Wiep Koehoorn: De Pelgrim nummer 100 van het Vlaams Compostelagenootschap

Woensdag 25 september 2024

Cover van De Pelgrim nummer 100

Nummer 100 in jaargang 26 van maart 2010
Het magazine 'De Pelgrim' is het tijdschrift van het Vlaams Compostelagenootschap, ofwel het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela (sinds 1985). Het ledentijdschrift verschijnt viermaal per jaar en richt zich op een breed publiek.

Pelgrims van Santiago de Compostela brengen erin verslag uit over hun belevenissen. Je vindt erin achtergrondinformatie over routes en over halteplaatsen. Daarnaast wordt ook aandacht besteed aan de geschiedenis van de pelgrimage naar Santiago de Compostela, èn je vindt erin verwijzingen naar bijpassende literatuur en kunst. Tot slot wordt daarin ook de actualiteit van het pelgrimeren met een kritisch oog gevolgd.

In 2010 verscheen het honderdste nummer van De Pelgrim. Dat moest een feestnummer worden, met meer eeuwigheidswaarde, met bijdragen die een breed perspectief openen.

Verspreid door dit jubileumnummer van De Pelgrim nummer 100 zie je ook een reeks foto's van èn een korte toelichtende tekst over de 19 Jacobskerken die Vlaanderen rijk is.

Hoofdredacteur Dick Aerts Aan de lezer

In het echte leven hebben getallen een symbolische betekenis.
Bij de leden van de redactie van De Pelgrim is nog nooit het gevoel opgekomen dat ze over het onderwerp pelgrimeren uitgepraat waren.
Veel Santiago-gangers voelen de behoefte om achteraf hun ervaringen op papier te zetten. Een bewijs temeer dat een echt doorleefde Santiago-tocht aan de ribben blijft plakken en je nooit meer loslaat.

Dick Aerts over Twintig jaar Compostelagenootschap

De herontdekking van Santiago de Compostela als reisdoel is in het laatste kwartaal van de vorige eeuw op gang gekomen.
Generaal Franco wist de traditie van Sint-Jakob als patroon van Spanje op handige wijze in te schakelen in zijn nationalistische politiek.
De Jacobswegen hadden een belangrijke rol bij de verspreiding van de Romaanse kunst.
De hedendaagse belangstelling in Spanje voor de Camino gaat helemaal niet zo ver in het verleden terug als men zou denken.
De stimulans om de Camino Franchés opnieuw tot leven te wekken, is voor een groot gedeelte van buiten Spanje gekomen.
De begeleiding van Santiagogangers is belangrijk geworden.
Het Vlaams Genootschap wilde mensen samen brengen die dezelfde interesse (voor het pelgrimeren) delen, en ze wilde een aanbod aan vorming ontwikkelen. Daarbij was de pelgrimstocht de bindende factor, zulks vanuit de invalshoeken: beleving en reflectie.
Het Vlaams Genootschap zorgde in de eerste plaats voor het evenwicht tussen het studiegenootschap en de broederschap.
De eerste opdracht voor het Vlaams Genoorschap was het verstrekken van informatie aan leden die op de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela wilden vertrekken.
Een pelgrim moet zijn tocht zelf maken, zo was de overtuiging, en dat geldt ook voor zijn voorbereiding, maar het genootschap kan wel duidelijk maken hoe hij dat moet aanpakken en waar hij op moet letten.
Verder was het een streven van het genootschap om pelgrims elkaar te laten helpen.
In vroeger tijden was de geloofsbrief een onmisbaar document wanneer de pelgrim zijn goede trouw moest bewijzen.
Compostelaverenigingen besteden veel aandacht aan ledenbijeenkomsten. Santiagopelgrims hebben bijzondere behoefte om elkaar na hun tocht terug te zien en om ervaringen door te geven.
Het onderzoek in verband met de Jacobusverering is erg versnipperd, en het beschikbare bronnenmateriaal is zeer heterogeen.
In het begin van de jaren negentig werd de Camino Franchés razend populair, en Spanje ontwaakte.
Nadat de hoofdroutes voor het pelgrimeren in de tweede helft van de negentiger jaren voldoende bekendheid hadden gekregen, werden er steeds meer nevenroutes ontwikkeld.
Soms lijkt het er wel op dat de Camino het slachtoffer wordt van zijn eigen succes.
Het bedenken van initiatieven vereist altijd een flinke dosis creativiteit en het resultaat is nooit bij voorbaat gegarandeerd.

