Santiago, is dat je doel?

Zaterdag 16 maart 2024

 

Concert van pelgrim-pianist David Hordijk op Cap Finisterre 

Landelijke Voorjaarsbijeenkomst van het pelgrimsgenootschap

Vandaag wordt de landelijke Voorjaarsbijeenkomst van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob gehouden in de Sint-Janskerk te Utrecht, en in een drietal nabijgelegen locaties in de Domstad. 

Deze dag is georganiseerd door de werkgroep Ledenbijeenkomsten van ons pelgrimsgenootschap.

Het thema van de bijeenkomst is: ‘Santiago, is dat je doel?’

Op basis van de inbreng van de werkgroepen van het pelgrimsgenootschap heeft de werkgroep Ledenbijeenkomst voor vandaag een gevarieerd programma opgesteld met lezingen, workshops en een informatiemarkt. Daarnaast is er voldoende gelegenheid voor ontmoeting en voor het uitwisselen van ervaringen als beginnende en gevorderde pelgrims.

Workshop ‘Santiago, ik ben er!’

De eerste workshop die Durkje en ik vandaag bijwonen, kreeg als titel: ‘Santiago, ik ben er!’

Dit is een workshop, die wordt aangeboden door de werkgroep Aandacht & Spiritualiteit. Daarin staan de verhalen en ervaringen van pelgrims centraal. 

Benieuwd naar die verhalen, en daarnaast ook met eigen ervaringen met betrekking tot onze eigen aankomsten in Santiago de Compostela, gaan we in deze workshop bekijken hoe we elkaars ervaringen kunnen delen.

Uit ervaring van dergelijke sessies weten we dat datgene wat je in zo’n ervaringssessie hoort en wat het je brengt, elke keer weer (iets) anders is.

De één heeft bijvoorbeeld een lange reis afgelegd, en een ander misschien wel een héle lange reis. In elk geval was, is èn wellicht blijft ons einddoel Santiago de Compostela. 

• Hoe was het eigenlijk om daar voor het eerst, of op herhaling aan te komen?
• Voelde je daarbij iets van euforie, of van blijdschap? 
• Of voelde je juist verdriet, of misschien wel helemaal niets?
• En welke aankomst-ervaring had voor jou vooral betekenis? 
• Was dat bijvoorbeeld de aankomst in de stad, of op het plein vóór de kathedraal, of juist in de kathedraal, of bij je aanwezigheid bij de Heilige Pelgrimsmis (al dan niet met gebruik van het grote wierrookvat)? 
• Hoe ervoer je toen het vieren van de aankomst met medepelgrims, en de ontmoeting met het graf van de Heilige Jacobus? 
• Kwamen je verwachtingen uit, of juist helemaal niet? 
• En, hoe was dat allemaal voor de pelgrims, die al twee of meerdere keren aankwamen in Santiago de Compostela?

Workshop op hoop van

Workshopleidster Annemarie Reimert begint met de ongeveer 25 deelnemers in de kring een voorstelrondje met je naam en het noemen van waarop je hoopt in dit uur. Deelnemers geven aan dat ze bijvoorbeeld hopen op: verhalen, inspiratie, bevestiging, inzicht, diepgang van/door spiritualiteit, verrassingen en informatie.

Annemarie vertelt het verhaal over Ithaka (Homerus), over het weerstaan van verleidingen, en over het opdoen van ervaringen.

In de volgende werkvorm gaat het om luisteren, aandacht en respect. We gaan onze eigen ervaringen met elkaar te delen. We gaan daartoe in vijf groepen uiteen om te vertellen, en om naar elkaar te luisteren, met daarbij de Jacobsschelp als talking stick.  

Daarna gaan we terug in de kring, om met elkaar te delen wat we van elkaar gehoord hebben. 

Tot slot vatten we individueel samen wat we van deze sessie meenemen. Dat blijkt in de rondgang bijvoorbeeld te zijn: blijven luisteren, meer moed, mooie mensen, tijd voor reflectie, verwonderende bevestiging, blijf onderweg, verbinding. 

Lezing ‘Sint Jacob en de Via de la Plata door de eeuwen heen’ 

De tweede workshop die we bijwonen, gaat over Sint Jacobus en de Via de Plata door de eeuwen heen.

