Fedde Schurerlêzing 2024: De Friezen en harren ferhalen

Sneon 16 novimber 2024 

 

Titel-skêrm fan de Fedde Schurerlêzing 2024 yn Tresoar

De Fedde Schurerlêzing

Fedde Schurer (1898-1968) wie in Frysk dichter en sjoernalist. Dêrneist siet er yn de Twadde Keamer foar de PvdA. Jierrenlang wie Schurer haadredakteur fan de Friese Koerier; syn stilistysk briljante en skerpe artikels wiene bekend yn en bûten Fryslân. 

Sûnt 2010 organisearret de (Ried fan de) Fryske Beweging jierliks yn gearwurking mei Tresoar, de Fryske Akademy en de Ljouwerter Krante in grut opsette lêzing ta neitins oan Fedde Schurer.

Yn syn libben en syn wurk mijde Fedde Schurer de paradoks net. Sterker noch: dizze dichtsjende politikus, aktivistyske pasifist en yntellektueel fan beskieden komôf ferienige frijwat utersten yn him. Dat lêste hat er mien mei Fryslân, de provinsje dêr’t er berne waard en dêr’t er foar op de barrikaden gie. Dat makket nijsgjirrich nei de wize wêrop’t Fedde Schurer sjoen hawwe soe nei de Friezen fan hjoed en de opjeften dêr’t dy foar steane.

Hjoed is by Tresoar yn Ljouwert de Fedde Schurerlêzing 2024. Durkje en ik binne derby. It tema fan dizze lêzing is dit jier: ‘De Friezen en harren ferhalen’.   

Flip van Doorn en Sietske Poepjes jouwe hjoed beide in lêzing oer de Friezen en harren ferhalen; oer de ivige paradoks. 

Muzikant Piter Wilkens fersoarget de muzikale yntermezzo's.

Tresoar-directeur Arjen Dijkstra hjit alle minsken yn in folle seal hertlik wolkom, op dizze 73e jierdei nei Kneppelfreed. Dan yntrodusearret er de trije kultuerdragers dy’t harren hjoed presentearje: Flip van Doorn, Piter Wilkens en Sietske Poepjes.

Flip van Doorn 

Flip van Doorn (1967) is skriuwer en sjoernalist. Stof foar syn ferhalen fynt er op it snijflak fan reizgjen, kultuer en skiednis. 

Yn syn boek ‘De Friezen’ leit Van Doorn de ferbining tusken de hjoeddeiske provinsje Fryslân, dêr’t er wennet, de ferhalen fan syn Fryske pake en de skiednis fan syn heitelân.

Flip van Doorn stelt dat Fedde Schurer in man fan utersten wie. Hy ferienige yn himsels tsjinstellingen. Hy wie èn-èn. 

Us tiid freget it tsjinoerstelde fan ús. Stânpunten en identiteiten binne swart-wyt. Men is folslein fóár of krekt der poer op tsjin. Foaral yn debatten oangeande konflikten yn it Midden-Easten, genderidentiteit of it miljeu liket gjin middenwei mooglik. 

• Hoe ferhâlde dy stokramten fan gedachten har ta de Fryske identiteit? 
• Lit de Fries him meislepe yn ritich ‘snowflake’-gedrach?, of nimme de Friezen in oare ôfslach?

Wy hearre nei wat Flip fan Doorn dêroer fertelt.

Lezing van Flip van Doorn

Van Doorn benijdt Fedde Schurer om wie hij was als persoon, ook als politicus, en Flip is benieuwd wat Schurer gedaan zou hebben in het publieke debat van vandaag de dag.