Mireille Madou over Waar men gaat langs Spaanse wegen...

Kunsthistorica Mireille Madou onderzocht de aanwezigheid van Vlaamse kunst langs de Camino.

De meest begane weg in noord-Spanje is de Camino de Santiago.
Spanje werd in de 16e eeuw overspoeld door een ware immigratiegolf uit de Nederlanden.
Naast de thema's van religieuze aard gaf het realisme dat de Vlaamse portretkunst kenmerkte een onovertroffen status aan dit genre.
De kathedraal van Burgos is de rijkste van heel Spanje.
Geloof, Hoop en Liefde zijn de goddelijke deugden.
Sterkte, Rechtvaardigheid, Voorzichtigheid en Matigheid zijn de kardinale deugden.
Antwerpen was het absolute centrum van het vervaardigen en exporteren van schilderijen op koper.
De Zeven Vrije Kunsten zijn: grammatica, rhetorica, dialectica, arithmetica, geometria, astronomia en musica.

Paul Post over Profielen van pelgrimage

Paul Post bekijkt de figuur van de pelgrim en de praktijk van het pelgrimeren als een rituele handeling.

Zijn (dit) hoofdstuk gaat over actuele identiteiten van pelgrimages in Europa.

Religie verandert eerder van vorm, keert niet terug van weggeweest.
De pelgrimage is een uiterst individuele onderneming, maar ook een zeer publieke manifestatie.
Religie en kerken zijn een belangrijk mobilisatiemilieu voor: vrijwilligerswerk, caritas en cultureel-maatschappelijke activiteiten.
Religie is als een culturele factor van belang.
De positie van het kerkgebouw is een geweldig vraagstuk, en vaak een blok aan het been.
Parochies worden samengevoegd, kerken gesloten, verkocht en soms hergebruikt.
Rites de passage hebben vooral nog aantrekkingskracht.
Enkele religieuze (vaak oecumenische) centra bieden hoge kwaliteit en zoeken naar nieuwe adequate vormen.
Zeer groot is de groei van evangelische gemeenschappen met een eigen modern ritueel van Praise & Worship.
De Open Kerk-beweging wil een open kerk zijn, open en gastvrij naar de wereld, toegankelijk voor rand- en buitenkerkelijken, een kerk die haar missionaire taak serieus neemt, en vooral de jeugd kan aanspreken.
In de marge zouden wel eens heel interessante vormen van liturgie ontdekt kunnen worden.
Er is sprake van een duidelijke heropleving van de publieke liturgische processie.
Men is volop op zoek naar nieuwe vormgeving op het brede terrein van herdenkingsritueel.
Het merendeel van de Jakobsroutes, Jakobshalteplaatsen en andere pelgrimspaden zijn ronduit 'fake', en voorbeelden van 'invented tradition'.
De Santiago-route is officieel een cultuurproject van de Europese Gemeenschap en van de UNESCO.
Een klassieke strijdvraag is de identiteit van de pelgrim tussen: devotie, vrome en ontspanning zoekende toerist.
Rituelen kunnen bij uitstek een slagvaardige toegang vormen tot nieuwe omschrijvingen, en tot een nieuwe taxonomie van het sacraal domein.
De grenzen tussen toerist en pelgrim zijn vloeiend geworden.
Er is sprake van vloeiende gemeenschappen, ook wel aangeduid als netwerkgemeenschap.
Er is sterke behoefte aan luisteren, rust, stilte en contemplatie.
Al onze riten en symbolen hebben uiteindelijk te doen met bezwering, met uitbannen en kwaad en dood, en afsmeken van perspectief, heil en heling.
Er is een groeiende aandacht voor ritueel-therapeutische dimensies.
Pelgrimages zijn nog steeds gerelateerd aan rooms-katholieke institutionele religie. Wel is er een opmerkelijke diversiteit aan uitingen.
Bij diaconie en missie gaat het om aanwezigheid in de samenleving.
Mensen worden gezien als pelgrims, zoekend naar tussentijdse plekken van houvast. Kerken bieden een dergelijke oase, als een refugio.
Het netwerk van refugio's wortelt in diaconie en verzorging en menslievende zorg.
Veel pelgrims zien hun tocht als een soort van missionaire act, waarin een andere manier van leven, van anders omgaan met lichaam, cultuur en natuur wordt uitgedragen.
Bij de Camino ligt de volle nadruk op de tocht van het individu, als gezocht of gevonden middel van genezing en heil.
Ritueel en religie bezitten een krachtig en perspectiefvol potentieel om verleden en toekomst in het heden bijeen te brengen en te houden.
In het heden wordt het verleden gekoesterd, steeds met het oog op de toekomst.
De pelgrim is zich voortdurend bewust van het feit in een lange traditie te staan, letterlijk in de voetstappen te treden van zo vele voorgangers.
Schoonheid en cultuur beheersen de pelgrimstocht. Die schoonheid wordt ook gerelativeerd, gerelateerd aan een context.
Er is een nauwe connectie van ritueel en religie met de natuur.
Eén van de basiservaringen van elke pelgrim is de ontdekking van de natuur in alle facetten.
De 'core business' van religie is: riten en mythe, symbool en verbeelding.
De Camino is voor mensen een open interpretatie-ruimte, die men zelf naar eigen inzicht kan vullen met betekenis.