De Via de la Plata is de geheel Spaanse pelgrimsroute die vanuit Sevilla via Cáceres en Salamanca naar Santiago de Compostela loopt. 

In zijn lezing laat Hubert Bastiaens aan de hand van fotobeelden zien waarom de Via de la Plata in zijn ogen de meest interessante pelgrimsroute van Spanje is. Hij vertelt over de rijke geschiedenis van deze pelgrimsroute, die begon als een Romeinse heerbaan uit de eerste eeuw vóór Christus. Vervolgens ontstonden langs de route een aantal prachtige steden, rijk aan architectuur en bijzondere gebouwen. Maar ook de natuur en het landschap langs de route zijn bijzonder fraai. Sinds de ontdekking van het graf van Sint Jacob heeft de heilige een enorme rol gespeeld in de geschiedenis van Spanje, en daarbij komt de Via de la Plata als belangrijke noord-zuid verbinding telkens weer terug. Ook komen de drie belangrijkste iconografieën van Sint Jacob aan bod tijdens deze lezing. Dit onder het motto: als je meer weet, ga je meer zien en kun je ook meer genieten van je tocht.

Hubert Bastiaens over pelgrimeren op de Via de Plata

• De Via de Plata begint in Sevilla en gaat via Salamanca en Ourense naar Santiago de Compostela, zo’n duizend kilometer gaans. Bastiaens noemt dat de meest interessante route door Spanje, onder andere vanwege haar natuur, steden en cultuur, 
• Het is een oude Romeinse heerbaan, van Sevilla naar Astorga, zo’n 700 kilometer lang, om destijds de veroveringen van de Romeinen te consolideren, èn ook om het in het noorden gewonnen goud zuidwaarts naar Sevilla te transporteren. Deze weg was al in de eerste eeuw vóór Christus geheel geplaveid, waarvan nog steeds stukken in originele staat zijn overgebleven. En bijna alle bruggen zijn er ook nog, die dus al meer dan 2.000 jaar oud zijn.
• Herkenbaar is ook de invloed van de Moren, die vanaf  710 het land binnenvielen, de Moorse bezetting, die bijna 800 jaar (tot 1492) duurde. Die Moren brachten tijdens hun bezettingsperiode trouwens een schitterende cultuur mee, zoals nog steeds is te zien in de steden zoals Sevilla,  Granada en Cordoba.
• Een Spaanse tegenbeweging kwam op gang, de zogenoemde Reconquista, een lange periode waarin de terugverovering na acht eeuwen onderdrukking plaatsvond, als een religieuze strijd tussen de overheersende islamieten en de onderdrukte christenen. 
• Toen in het jaar 713 het graf van de apostel Jacobus werd herontdekt, ontstond de pelgrimage naar dat graf van de heilige Jacobus in Santiago de Compostela. Rond 830 is daardoor de stad als bedevaartsoord ontstaan, en groeide de stad behoorlijk snel, met de 11e en 12e eeuw als hoogtepunt van pelgrimage. Voor díe tijd liepen ongekende aantallen pelgrims vanuit alle windstreken naar Santiago de Compostela, en zo ook de Mozárabische christenen vanuit het zuiden noordwaarts over de oude Romeinse weg, over de Via de Plata.
• De kathedraal van Sevilla is de derde grootste kathedraal van Europa, en hier begint de Via de Plata.
• Deze pelgrimsroute is bewegwijzerd met gele pijlen en Sint-Jacobsschelpen. De route gaat door de bergen van de Sierra Morena en over een hoogvlakte, de meseta, langs olijfgaarden, wijngaarden en zonnebloemvelden. Hier en daar zie je onderweg nog de grote schaapskuddes, die hier als cultureel erfgoed worden gekoesterd.
• Hubert Bastiaens schreef het boek ‘De lokroep van de meseta’, en leest daar een aantal delen uit voor, over extase en over gevoel van nietigheid. 
• Onderweg kom je door prachtige dorpen, met hele mooie kerken.
• Hubert liep overdag met opzet alleen, maar ’s avonds ontmoette hij altijd weer voldoende mensen in de herbergen. 
