Liefde en jaloezie – wat werkt en waarom? Rivaliteit en het ‘spel der liefde’

Dinsdag 13 februari 2024

 

Lezing van Karlijn Massar over jaloezie 

Stel

Stel je voor: 

• Je hebt een date … 
• wat werkt dan beter?: 
• jezelf aantrekkelijk maken?,
• of je competitie zwart maken?

Emotie

Jaloezie heeft een negatieve reputatie en het is niet fijn om te voelen, maar het is een heel functionele emotie. 

• En wat te denken van roddelen en buitensluiting? 
• Zijn dat voorbeelden van sociaal onwenselijk gedrag?
• Of zijn het effectieve manieren om je romantische (of seksuele) competitie uit te schakelen?

In het spel der liefde

Karlijn Massar is universitair hoofddocente Sociale Psychologie bij de Universiteit Maastricht. 

Zij is in 2009 aan de Rijksuniversiteit Groningen gepromoveerd op onderzoek naar onbewuste processen en sekseverschillen in jaloezie. 

In haar huidige werk gebruikt ze evolutionair-psychologische theorieën om menselijke emoties en gedragingen te verklaren, vooral op het gebied van mentale en fysieke gezondheid, met als uiteindelijk doel gedragsverandering te bewerkstelligen. Hierbij probeert ze vooral de sterke en positieve kanten van menselijk gedrag (wat gaat al goed?) te benadrukken, in plaats van wat nog verbeterd kan of moet worden.

Karlijn zal vanavond in haar lezing voor Studium Generale Leeuwarden aan de hand van wetenschappelijke bevindingen licht werpen op deze oer-menselijke processen in het ‘spel der liefde’.

Kortom, op de avond vóór Valentijnsdag een lezingavond over mannen, vrouwen, competitie en rivaliteit.

Evolutionaire benadering

We hoeven vanavond van Karlijn Massar geen datingtips te verwachten, maar wel een interessante lezing over de manieren waarop mensen onderling de strijd aangaan om een partner te vinden, èn hoe ze daarna de relatie in stand proberen te houden. 

Dat de seksen in aanpak verschillen, zal niet verbazen. 

Karlijn neemt ons vanavond in De Beurs te Leeuwarden mee in het hoe & waarom, aan de hand van de evolutionaire benadering van de psychologie. Deze richt zich in de eerste plaats op de functie van gedrag, gedachten, of emoties: de mate waarin het ervaren van een emotie of het uitvoeren van een bepaald gedrag voor een grotere kans op overleving, en dus tot voortplanting, zorgt.

Haar lezing gaat vanavond overigens hoofdzakelijk over heterogene relaties.

Evolutie van ons brein

Evolutionaire psychologie bestudeert ons gedrag als product van biologische evolutie. Ons menselijk brein is het product van miljoenen jaren biologische evolutie. Onze emoties kunnen we zien als de producten van uitdagingen in een omgeving waarin de mens evolueerde. Ons brein is in dat evolutieproces nauwelijks veranderd, maar ons gedrag is wel aangepast. 

Jaloezie is een oplossing voor een probleem waar je als mens voor komt te staan, zoals angst bijvoorbeeld een oplossing is voor gevaar. 

Onze hersenen hebben een voorkeur voor zoet en vet eten, dat is óók door de evolutie in ons brein inmiddels zo geprogrammeerd. 

Partnerkeuze

• Verliefdheid activeert een verslavingsbehoefte in de mens, zoals je dat in het menselijk brein ook ziet bij een verslaving aan bijvoorbeeld heroïne.
• Natuurlijke selectie is het resultaat van 'the survival of the fittest'. Bij seksuele selectie gaat het om je eigenschappen, die ervoor zorgen dat je als man in de smaak valt bij vrouwen, en dat je als vrouw in de smaak valt bij mannen. Daarbij wordt 'ouderschap' als de kern ervan beschouwd.
• Vrouwen hebben een grotere biologische en economische (in tijd en zorg) investering in nageslacht (dan mannen), zowel bij de conceptie als ook na de geboorte (het is bijvoorbeeld immers de vrouw die borstvoeding geeft).
• Interseksuele selectie is de 'strijd' tussen mannen en vrouwen om elkaar te veroveren, wat bij succes leidt tot partnerkeuze. In de natuur vechten de mannetjes doorgaans, en het vrouwtje kiest dan het (beste) mannetje.
• Het doel van evolutie is je genen te verspreiden in je nageslacht.  
• Menselijke mannen en vrouwen willen een partner die de kans op hun nageslacht vergroot, maar ja, hoe weet je nu vooraf wat je ideale 'high quality' partner is? Dat is namelijk niet altijd zichtbaar voor wat betreft bijvoorbeeld gezondheid, vruchtbaarheid, en ouderschapskwaliteiten van die potentiële partner.
• De vruchtbaarheid van de vrouw is verborgen, dus er zit voor mannen niets ander op dan te letten op eigenschappen bij de vrouw, waarvan mannen - ziende op de uiterlijke kenmerken van de vrouwen - denken dat die vrouwen vruchtbaar zijn.  
• Tijdens hun vruchtbare periode geven vrouwen voorkeur aan fysieke aantrekkelijkheid van de man, maar ervoor/erna geven ze voorkeur aan zorgende mannen. 
• Door anticonceptiepil-gebruik door de vrouw wordt alles op de kop gezet bij vrouwen bij hun partnerkeuze. Pilgebruikers kiezen namelijk doorgaan meer feminiene mannen, maar, zodra ze stoppen met de pil kan het zomaar zijn dat diezelfde man niet meer aantrekkelijk wordt gevonden. 
• Vrouwen willen een man die sterk, lang(er) is, die spiermassa heeft, en die een hoge sociale status heeft (bijvoorbeeld voor wat betreft: geld, huis, auto). 
• Mannen daarentegen willen een vrouw die aantrekkelijk is (kijken bijvoorbeeld naar een bepaalde taille tot heup-ratio). Mannen zoeken jeugdigheid en fysieke aantrekkingskracht in de vrouw.
• Fysieke symmetrie - zoals bijvoorbeeld in je gezicht - wordt door mensen ook als aantrekkelijk gezien.