Herman De Dijn over Heilige plaatsen

Herman De Dijn onderzoekt wat de essentie is van het pelgrimeren en van heilige plaatsen.

De mens heeft het vermogen om een symbolische betekenis toe te kennen aan objecten, gebeurtenissen en plaatsen.
Onze leefwereld is een wereld van beleefde betekenissen, die ons niet onverschillig laten en die diepgaand ons handelen bepalen.
Om erbij te horen, moet je momenteel op bepaalde plaatsen geweest zijn.
Wij reizen om te leren.
Het jodendom en het christendom zijn de negatie van het polytheïsme, en van de sacralisering van dingen, plaatsen en tijden.
Godsdienst is de expressie van het menselijke, zodanig dat ook in de godsdienst bepaalde plaatsen en tijden een speciale, religieuze betekenis krijgen.
Elke godsdienst impliceert trouw aan het specifieke legaat; doorgegeven doorheen een traditie.
Tot in hun materialiteit toe zijn heilige betekenissen en gebruiken opgenomen in de goddelijke heilsgeschiedenis.
Het sacrament representeert hoe God zichtbaar handelt in Zijn wereld, namelijk bij middel van de materiële werkelijkheid. In die religieuze symbolische ordening spelen heilige plaatsen en tijden een voorname rol.
Twijfel aan de historiciteit van de feiten of van een zaak betekent niet zomaar dat de Kerk haar erkenning van de heilige plaats zal herroepen. Een plaats kan ook geheiligd zijn door het feit dat zovele generaties van gelovigen zich daar via de mediatie van hun heilige, monnik, martelaar of getuige tot God richtten.
De aanwezigheid van resten of relikwieën van een martelaar of een heilige betekent zowel zijn/haar reële aanwezigheid als de aanwezigheid van het goddelijke.
De liturgische ruimte van een kerk is een geïnformeerde heilige ruimte: zij spreekt nog vóór er iets is gezegd.
Men laaft zich aan het geloof van voorgangers en van andere pelgrims.
Het mirakel van Lourdes is niet zozeer de zeldzame erkende mirakels die er gebeuren, maar het vertrouwen en de overgave van zovele gelovigen die er troost zoeken en vinden.
De postmoderne devotie van de enorm populaire bedevaart naar Santiago de Compostela wordt in verband gebracht met een onverwachte terugkeer van de religie.
Op bedevaart gaan, is de eigen, gewone plaats verlaten. Het is een onthechting, gericht op een waarachtige binding.