• Mérida is een echte Romeinse stad, met veel Romeinse resten van wat je in Romeinse steden mag verwachten. Als pelgrim moet je (net zoals bij heel veel andere steden onderweg) daar via de Romeinse brug over de rivier, om deze stad – één van de grootste Romeinse steden – binnen te lopen.
• De stad Cáceres heeft weer een heel ander karakter dan Sevilla (Moors) en Mérida (Romeins), met een oude binnenstad, geheel door Moorse stadsmuren omgeven. Hier is in 1170 de Orde van Sint Jacob – een ridderorde – opgericht, door monniken die tevens soldaat waren; om de pelgrims te beschermen, en Spanje terug te veroveren op de Moren in de Reconquista.
• Hier en daar passeer je de restanten van Romeinse mijlpalen, waarop inscripties stonden/staan van bijvoorbeeld hoever het nog is naar de volgende stad, en wie die weg aanvankelijk had aangelegd. Ze zijn een duidelijk teken dat je op de Romeinse heerbaan loopt. 
• Plata betekent zilver, echter, de Romeinen wonnen hier geen zilver, maar goud. Uit onderzoek blijkt dat de aanduiding Plata van Moorse oorsprong is, als betiteling van geplaveide weg. Het is dus geen zilverroute, maar een geplaveide route.
• Verderop gaat de route door de Extramadura, een heel eenvoudige omgeving, waar vroeger nauwelijks middelen van bestaan waren, dus emigreerden velen van hier naar het buitenland.  
• De hoogste top waar je overheen gaat, is 1.170 meter hoog.
• Een oude, vierzijdige Romeinse triomfboog is een belangrijk symbool geworden van de Via de Plata, waarin twee oude wegen kruisen. 
• Daarna ga je door het Castiliaanse Scheidingsgebergte. 
• Hubert leest voor uit zijn eigen boek over een bijzondere ontmoeting met een vrouw, die onderweg gezegend, ook andere mensen onderweg zegent.
• Dan kom je in het prachtige Salamanca, dat Keltisch is, al van vóór de Romeinen. Salamanca heeft één van de oudste universiteiten van Europa. Het kan hier in de zomer ontzettend heet worden, dus dat is geen goede tijd om hier te pelgrimeren.
• Dan komt je in Zamora, waar in twee eeuwen tijd 24 romaanse christelijke kerken zijn gebouwd, om ook aan de Moren te laten zien wie hier eigenlijk de baas is.  
• Voorbij Zamora moeten je kiezen om verder te pelgrimeren via Astorga, of eerder naar het westen af te slaan naar Ourense (ook een Romeinse stad), op de Camino Sanabrés (die heeft Hubert gelopen).
• Daar passeer je dan het oudste beeld van Sint Jacob, en ook allerlei iconen van Sint Jacob, als apostel of als pelgrim, of als Morendoder (Santiago Matamoros), die samen met de christenen in de tijd van de Reconquista vocht tegen en overwinnaar werd op de Moren. Die legende verplaatste zich ook na 1492 naar de overwinning op de Amerikaanse indianen. Sint Jacob werd vooral het symbool van de overwinning van Spanje op de Moren.
• Vervolgens ga je als pelgrim door het bergachtige Galicië, waar je onder andere langs de horréos (voorraadschuurtjes op palen) loopt.
• Tot slot kom je dan aan het eind van de Via de la Plata uiteindelijk in Santiago de Compostela aan, bij de kathedraal, waarin het graf van de heilige Jacobus.

Muzikale presentatie ‘Naar het Einde van de Aarde’

Na de lunchpauze woon ik de muzikale presentatie bij van pianist-componist-pelgrim David Hordijk. 

David liep 2.500 kilometer vanuit Nederland, via Santiago de Compostela naar het Spaanse Finisterre, naar het einde van de aarde. Via crowdfunding kwam zijn eigen piano ook daar, en gaf hij in Finisterre een concert op de kliffen aan de Atlantische Oceaan.

In zijn muzikale presentatie ‘Naar het Einde van de Aarde’ vertelt David het persoonlijke verhaal achter zijn tocht. Ondersteund door zijn eigen pianocomposities en prachtige beelden van onderweg neemt hij ons mee op zijn Camino.