Van interseksuele naar intraseksuele competitie/selectie

Bij interseksuele selectie gaat het erover hoe je er als man of als vrouw voor zorgt dat je door haar of door hem wordt gekozen als partner.

Intraseksuele competitie gaat daarentegen over de strijd tussen mannen onderling en tussen vrouwen onderling, om voor zichzelf tot de beste partnerkeus te komen.

• Op datingsites zie je dan mannen en vrouwen veelal de hierboven reeds genoemde gewenste eigenschappen noemen om door de ander direct aantrekkelijk bevonden te worden.
• Maar als je eenmaal een partner hebt, is je probleem nog niet voorbij, want je moet dan proberen je partner bij je te houden. Dan kun je maar het beste aan zelfpromotie doen, òf je kunt je competitie uitschakelen.
• Over zelfpromotie: vrouwen weten waar mannen op vallen, dus ze vergroten hun aantrekkelijkheid om de strijd met hun rivalen aan te gaan, bijvoorbeeld door gebruik te maken van make up, bepaalde kleding, sieraden, en daarbij wordt ook cosmetische chirurgie toegepast (dat is tegenwoordig populair, maar tegelijk ook zorgelijk, vooral als het jongeren betreft). Maar ook diëten en sporten worden ingezet bij zelfpromotie. Vrouwen gaan daar vrij ver in, zelfs als ze daar later schade van ondervinden.
• Mannen richten zich daarentegen meer op het feit te laten zien dat ze heel succesvol zijn, door luxe goederen te vergaren en die te showen (bijvoorbeeld een sportauto). Mannen vertonen dan ook wel altruïstisch gedrag, door bijvoorbeeld heel gul te zijn, als ze zien dat vrouwen dat zien. 
• Met dergelijke vormen van zelfpromotie-gedrag laat je zien een hele goede partner te zijn voor de ander. Je zou daarbij de vraag kunnen stellen of dit allemaal wel succesvol is. Het antwoord daarop is: ja.
• Aantrekkelijk gevonden worden, activeert het beloningssysteem in ons brein. Mannen - bijvoorbeeld - die in dure auto’s worden gezien, worden door vrouwen als aantrekkelijk beschouwd.
• Als deze gedragsvormen van zelfpromotie niet succesvol (genoeg) zijn, kun je altijd nog je rivalen uitschakelen. Jonge vrouwen zetten daarbij hun agressie indirect in. Ze gaan dus niet met elkaar vechten, maar gaan bijvoorbeeld wel roddelen over (de positie van) andere vrouwen. Meisjes sluiten elkaar buiten uit rivaliteit. Gepest worden werkt overigens in je hele leven negatief door. Daarnaast is het zo dat het buitensluiten van de ander dat voor degene die het doet ook heel veel stress oplevert.
• Sport kun je beschouwen als geritualiseerd vechten, om bijvoorbeeld aandacht te krijgen van vrouwen. Door middel van fysiek geweld kun je je eigenstatus als man verhogen, zulks ten koste van de andere man(nen).

Jaloezie

• Jaloezie is een nuttige emotie, want dat gevoel vestigt je aandacht op iets waarop je goed moet letten, bijvoorbeeld dat je partner er niet met een ander vandoor gaat.
• Jaloezie heeft altijd met drie personen te maken, waarbij de relatie van een tweetal op het spel staat tegenover een derde.
• Jaloezie vestigt je aandacht op (ingebeelde) bedreigingen voor je relatie.
• Je partner goed in de gaten houden, kan trouwens zomaar overgaan in stalking.
• In de mate van jaloezie zijn er vrijwel geen verschillen tussen mannen en vrouwen. 
• Mannen en vrouwen worden daarentegen wel jaloers door andere triggers, door andere rivaalkenmerken, door andere vormen van ontrouw. Vrouwen en mannen gaan doorgaans vanwege van elkaar verschillende sekse-eigen aanleidingen weg bij hun partner.
• Eigenlijk zijn mannen en vrouwen heel gelijk in wat ze willen van hun partner, namelijk: vriendelijkheid, humor, intelligentie, eerlijkheid. Daarna komen pas andere (ook sekse-eigen) elementen aan de orde.
• Er is in ons oerbrein altijd een interactie tussen je evolutionaire mechanismen, je persoonlijkheid en de cultuur waarin je leeft. De resultante van deze elementen zijn bepalend voor je gedrag.
• Er zijn ook mogelijkheden om je jaloezie te verbloemen, bijvoorbeeld door je partner kadootjes te geven, zulks in de hoop en verwachting dat die dan bij je blijft.
• Jaloers zijn voelt naar, maar is wel heel nuttig. Aan de andere kant: extreem veel jaloezie leidt tot teveel sociale controle en/of stalking. Daar tussenin realiseer je je dat je partner dus kennelijk wel heel belangrijk voor je is (dat heeft ook wel weer iets moois); en het helpt je om je dat te realiseren, om over jezelf na te denken, om beter je best te doen je relatie in stand te houden. Je hoeft er dus niet iets speciaals aan te doen om je jaloezie te voorkomen. 
• Enige mate van jaloezie kan dus goed zijn voor jou en voor de kwaliteit van de relatie met je partner.