The Old Ways - A Journey on Foot

Donderdag 4 januari 2024

Cover van het boek 'De oude wegen'

Wandelen als onderzoek om te schrijven
In het jaar 2012 publiceerde wandelaar-schrijver (de 'nature writer') Robert Macfarlane (1976) zijn boek 'The Old Ways', met als ondertitel 'A Journey on Foot'.

Nico Groen en Marijke Versluys vertaalden dit Engelstalige boek naar het Nederlands, waarmee het bij de uitgave van 2022 als boektitel 'De oude wegen' kreeg, met als ondertitel 'Een voetreis'.

Wandelend en schrijvend voor zijn publicatie 'De oude wegen' onderzoekt Robert Macfarlane het verband tussen paden, wandelen en de verbeelding. Veel van het denkwerk daartoe verzette hij lopend. 

Achterin zijn boek is een thematisch register opgenomen, dat verwijst naar de diverse onderwerpen die vallen onder de volgende thema's die kriskras in dit boek aan de orde komen:

• Bergen en heuvels;
• Bloemen en planten;
• Boeken, geschriften, verhalen en films;
• Bomen, bossen en wouden;
• Dieren, vissen en insecten;
• Dorpen, stadjes en steden;
• Gebouwen en constructies;
• Ideeën en praktijken;
• Illusies en luchtspiegelingen;
• Instellingen;
• Kaarten en cartografie;
• Kunstwerken en kunstvoorwerpen;
• Liedjes en muziek;
• Paden en sporen;
• Personen en volken;
• Plaatsen en gebieden;
• Stenen, mineralen en aarde;
• Zeereizen, zeewegen en vaartuigen;
• Vogels;
• Weer.

Lopen naar het verleden om bij het heden uit te komen

Dit boek vertelt het verhaal van ruim duizend mijl wandelen over oude wegen, op zoek naar een route naar het verleden – met als resultaat dat hij telkens weer bij het heden uitkomt. 

Zijn wandel- en schrijfproject is als het ware een onderzoek naar de geesten en de stemmen die op oude paden rondwaren, naar de verhalen die ze in zich dragen en vertellen, naar pelgrimages en erfvredebreuk, naar gezongen routes en degenen die ze zingen, en naar de vreemde continenten die er binnen landen bestaan. 

Bovenal is het een boek over de mens en zijn omgeving: over lopen als een verkenning van het innerlijk, en over de subtiele manier waarop we zijn gevormd door de landschappen waar we ons doorheen begeven.

Met zijn (dit) boek wilde de auteur in de voetsporen van veel van zijn voorgangers treden, van zowel schrijvers als wandelaars, en hij wilde recht doen aan eerdere sporen-in-druk, die hem zowel de weg hebben gewezen, als hem tot afwijkingen en verschillen hebben uitgedaagd. Als schrijver doet hij dat onder andere door veelvuldig oudere geschriften over onder andere paden en wegen, en over wandelen en pelgrimeren aan te halen.