David: “De intentie van mijn tocht is altijd geweest om vrijer te worden. Als je zo lang wandelt, heb je een grote afstand tot je normale leven, waardoor je veel gemakkelijker ziet wat nou echt belangrijk voor je is. Het hele avontuur heeft me veel meer vertrouwen gegeven in wat het leven ook maar brengt.”

Natuurlijk ervoer hij op zijn tocht genoeg tegenslag, met alle nodige vallen en opstaan. Nog veel meer was er echter magie en onverwacht klein en groot geluk. 

Eén ding is zeker, aldus David: van zo’n tocht kom je niet meer als dezelfde persoon terug.

Muziekvoorstelling van David Hordijk  

David haalde vóór zijn vertrek naar Santiago de Compostela bij zijn geboortehuis in Heerlen een steentje, die hij wilde meenemen naar Cap Finisterre, om daar (iets) achter te laten

Hij wilde onderweg en met dat steentje namelijk loskomen van dat je het in het leven beslist allemaal en altijd goed moet doen.

Zijn verhaal wisselt hij af met eigen piano-muziek, en tijdens zijn verhaal en tijdens het pianospel kijken we naar de foto’s en de filmpjes die David onderweg – ook van zichzelf als wandelend pelgrim – maakte.

• Wildkamperend trok hij door België, en in Frankrijk liep hij urenlang door de regen. Maar dan je tent opzetten in regen en hagel, om te gaan slapen terwijl alles nat is, dat valt niet mee. Daar lag hij derhalve alleen maar in kou en zelfmedelijden.
• De regen bleef maar doorgaan. Hij ontmoette Pieter Jan, herkenbaar aan een Sint-Jacobsschelp, een Vlaamse pelgrim, waarmee hij fantastische avonturen meemaakte. En het bleef wekenlang regenen.
• Overnachtend bij een burgemeester gaf hij na de avondmaaltijd een pianoconcert in de salon van zijn gastheer. Op die dag ontdekte hij in gesprek met zijn medepelgrim dat de magie in ons leven eigenlijk altijd om ons heen is.
• Maar de volgende dag toen hij al weer onderweg was, bleek dat hij in de abdij zijn steen was vergeten. Toen viel er al een last van zijn schouders, zich realiserend dat hij los mocht laten wat voorheen zo knellend was, bijvoorbeeld zoals een kantoorbaan (ik kan ook tuinman worden), en de moeizame relatie met zijn vader.
• Vézelay was voor hem de eerste pelgrimsstad, en ook de plek waar hij afscheid nam van zijn Vlaamse medepelgrim, die een omweg via Le-Puy-en-Velay wilde lopen.
• Na acht dagen geleden te hebben aan een ontsteking aan zijn been, kon en ging hij verder, zijn droom – die kennelijk nog wel een kans had – achterna te gaan.
• Hij steekt de Pyreneeën over, en komt aan in Roncesvalles, aan de Spaanse kant van de Pyreneeën.
• Tot nu was het nog een solitaire, meditatieve tocht, maar dat veranderde wel degelijk op de Spaanse Camino. Vanaf hier werd het pelgrimeren één groot feest, want vanaf Roncesvalles ontstonden er allerlei ‘kliekjes’ van medepelgrims die met elkaar optrokken. 
• Dan komt de 17 kilometer lange meseta, waar wellicht helemaal niets zou zijn. De meseta bewandelde David samen met een Catelaanse vrouw. In drie uren snelden zij over deze Spaanse hoogvlakte. In het zwembad van de herberg volgde die eerste kus. Hij vraagt zich af hoe het kan dat juist op dat zo dorre, lange, saaie traject nu precies die Catelaanse vrouw verschijnt, als een welkome sprankeling tussen het dorre, droge en rode stof van die eentonige meseta.
• Vanaf toen liepen ze samen, en tot op heden nog steeds samen. Dat gaf hem al een gevoel van gearriveerd zijn, en dat gevoel zouden ze samen (kunnen) vieren op het plein vóór de kathedraal van Santiago de Compostela.
• Ze gingen door naar Finisterre, en wilden niet dat dat goede gevoel voorbij zou zijn. Op Finisterre zat de tocht erop, maar het avontuur nog niet. Er zou immers een piano vanuit Nederland worden gebracht door zijn vrienden. De thuis al gekozen plek van de piano leek niet mogelijk te zijn. Maar zijn vrienden vonden dat ze die plek wèl moesten regelen, dus de piano ging wel degelijk omhoog, de rotsen op, tot bovenop op de rots. 
• Het concert ging dan ook wel door boven op de rotsen, en toevalligerwijs was ook de Vlaamse medepelgrim Pieter Jan daar.
• Hordijk trok zijn pelgrimskleren uit, trok zijn muziekkleren aan, en verzorgde daar zijn pianoconcert, bovenop de rotsen, omgeven door al die andere mensen die hier arriveerden.  
• 
  