Martin Kellens over Abt Albertus van Staden op bedevaart

Martin Kellens verdiept zich in de routebeschrijving die abt Albertus van Staden in de eerste helft van de 13e eeuw heeft nagelaten. Dat is namelijk één van de weinige documenten waarin een pelgrimsroute beschreven staat die door Vlaanderen loopt.

De taalgrens is in de loop van de laatste acht eeuwen in België nauwelijks opgeschoven.
De Romeinse heirbanen waren veilige en zekere wegen.
De Niederstrasse wordt als historische pelgrimsweg gezien. Alle andere zogenoemde pelgrimswegen in België zijn vrome verzinsels.
De door pelgrims gevolgde wegen waren de handelswegen van die tijd; in de Middeleeuwen nog restanten van Romeinse heirbanen.
Een bedevaart naar Santiago de Compostela zal in die tijd misschien eerder over zee dan over land gegaan zijn.

Ludo van Lint over Vijf pelgrimsroutes door Vlaanderen

Historisch aanwijsbare pelgrimswegen door Vlaanderen zijn er niet of nauwelijks. Een min of meer duidelijke route was de Niederstrasse.
De meeste pelgrims lopen richting Vézelay.
De genootschapscriteria waaraan in Vlaanderen pelgrimswegen moeten voldoen, zijn: Autheticiteit, Relevantie, Begaanbaarheid, Doelgerichtheid, Onderhoudbaar, Integratie in Europa, en Plaatselijke (bedevaarts)tradities en kerken moeten in de route zijn geïntegreerd.
De Via's (pelgrimspaden) van Vlaanderen zijn de: Via Monastica, de Via Brabantica, De Via Brugensis, de Via Scaldea en de Via Limburgica.

Pelgrims van A tot Z

Dit hoofdstuk bevat een groot aantal korte teksten van allerhande Vlaamse pelgrims:

Woorden kunnen enorm gebrekkig zijn.
Daar staan we dan!
Niet één van de pelgrimsverslagen die ik las, benadert de werkelijkheid.
Als een herboren mens kwam ik terug na die fantastische tijd.
Er heerste een ongelooflijk gevoel van verbondenheid met mensen, vooral in Spanje.
Niets is onmogelijk op deze Weg.
Ik voel me goed, gelukkig, dankbaar en rustig en geniet volop van deze genadetijd voor mij.
Je bent als pelgrim nooit alleen, omdat Onze-Lieve-Heer er altijd is, en je ook kan denken en meevoelen met al diegenen die je hebt achtergelaten.
Om ergens te geraken in het leven, moet je soms zo koppig zijn als een ezel.
De Camino is een afspiegeling van het leven.
Alle opofferingen worden ruimschoots gecompenseerd door talloze positieve ervaringen.
Je beleeft intens de speciale ambiance en mystiek van de Camino.
Meer moet dit niet zijn.
Toen we in 2006 voor de eerste keer naar Santiago de Compostela stapten, wisten we niet wat we hoopten te verwachten.
Alles heeft ook zijn doel en betekenis.
Deze pelgrimstocht heeft ons veranderd en gesterkt in de goede zin.
Ga op tocht, en twijfel niet.
Het laat je nooit meer los.
Gelouterd kom je terug.
Elke pelgrim verdient respect.
Het is elke dag weer aanpassen aan de gewoontes en aan de eventuele andere personen.
Ons rustig samenzijn, is wat ons tot nu toe boeide.
We zeggen wel tien keer op een dag dat we geluksvogels zijn.
Wat opvalt bij samenkomsten van pelgrims is de grote saamhorigheid onder de pelgrims.
Het antwoord op mijn vraag naar de spiritualiteit van de Camino vond ik onderweg.
De weg is, als ware hij een batterij, opgeladen door mijn voorgangers met hun gebeden. Bij mijn pogingen tot bezinning kan ik steunen op de opgeslagen religieuze energie. Op mijn beurt draag ik door mijn gebed bij tot die wisselwerking.
Naar Santiago de Compostela: een indrukwekkende belevenis.
De pijn dat de pelgrimstocht onverwachts zou moeten eindigen, is veel groter dan de lichaamspijn die je op dat ogenblik moet verbijten.
Elke ontmoeting is zo bijzonder. Dank u voor de lessen en de liefde.
Wandelen als koppel is goed voor de ziel èn voor de relatie.
Ermüdung sitzt nur in den Kopf.
O wat is het fijn pelgrim te zijn.
De man die mij zo krachteloos leek, heeft mij sterkte gegeven.
Wij dachten terug aan allen die dagelijks in gedachten met ons op weg waren geweest.
Eens gebeten door de pelgrimsmicrobe wil men altijd terugkeren op de Santiagowegen, om die verbondenheid en die sfeer te beleven met andere pelgrims.
Telkens als ik deelneem aan een bijeenkomst van het genootschap, voel ik me een beetje op weg, omdat ik er steeds dezelfde verbondenheid aantref als tijdens mijn tochten.
Santiago de Compostela torent boven alle westerse bedevaartsplaatsen uit.
Meer dan de woorden zijn onze lichamen zelf de expressie van gebed.
Elk is bezig met zijn verhaal. We helpen elkaar waar nodig, maar voor de rest gaat elk zijn gang.
Rest alleen dankbaarheid om samen zoveel moois te hebben mogen meemaken.
Momenten van pijn en ontbering geven nadien zelfs meer glans aan de ogenblikken van voldoening en innerlijk genot.

Portret van Freddy Duseuil over Elías Valiña

De priester Valiña, parochieherder van O Cebreiro wijdde bijna zijn hele leven aan studie en promotie van de eeuwenoude pelgrimsweg.
Valiña onderstreepte de invloed van de Camino op de Europese geschiedenis en het belang ervan voor de verdere groei van de Europese eenheid.
Het markeren van de pelgrimsroute met de overbekende gele pijlen werd het avontuur van Valiña.

Portret van Dick Aerts over Willibrord Mondelaers

De interesse van pater Mondelaers ging in eerste instantie uit naar geschiedenis en cultuur.

Pater Mondelaers was een monnik met hart voor pelgrims.
Onze opdracht is nog steeds ervoor te zorgen dat Jakobswegen niet verworden tot gewone wandelwegen, en dat een Compostelavereniging meer blijft dan een informatiekantoor.

Portret van Jan Verhaverbeke over Wilfried Wijn

Wilfried Wijn stelde vooral het beleven van de pelgrimstocht centraal.

Naar slechte Vlaamse gewoonte zouden we dan twee organisaties hebben, die vaak meer onderling krakelen, dan nuttig werk verrichten.

Portret van Mia Voordeckers over Jaak Baret

Baret stelde zich 25 jaar ten dienste van het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela.

Portret van Dick Aerts over Fernand Dendooven

Door zijn inzet voor het genootschap werd hij van schatbewaarder tot Nestor.

Portret van Jan Verhaverbeke over Renaat Grandry

Santiago de Compostela is een keerpunt geweest in mijn bestaan, en was één van de oorzaken dat er fundamentele wijzigingen gebeurden in mijn leven.
Voor mensen van goede wil gaat de hemel open en dan wordt het stil (Anton van Duinkerken)

Hors d'oevre van Jan Verhaverbeke over Sint-Jakob in ruimtelijke vormen gevat door Jean-Paul Laenen