• Hij benoemt Fryslân als een complexe eenheid van allerlei identiteiten. Van Doorn gaat nu in op de dilemma’s waar de Friezen heden ten dage voor staan.
• Veel van de geschiedenisverhalen van Fryslân hebben het karakter van een mythe gekregen.
• Verder kennen we de paradox van de Friese vrijheid, die van de schijnbare tegenstelling.
• Vraagstukken van wereldformaat raken Fryslân rechtstreeks, zoals bijvoorbeeld het Friese landschap. Als illustratie daarvan toont Flip oude landkaarten - in de loop der jaren - van Heerenveen, alsmaar uitdijend naar alle richtingen.
• Daarna kijken we naar het schilderij van Jan Mankes, van de Woudsterweg bij Oranjewoud. Veel is er (nog) niet op de geschilderde plek (zo ongeveer waar nu Belvedère staat), maar wat er is te zien, stemt tot tevredenheid.  
• In IJlst – waar Flip nu woont - vindt hij de schaal van de infrastructuur nog wel in lijn met de schaal van de omgeving. Hij kijkt echter argwanend naar de uitbreidingstrend van de naburige stad Sneek.
• Weidsheid, ruimte en rust zijn de kenmerken van Fryslân. Daarmee zou je Fryslân ook aantrekkelijk kunnen maken en in de toekomst ook aantrekkelijk kunnen houden. 
• Water zouden we niet als vijand, maar als vriend moeten zien, daarbij het water de ruimte gevend. Dan zouden al die Friese plasdrasse graslanden van weleer wederom plasdras kunnen worden.
• Natuur, landschap en seizoenen zijn in onze provincie aan de kant geschoven, ten koste van het Friese landschap van vandaag de dag.
• Wat zegt het over ons welzijn als onze welvaart toeneemt?
• De vraag is nu welke keuzes we in Fryslân willen maken, welke houding we willen aannemen: offensief of defensief. Stel eens dat we het economisch bestel niet meer als bepalend laten zijn, en stel dat we de natuur en ons landschap als richtinggevend zouden beschouwen. 
• Het is de hoogste tijd om ons tot elkaar te wenden: de mens, de natuur, het landschap, enzovoort.
• We hoeven de klok niet terug te draaien. Maar het is nu wel genoeg geweest. We zouden het economisch stelsel een halt toe moeten roepen, op zoek gaand naar een hernieuwd evenwicht. 
• Het is tijd voor de Friezen om de Friese paradox te bestrijden!

Piter Wilkens 

Piter Wilkens (1959) is ien fan de pioniers fan de Frysktalige muzyk. Hy is skriuwer en sjonger fan humoristyske en filosofysk kleure ferskes yn tige útienrinnende stilen. 

Hy wurke ek mei oan teäterproduksjes lykas ‘It geheim fan ’e Kânselier’ fan Tryater en teäterspektakel ‘Salomon, het Kollumer Oproer’.

Muzikaal intermezzo fan Piter Wilkens

Oanslutend op de lêzing van Van Doorn komt Piter Wilkens mei syn muzyk. Hy is de troubadour dy't graach ferhalen fertelt mei syn lieten.

Hy fangt oan mei it ferhaal oer de Fryske skûtsjes, mei in liet oer de skiednis fan het skûtsjesilen: “Op it wetter fielden/fiele wy ús oeral thús”. 

Dan folget “it ferhaal fan de dowestien”, fan it saneamde ‘tufsteen’, dy't âlder binnen as de Alde Friezen (de kloostermoppen), dat Piter sjongt oer de tufsteen sa't dy sit yn de tsjerkemuorre fan bygelyks de Redbadtsjerke fan Jorwert. 

Sietske Poepjes 

Sietske Poepjes (1979) is juriste en CDA-politikus; Hja is – no fan de Fryske pôle - sûnt febrewaris 2024 boargemaster fan de Oeriselske gemeente Olst-Wijhe. 

Fan 2011 oant en mei 2023 wie se deputearre yn Fryslân, mei ûnder mear ynfrastruktuer, kultuer en Fryske taal yn har portefúlje. 

Se is auteur fan it non-fiksje boek ‘Eigenheid – Het belang van regionale culturen’.

Lêzing fan Sietske Poepjes

Har radar is no net mear op Fryslân en de Friezen, mar dochs sil se har bêst dwaan om no wat te sizzen wat wiis is.