  
• We zien David nu spelen op het scherm, en horen hem hier in de Sint-Pieterskerk op de piano nagenoeg synchroon spelen.
• David Hordijk vertelt na afloop van zijn muziekpresentatie dat hij zoveel heeft mogen ontvangen op deze tocht. David: "Alleen ga je snel, maar samen ga je verder".

Dan sluit hij af met nog eenmaal zijn pianomuziek, en krijgt hij tot slot eerst een stilteapplaus en daarna een welverdiend daverend applaus.

Presentatie ‘Het Jabikspaad, fan Sint Jabik nei Sint Jabik’

De laatste presentatie die Durkje en ik vanmiddag nog bijwonen, gaat over het Fries-Overijsselse Jabikspaad.

Het Jabikspaad is de Jacobus-pelgrimsroute door Fryslân en aansluitend door de Kop van Overijssel.

Geïnspireerd door hun eigen pelgrimservaringen hebben Friese Genootschapsleden eind jaren negentig van de vorige eeuw het Jabikspaad ontwikkeld.

Het Jabikspaad is voor (Friese, maar zeker ook veel andere) pelgrims een belangrijke aanlooproute richting Santiago de Compostela. Voor wandelaars en fietsers is het Jabikspaad een mooie gelegenheid om in eigen land kennis te maken met de tradities en achtergronden van de Jacobuspelgrimage.

Janneke Schievink & Gerlof Katuin van Stichting Jabikspaad Fryslân geven vanmiddag een presentatie over de ontstaansgeschiedenis en de achtergronden van het Jabikspaad. Ze nemen ons mee op weg vanaf het beginpunt, vanuit het Pelgrimsinformatiecentrum in de Groate Kerk van Sint-Jacobiparochie, tot het eindpunt van het Jabikspaad, het Hanzestadje Hasselt aan het Zwarte Water.

Jabikspaad Fryslân

Janneke & Gerlof hebben enkele highlights uit het Jabikspaad gehaald, waarvan ze ons allen iets willen laten zien.

• Het begon allemaal met een inspiratie en een droom van Karel de Grote, die droomde van volkeren die van zee (Friese Waddenzee) naar zee (Atlantische Oceaan bij Cap Finisterre) een pelgrimstocht zouden maken.
• De Friese pastoor Jan Romkes van der Wal ontwikkelde een Friese Jacobusroute, samen met een groep mensen, met wie hij aan de slag ging.
• Jabik is de Friese naam voor Sint Jacob(us) ofwel Sant-iago. En paad is Fries voor pad.
• In 1998 hebben de initiatiefnemers een Leader-subsidie voor dit Jabikspaad-project gekregen, en toen het eerste deel alvast geopend. In 2000 is de hele route geopend, tot aan Hasselt.
• 2018 was Leeuwarden Culturele Hoofdstad, het jaar van de landelijke pelgrimsestafette vanuit zuid-Nederland naar Santiago aan het Wad (Sint-Jacobiparochie).
• Pelgrims op weg helpen, kennismaken met pelgrimeren, rust en ontspanning, ontmoetingen en landschap & cultuur; dat zijn enkele doelen van de Stichting Jabikspaad Friesland.
• Het Jabikspaad is van pelgrims, voor pelgrims en door pelgrims.
• Symbool van het pad is de wulk, de zeeslak die je langs de Waddenzee / Noordzee vindt.
• In Londen zien we oude standbeelden van Jacobus - niet met Jacobsschelpen, maar - met wulken, dus de wulk is al heel lang verbonden aan het (Friese) pelgrimspad.
• Het Jabikspaad heeft naast de website ook een routegids met een oostelijke en een westelijke variant. Verder is er een fiets- en een wandelroute. De pelgrimsroute is ruim 150 kilometer lang, bewegwijzerd en beschreven van noord naar zuid, maar ook van zuid naar noord; en met de twee varianten kun je ook een meerdaagse ronde lopen.
• De stempeladressen van en de overnachtingsadressen langs de route staan - geactualiseerd - separaat op de website.

