puzzelstukjes in elkaar vallen en hoe voor hem toen hèt moment als zogenoemde 'tiraboleiro' zich aandiende.

• Wat steekt er achter het slingeren van het beroemde wierookvat?

De pelgrim die ook tiraboleiro werd

Met een bijzonder verlof van zijn werkgever (het UMCG) ging Herman Velvis voor het eerst pelgrimeren, van het Franse Vézelay via het Spaanse bedevaartsoord Santiago de Compostela naar het bedevaartsoord Fatima in Portugal.

Fatima is een plek, vooral ook voor jongeren, om vanuit daar verder te gaan en te komen in je leven.

• Aan zo’n spirituele pelgrimsreis komt eigenlijk nooit een eind. Eén van de vervolgen daarop was voor Velvis vrijwilliger worden in een pelgrimsherberg. Daartoe volgde hij de voorbereidende cursus. Ook werd hij voor ons pelgrimsgenootschap gastheer in de Huiskamer der Lage Landen, in Santiago de Compostela, waar de pas gearriveerde pelgrims worden ontvangen. Ook werkt hij af en toe op het pelgrimsburo in Santiago de Compostela, waar de nieuw-gearriveerde pelgrims hun Credencial afhalen, zijnde het op pelgrimsnaam gestelde certificaat van de afwikkeling van je pelgrimsreis. Ook is hij vrijwilliger in de kathedraal van Santiago de Compostela, en doceert hij en verzorgt lezingen zoals bij ons vanavond in Akkrum.
• In Santiago de Compostela ontmoette hij een oude kennis, Suso, die tiraboleiro is. Suso nodigde Herman uit om toe te treden tot de groep van tiraboleiros, die het rookvat slingeren in de kathedraal.
• De huidig originele, verzilverde botafumeiro (het oorspronkelijke wierookvat dateert overigens van 1554) staat in het museum, en weegt 63 kilo, 
• Aan de onderkant van de botafumeiro zit een ster. Aan de tiraboleiro zitten ringen, waardoor de slingertouwen gaan. Het draaimechanisme bovenin de kerk is een katrol. Met z’n achten trek en slinger je als tiraboleiro's de botafumeiro, en één daarvan is de dirigent. Deze slingeraars trekken niet zomaar aan de touwen, maar gaan daarbij elke keer neerwaarts door de knieën. Eén keer in de 15 jaar wordt het trektouw vervangen. Het touw weegt 90 kilo en is 65 meter lang. De maximale hoogte die het wierookvat (botafumeiro) tijdens het slingeren bereikt, is 21 meter, en hij mag met een maximale snelheid van 68 kilometer per uur zwaaien. 
• De botafumeiro was aanvankelijk bedoeld om de aangekomen en toch wel stinkende pelgrims te bewieroken, want ja, zij waren bij aankomst vroeger natuurlijk niet zo fris schoon als hedentendage. 
• Vroeger kwamen er zo'n miljoen pelgrims per jaar aan bij en in de kathedraal van Santiago de Compostela. Tegenwoordig zijn dat er zo’n vijfhonderdduizend pelgrims per jaar.
• Het katrolmechanisme van de botafumeiro dateert van 1604, en dat keert de botafumeiro bij elke slinger met radertjes. 
• Een tiraboleiro is een slingeraar van de botafumeiro. Herman werd vanuit het pelgrimsburo van Santiago de Compostela afgevaardigd om mee te gaan doen als tiraboleiro. Alleen mannen worden toegelaten tot deze taak. Deze mannen worden afgevaardigd door verschillende organisaties, zoals bijvoorbeeld ook het pelgrimsmuseum.
• Er zit zo’n 400 gram gloeiende houtskool in de botafumeiro, waaraan vervolgens wierook wordt toegevoegd. Dat ritueel wordt met een zegen van de voorganger bekroond, en dan begint het  indrukwekkende slingeren van dit grote wierookvat.
• Je moet je als tiraboleiro concentreren op het verdelen van de touwknopen. Je moet bovenal luisteren naar de dirigent. Op zijn bevel ga je elke keer dat de botafumeiro in de mis functioneert 17 tot 18 keer trekken, met korte of lange trekken, op de wijze zoals de dirigent dat dirigeert. Ondertussen klinkt in de kerkzaal muziek tijdens het slingeren, namelijk het lied van de apostel Santiago. 
• Binnen het altaargedeelte moet de botafumeiro tot slot uitdoven, en daarna mag hij worden stilgezet; behalve als de aartsbisschop voorgaat, want dan moet het wierookvat slingeren tot hij helemaal stil ligt. 
• In een heilig jaar moet de botafumeiro elke dag worden geslingerd. En bij betaling van zo’n 550 euro wordt de botafumeiro voor jou geslingerd. Ook voor huwelijken en bij speciale jubilea mag je betalen, en ook dan wordt voor jou de botafumeiro extra geslingerd, maar dat moet qua bemanning natuurlijk dan nog wel worden georganiseerd.
• Er is een pool van zo'n 30-32 mannen die tiraboleiro zijn. Er zijn drie dirigenten. 
• In december 2023 was de botafumeiro in onderhoud, vanwege scheurtjes in de ophangringen, maar toen bleek ook dat de katrol een pin minder had. Beschadiging aan het slingersysteem vormen een serieus risico, want het tijdens de mis losraken van de slingerende, zware botafumeiro is levensgevaarlijk. Eind juni 2024 is de botafumeiro weer teruggekomen in de kathedraal. 
• Het is en blijft een voorrecht om tiraboleiro te zijn. 

Inmiddels is Herman ook lid van de broederschap van Sint Jacob. Daarbij krijg je een medaillon, die je als broederschapslid bij speciale gelegenheden draagt. 

• Pelgrimage is - aldus Velvis - niet zozeer een kwestie van alleen religie, want van belang is vooral wat er als pelgrim met je lichaam en geest gebeurt.
• In principe behoor je in Santiago de Compostela als gearriveerde pelgrim eerst je Compostela (het pelgrimscertificaat van de bisschop) te halen, en pas daarna ga je naar de kathedraal, waarin je dan de pelgrimszegen krijgt over je pelgrimage, te midden van al die andere medepelgrims, en dáár schuilt voor jou als pelgrim nu juist de kracht in.
• Het slingeren van de botafumeiro wordt niet vooraf aangekondigd, vooral ook omdat het voor de pelgrim niet zozeer zou moeten gaan om de botafumeiro, maar wel van belang is het om na aankomst de pelgrimsmis in de kathedraal van Santiago de Compostela bij te wonen, waarin aan jou dan de pelgrimszegen wordt gegeven. Dáár gaat het bovenal om.