Symposium Duurzaam durven denken vanuit de Bijbel

Vrijdag 8 maart 2024
 

Symposium van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap in de VU-Amsterdam

In hemels groen 

Vandaag wonen Durkje en ik een symposium bij in de Vrije Universiteit te Amsterdam. Deze bijeenkomst gaat over het nieuwe boek van Matthijs de Jong en Cornelis Hoogerwerf – getiteld ‘Hemels groen’ – waarin de auteurs tonen dat de Bijbel verrassend veel te bieden heeft wat betreft onze levenshouding, en omtrent de plek die de mens inneemt in de schepping.

Met hun boek laten zij een nieuw licht schijnen op duurzaamheid als bijbels thema. 

• Aan welke kant bijvoorbeeld staat de Bijbel in het debat over duurzaamheid en ecologisch bewustzijn? 

Op het symposium 'Duurzaam durven denken vanuit de Bijbel' delen bovengenoemde schrijvers vandaag hun ontdekkingen. Daarnaast laten drie andere sprekers - Marianne Thieme, Carla Dik-Faber en David Onnekink - in gesprek met dit nieuwe boek zien hoe de Bijbel een onmisbare inspiratiebron is voor groen denken en groen handelen. 

Theologie is van betekenis voor de grote vragen van deze tijd (Frank van der Duijn Schouten)

Professor dr. Frank van der Duijn Schouten, interim-decaan van de Faculteit Religie en Theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, verzorgt bij aanvang van deze bijeenkomst in de kerkzaal van de VU een inleiding op dit symposium. Hij spreekt zijn zorgen uit over de toekomst van enkele kleine studies, waaronder ook de studie theologie. 

• Wellicht zou de universiteit deze studie meer in het licht moeten zetten van de grote actuele maatschappelijke vraagstukken. Zo zou de theologie van grote betekenis kunnen zijn bij de grote vragen van onze tijd, zoals: armoede, conflicten, trauma’s, extremisme, levensbeëindiging, kunstmatige intelligentie, en duurzaamheid. 
• Theologie mag namelijk niet afzijdig blijven van deze relevante vraagstukken. Theologie en religiewetenschappen zullen uit hun traditionele schulp moeten kruipen, zonder die schulp overigens te ontvluchten. 
• Groen en bijbellezing horen volgens hem hier in deze VU-faculteit thuis.

Het is onze opdracht is om als mens zorg te dragen voor de Schepping (Marianne Thieme)

De eerste spreekster is Marianne Thieme. Zij is dierenactiviste, juriste, publiciste, theologe en politica. Zij is ook bekend geworden als medeoprichtster van de Partij voor de Dieren en was van 2006 tot 2019 lid van de Tweede Kamer. Thieme schrijft ook over dierenrechten.

Marianne Thieme vertelt:

• Een bondgenootschap maakt deel uit van een groter geheel.
• Ze geeft aan dat er bij de oprichting van de Partij voor de dieren heel veel kritiek op kwam, als zou men dieren boven mensen stellen. Maar die mensen vergeten vaak hoe nauw mens en dier met elkaar verbonden zijn.
• Gaan we respectvol om met onze schepping? 
• Gaan we de natuur beschermen omdat die intrinsieke waarde heeft? 
• Hoe kunnen we volwassenen en kinderen de waarde van natuur leren kennen?
• Marianne wilde als gelovige opkomen voor alle schepselen op aarde.
• Voor haar was de zorg, het mededogen, en de rechtvaardigheid van christenen in discrepantie met de onverantwoorde behandeling van dieren.
• De mens mag dan - zoals wel eens wordt gezegd - de kroon van de schepping zijn, maar dat betekent niet dat zij alles maar mag doen met flora, fauna en planeet. Alles hoeft echt niet ten dienste te staan van het (financieel) nut. 
• Bovenstaande zaken waren voor Marianne Thieme belangrijke redenen om voor de studie Theologie te kiezen.
• Ze vindt het fascinerend dat kerkdiensten vooral gaan over de relatie van mens en God, terwijl de Bijbel juist wijst op een driehoeksrelatie, waarin ook alle andere leven op aarde voor God belangrijk is. God gaf waarde ('tof') aan alle levende schepselen op aarde; en God zag dat het goed was. God had al een directe relatie met al zijn schepselen, en tóen pas kwam de mens op aarde.
• Wij zijn passanten, mogen de aarde lenen, mogen ervan genieten, en zijn gemaakt om God te eren en te loven.
• Maar ja, hoe gaan wij daar nu mee om? Kijk maar eens naar de plofkip, kijk eens naar dikbilkoeien die niet op natuurlijke manier kunnen baren, kijk naar al die dieren die tijdens de jacht worden doodgeschoten.
• Daarom is Marianne zo blij met dit boek, want dit boek stelt ons de vraag wat wij doen met onze medeschepselen. Hoe zouden wij als koningen en priesters moeten regeren en beheren?
• De schepping is God-gericht, en zeker niet mens-gericht, daar zouden we ons bewust van moeten zijn, want God en Zijn Schepping zijn groter dan wij zelf.
• In het koninkrijk van God is er geen dood. 
• Adam en Eva waren veganisten, met respect voor de natuur.
• Gepassioneerd als ze is, gaat ze verder over het begrip 'Bondgenootschap'. We hebben een gedeeld verleden, en heden, en ook een toekomst. Onze opdracht is om als mens zorg te dragen voor de Schepping, met het visioen van een nieuwe Schepping, naar een nieuwe hemel en een nieuwe aarde.
• We hebben veel aan de Bijbel voor het krijgen van moed, om op te staan, om te bevrijden. We hebben daar God echt bij nodig.
• Als ik faal in deze gebroken wereld, is God daar, Die ervoor kan zorgen dat alles weer heel kan worden.
• Het in verbinding staan van de natuurvolken met de natuur zijn wij kwijt geraakt, en van de wijze waarop die natuurvolken met de natuur omgaan, zouden we nog veel kunnen leren. 
• Wij zijn al te selectief met onze zorg voor de wereld, bijvoorbeeld wel voor armen, maar niet voor de natuur. Zo zou dat beslist niet moeten zijn.
• Iedereen die werkt met de natuur zou vast wel heel anders met de natuur willen omgaan, maar dat valt om allerlei – zoals economische - redenen niet mee.
• Wij zijn geroepen als christenen om kwetsbaren en stemlozen – de dieren – te hoeden. 