Op (Jabiks)paad

• Het begin van deze pelgrimsroute is bij de Groate Kerk van Sint-Jacobiparochie, waarin ook een Pelgrimsinformatiecentrum zit, en één van de Friese kerken is, die ook wordt gebruikt als kerkrefugio. Hier krijg je als pelgrim je eerste pelgrimsstempel op je stempelkaart.
• De Friese heraldicus Jelle Terluin heeft tientallen pelgrimsstempels ontworpen voor het Jabikspaad, die bij particulieren, bij kerken, bedrijven of uit stempelkastjes kunnen worden verkregen. Het stempelen is ook verbonden aan ontmoeting, om onderlinge contacten te creëren tussen pelgrims en stempelaars.
• De oostelijke route gaat noordelijk langs de Waddenzeedijk, ofwel Finisterre aan het Wad.
• Je loopt dan door het zeekleigebied van noordwest-Fryslân, naar de ingemetselde stenen van het voormalige klooster Mariëngaarde.
• Janneke Schievink noemt onze Refugio Ultreia Feinsum als geschikte overnachtingplek voor pelgrims op het Jabikspaad.  
• 
• Daarnaast kun je overnachten in oude Friese kerken, in de zogenoemde kerkrefugio's.
• Via de refugio's van Feinsum en Britsum kom je bij de Grote of Jacobijnerkerk van Leeuwarden, waarna je over de putdeksels van het Sterrenveld Campus Stellae kunt gaan in de Sint-Jacobsstraat van Leeuwarden.
• Op de westvariant komt je door Franeker. Eén van de heiligen die zijn afgebeeld in de Franeker Martinikerk is de heilige Jacobus.
• Dan loop je door de Leonserpolder naar Jorwert, waar je kunt overnachten in de kerkrefugio, en ook in het Friese klooster van Nijkleaster-Westerhûs.
• Onderweg loop je langs Sint-Jacobsappelbomen, die her en der langs de pelgrimsroute staan.
• Het Jabikspaad is stevig verankerd in de Friese dorpen, waarmee de Stichting Jabikspaad Fryslân ook nauw samenwerkt.
• Voorbij Heerenveen kom je door Oranjewoud, waar de Friese Nassau-familie vroeger woonde in haar buitenverblijven.
• Op het Jabikspaad krijg je met verschillende taalgrenzen te maken, onder andere met de Bildts-Friese taalgrens en ook de Fries-Stellingwerver taalgrens.
• Dan kom je bij het voetveer over de rivier de Linde, tevens taalgrens.
• In Oldemarkt wandel je dan Overijssel binnen, waar een Jacobus staat afgebeeld op een altaar-luik in de rooms-katholieke kerk.
• Na Kalenberg, kom je door Blokzijl en Genemuiden., en uiteindelijk kom je aan in de oude Hanzestad Hasselt, het eindpunt van het Jabikspaad. Hier krijg je het laatste stempel van het Jabikspaad, en dan kun je door over alle pelgrimspaden door Nederland, België, Frankrijk en Spanje naar Santiago de Compostela.

Plenaire afsluiting van de Voorjaarsbijeenkomst

Deze voorjaarsbijeenkomst wordt bijgewoond door ruim 500 genootschapsleden.

Als alle deelsessies zijn afgelopen, komen we als pelgrims weer bijeen in de grote kerkzaal van de Sint-Janskerk, waar deze dag wordt afgesloten met een kort concert van het pelgrimskoor El Orfeón. Ondertussen ontvangen de binnenkort vertrekkende pelgrims hun eerst pelgrimsstempel van ons Nederlands Genootschap van Sint Jacob in hun pelgrimspaspoort, en wordt deze dag gezellig afgesloten met het welbekende Café Saint Jacques.