Hja fangt oan mei har persoanlike bân mei Fedde Schurer, nammentlik oer har beppe Sietske, dy’t as skoalbern noch by master Fedde Schurer yn de klasse sitten hat. Beppe Sietske fertelde oer har skoaltiid: “Schurer wie sa machtige lief”.

• Fedde Schurer syn oersetting 'Hear bliuw my nei" (fan it liet 'Abide with Me") is syn brêge nei Schurer syn pasifisme. 
• Mear as aktivisme en pasifisme is nedich. 
• Omdat ús ratio ús ek net mear leare kin, sjoch net altyd (en allinnich) mei it ferstân nei saken. 
• In miening krijt in sûn libben as it aktivistysk èn pasifistysk is.
• Bliuw mei de tengels fan in oar en fan in oar syn dingen ôf. 
• Jo meie wol oeral in standpunt oer yn nimme, mar jo binne net de rêder fan it frije wurd.
• Wês fredich en geweldleas yn jo toan.
• Friezen meie grutsk wêze op it mienskipstinken, mar de Oeriselers hawwe dêr mei harren noaberschap ek fan, sels noch wol wat freonliker en waarmer as wy dat hawwe en dogge yn Fryslân.
• Schurer hie in hâlding fan bûten josels leare te sjen.

Piter Wilkens nochris wer

Oer Fryslân en har ferhalen, harkje wy no nei it troch Piter Wilkens songen ferhaal fan de Fryske tsjerken, oer harren libbene stiennen, oer de tsjerken as: 

• "In plak fan leauwen en mear, ... 
• fol mei ferhaal, ... 
• mei leafde en fakmanskip bout, ... 
• dêr’t bidden is foar hope en treast. 
• Ast sjen wolst, sjochst noch genôch! 
• Alles fan wearde is kwetsber, ek tsjerken, it hert fan uze kultuer."   

  

Ta beslút: Reaksjes op fragen oan Flip en Sietske op it poadium

• Flip: Een paradox is een schijnbare tegenstelling. Dat vergeten we in onze tijd wel eens. Realiseer je echter wel dat die/een andere kant er wel altijd is. We moeten niet alleen het zwart en het wit zien, maar ook alles er tussenin.
• Sietske: Ek fan oaren fan bûten Fryslân wurdt der gâns oprjocht nei ús sjoen. Oprjocht nei oare minsken sjen is de iennige manier om goed nei minsken te sjen. 
• Flip: De rol van schrijvers en kunstenaars is mensen aan het denken te zetten. Ik wil mensen wel op ideeën brengen, maar hen mijn denken niet opleggen. 
• Sietske: It wurdt pas yngewikkeld as feskate saken yn jo buert komme, lykas ruzje en munysjedepots. It wurdt lestich as it akelich om jo hinne wurdt. As jo dat noch net (folle) meimakke hawwe, past it jo om stil te wurden.
• Sietske: It noaberschap is folle leaver as ús mienskipstinken, en yn Sallân wurdt dat noch yntinser. Yn Sallân is it folle warmer. Wy moatte net al te posityf oer ús Friezen tinke.
• Flip: Noaberschap houdt niet op bij de grens, maar loopt door tussen individuen en samenlevingen. 
• Flip: Als noord-Nederlanders moeten we met elkaar in gesprek gaan, ook met de andere Nederlanders, zonder elkaar in de haren te vliegen. Laat iedereen vooral blijven nadenken, en nieuwsgierig zijn naar hoe en wat anderen denken en vinden.
• Flip: De welvaart is hier niet zo groot, maar het welzijn wel, aldus de Friese schrijfster Anne-Goaitske Breteler. Zijn de Friezen wel zo gelukkig als ze beweren te zijn?, of houden de Friezen dingen achter?; bijvoorbeeld omdat ze er geen woorden voor hebben, of - wat meer voor de hand ligt - omdat Friezen daarover (liever) niet spreken?