Wij staan in relatie met Gods Schepping (Carla Dik-Faber) 

Carla Dik-Faber is toegewijde politica van de ChristenUnie, betrokken op mens en natuur, die achtenhalf jaar Tweede Kamerlid was. Ze ging na haar  Kamerlidmaatschap theologie studeren, en is actief in de Groene Kerk.

Carla Dik Faber vertelt:

• Wij delen hier ons geloof in de Schepping
• Carla vroeg zich in de 2e Kamer af of ze zich veel meer zou moeten richten op een sociale portefeuille, met focus op je naaste.
• De aarde ziet reikhalzend uit naar God.
• God houdt niet alleen van de mensen, maar van heel zijn Schepping. 
• Gelukkig wordt in kerken steeds meer geschreven over de zorg voor de Schepping. 
• Ze schat in dat het boek dat vandaag verschijnt heel veel gelezen wordt, omdat dit onderwerp voor en door veel mensen in de kerken belangrijk wordt geacht.
• Wij zijn allen onderdeel van het verbond tussen God en de mens, maar let wel, dat dit ook zeker geldt voor àlle schepselen op aarde. God sluit namelijk een verbond met de hele aarde. Gods verbond is allesomvattend.
• Wij staan in relatie met de Schepping. Ten eerste valt dan de functie van het rentmeesterschap op, als een gelijkenis van Jezus, waarbij het vooral gaat om alle geld en goed. Tweede aspect van het verbond: alle medeschepselen zouden wij moeten zien als broeders en zusters; en we moeten luisteren naar de roep van de aarde; wij mensen hebben daarin een grote verantwoordelijkheid. Ten derde over het priesterschap: de wereld is de tempel van God, waarin wij mensen een belangrijke verantwoordelijkheid hebben. God wil met ieder deel van Zijn Schepping verbonden zijn.
• Is de schepping ook onze naaste?
• Carla: Ga naar buiten, kijk om je heen, noem de namen van de vogels, bomen en planten die je daar ziet. Luister naar het klateren van een rivier: het 'klappen in de handen' van de rivier. Omhels de natuur en geef zo en geef dan God de eer.
• De Bijbel geeft hoop. Meelopend in klimaatmarsen zie je echter vaak moedeloosheid. Maar, kijk vooral eens naar wat de Bijbel je zegt. Die spreekt over hoop.
• Als er - zoals God belooft - toch wel een nieuwe hemel en een nieuwe aarde komt, hoeven we ons dan niet zorgen te maken over de huidige wereld? 
• Wat God zo mooi gemaakt heeft, daarvan zal Hij nooit toelaten dat wij dat kapot maken. Wij zijn dan ook wel degelijk geroepen om voor de natuur te zorgen.

Heersen als bijbels thema (Matthijs de Jong)

Matthijs de Jong is Hoofd Vertalen & Bijbelwetenschap bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap en tevens bijzonder hoogleraar Bijbelvertalen bij de VU. Hij schrijft van alles rond Bijbel en vertalen.

Matthijs de Jong vertelt:

• Wij hebben behoefte aan inspirerende verhalen van hoop. Hier kunnen inspirerende bronnen zoals de Bijbel heel goed aan bijdragen. 
• Het komt niet vanzelf goed als mensen allemaal de Bijbel zouden gaan lezen, maar we zouden daarentegen de Bijbel wel als de bron van onze reflectie op onze huidige vragen kunnen gebruiken.
• We zouden ons moeten uitspreken over de Bijbel als richtinggevende tekst over de grote vraagstukken van vandaag de dag.
• De grote koningen in de bijbelse tijd zetten vroeger de standaard van hun tijd. De jacht en het doden van dieren kwam daarbij in beeld. Die afbeeldingen daarvan uit die tijd zijn diep symbolisch van aard, want die afbeeldingen maakten duidelijk dat de koning staat voor het beheersen van de verkeerde machten.
• Bij bijbelse koningen wordt het bedwingen van de dieren niet geproclameerd, want bijbelse koningen zijn juist gericht op recht en rechtvaardigheid. 
• De Bijbel staat voor een ander soort heerser met betrekking tot het scheppingsverhaal. De koning staat namelijk voor het beeld van God. In de Schepping neemt de mens het beeld over van God.
• In 'heiligheid' ligt de sleutel voor Gods aanwezigheid in de Schepping.
• Heersen met machtsvertoon is niet de bedoeling, is niet bijbels. Er moet een andere vorm van heersen zijn, namelijk van de mens 'te midden van' Gods schepselen.
• De aarde is ons niet tot nut, maar tot eer van God, en als teken van Gods liefde.
• Jezus is gericht op herstel en gemeenschap, en op heling van wat gebroken is. 
• Al in het begin van de Bijbel zie je dat het niet gaat om het heersen over de aarde, maar om het dienen van de aarde.
• We zouden derhalve het volgende moeten uitdragen:
• 1. Dominante mensen en natuurbeelden van vroeger zouden eens kritisch bekeken moeten worden;
• 2. Een meer scheppingsbewuste lezing van de Bijbel biedt ons aanknopingspunten voor een duurzamer omgaan met de wereld/aarde. 
• De Bijbel ontmaskert, en houdt ons onverbiddelijk een spiegel voor. De Bijbel reikt ons ideaalbeelden aan van een betere wereld. De geestelijk onderbouwing daarvan vinden we in de Bijbel. Daarom: ga dit nieuwe boek van ons lezen.

Rentmeesterschap op nieuwe leest geschoeid (Cornelis Hoogerwerf) 

 

Cornelis Hoogerwerf is specialist vertalen & exegese van het Nieuwe Testament, werkzaam bij het NBG te Haarlem. Momenteel is hij bezig met dissertatieonderzoek naar bijbeluitleg in het vroege christendom  van de 4e-5e eeuw.

Cornelis Hoogervorst vertelt:

• Rentmeesterschap is een begrip uit vroeger tijden, dat tegenwoordig aan kritiek onderhevig is, maar in dit nieuwe boek wordt daar nu wel aandacht aan gegeven. 
• De aarde is niet van ons.
• Mensen moeten verantwoording afleggen over hoe ze met de Schepping omgaan.
• We hoeven het beeld van de rentmeester niet uit te roeien, maar we moeten dat beeld wel vergroenen en het aanvullen met andere, nieuwe beelden.
• We zouden de mensen als bondgenoot kunnen gaan beschouwen van de Schepping, en andersom ook. 
• De apostel Paulus wil hoop en moed inspreken, reikhalzend uitkijkend naar de verlossing van mens en schepping. Paulus voert de Schepping op als bondgenoot van gelovigen (in de driehoek van Geest, Schepping, Gelovige). 
• Bondgenoten verbinden zich met elkaar, en zorgen voor elkaar. 
• Laten we onze visie en onze leefstijl vergroenen.

Aansluitend aan deze presentatie wordt het eerste exemplaar van het nieuwe boek van De Jong en Hoogerwerf aangeboden aan David Onnekink. 

De kracht van groene beelden (David Onnekink)

David Onnekink is universitair hoofddocent geschiedenis van internationale betrekkingen en bijzonder hoogleraar Christelijk Ecologisch Denken. 

David Onnekink vertelt:

• Het viel David op dat dit boek over bijbelse exegese heerlijk door te lezen is. Hij noemt het een inspirerend boek, dat eigenlijk door iedereen gelezen zou moeten worden.
• Dit nieuwe boek nodig uit om de Bijbel te herlezen, ook de minder bekende bijbelteksten, die in dit boek worden besproken.
• Sterk is dat de behandelde bijbelteksten in dit boek niet zomaar en alleen groen worden gelezen. Ze bekijken wat de lezing van de teksten oplevert.
• Kinderboeken zijn van grote invloed op hoe het wereldbeeld van de kinderen wordt gevormd.
• Dan vertelt hij over de kracht van beelden en metaforen: beelden en metaforen gaan al snel met ons aan de haal, en gaan dan ons beeld (bijvoorbeeld van de wereld) bepalen.
• Het begrip Rentmeesterschap is nogal economische gericht. 
• Hij vroeg zich af hoe vaak de term rentmeesterschap in christelijke media voorkomt in combinatie met schepping. Toen bleek dat tot 1970 die combinatie daarin niet of nauwelijks voor kwam. Daarna pas werd het begrip rentmeesterschap populair. 
• Bijbels rentmeesterschap is niet alleen tijdgebonden, maar ook heel cultuurgebonden.