Spoorzoeken in Engeland

• Alle dingen zijn bezig hun geschiedenis te schrijven (Ralph Waldo Emerson).
• Voor pelgrims die de Camino naar Santiago de Compostela lopen, telt elke voetstap dubbel, omdat die tegelijkertijd zowel op de weg zelf als op het pad des geloofs worden gezet.
• Verschillende paden hebben verschillende kenmerken, afhankelijk van geologie en functie.
• Omdat ik vaak op paden loop, word ik nieuwsgierig naar de oorsprong ervan.
• Voetpaden zijn aards.
• Paden zijn gewoontes van een landschap.
• Paden verbinden. Dat is hun eerste plicht, en hun voornaamste bestaansreden.
• Paden bestaan ook met algehele instemming.
• Het pact tussen lopen en schrijven is bijna zo oud als de literatuur zelf - een wandeling is maar één stap verwijderd van een verhaal, en elk pad vertelt.
• Het lichamelijke contact van de wandelaar met de ongerepte wereld komt de wandelaar ten goede. Bij het naar buiten gaan, gaat de wandelaar in feite naar binnen.
• Wandelwijzen zijn tevens denkwijzen.
• Voetpaden zijn communicatielijnen waarlangs de vlam van burgerlijke en religieuze vrijheid levend worden gehouden.
• Paden zijn niet alleen maar middelen om een ruimte te doorkruisen, maar ook manieren van voelen, zijn en weten.
• Gebieden waar we ons doorheen begeven, slaan ons zowel uiteen, als maken ons sterker.
• Paden lopen evenzeer door mensen, als door plaatsen.
• Het pad en de weg staan voor een intense ervaring: vrijheid, nieuwe betrekkingen tussen mensen en een hernieuwd besef van het landschap.
• Wandelen is niet een activiteit om kennis te verwerven, maar om het voertuig van de kennis.
• Vermoeidheid legt nagenoeg alle hersenfuncties lam.
• De afdrukken van een pad leiden je in omgekeerde richting naar een besef van voorbije gebeurtenissen.
• Stappen is een manier om het landschap te zien; aanraken als manier van kijken - het zijn ideeën waar ik houvast aan heb.
• Leren betekent 'een spoor volgen'.
• Oude landschappen dringen vaak op twee dingen aan: ze willen worden gelezen in het tóén, maar worden gevoeld in het nú.
• Krijt is het overheersende gesteente in het zuidoosten van Engeland.
• Op krijtruggen vond je gemakkelijk je weg, en schoot je lekker op. Zo verschenen in de loop der tijd de eerste echte voetpaden op de kammen van krijtruggen.
• Paden zitten vol afdrukken van 'dromen' van alle reizigers die erop hebben gelopen.
• Tegenwoordig werken verhoudingsgewijs zo weinig mensen op het land, dat degenen die je op paden tegenkomt, wandelaars zijn en geen werklui.
• Sporen van oude wegen blijven vaak bestaan in de vorm van subtiele landschappelijke kenmerken.
• Langdurig belopen worden, laat onuitwisbare afdrukken op paden na.
• Bepaalde soorten kennis gaan het voorstelbare te boven, en kan als het ware alleen in het voorbijgaan worden waargenomen.
• Britse en Duitse soldaten die in de Eerste Wereldoorlog wisten dat er waarschijnlijk spoedig een einde aan hun leven zou komen, voelden een sterke drang om een spoor na te laten.
• Als je loopt, zorgt het continu neerkomen van je voeten op de weg ervoor dat een bepaalde hoeveelheid weg in je omhoogkomt.
• Rond 12.000 jaar geleden lag er in de laatste ijstijd zo veel water in de ijskappen en gletsjers opgesloten, dat de zeespiegel rond Groot-Brittannië ongeveer honderd meter lager stond.
• Op het wad is niets louter zichzelf.
• De materie van het landschap werkt dusdanig op de geest in, dat de geest zelf erdoor wordt veranderd.
• Vogels kunnen met behulp van netvlieseiwitten daadwerkelijk magnetische velden zien.
• De gewaarwording van druk, de aanraking van een oppervlak en de waarneming van ruimte kunnen op je lichaam inwerken en daarmee ook op je geest, waardoor ze de structuur en de richting van je gedachten veranderen.
• Het ontbreekt ons aan een woord voor plaatsen waar je een 'overgang' ervaart van een bekend landschap.
• In zich herhalende, van aanwijzingen verstoken landschappen met weinig visuele aanknopingspunten laat ons aangeboren richtingsgevoel het op rampzalige wijze afweten.

Volgen in Schotland

• Ook de zee heeft haar paden, al laat het water zich niet blijvend tekenen.
• Zeewegen zijn verdwijnende paden, en ze laten slechts kielzog achter, een kortstondige beroering.
• Zeewegen zijn optimale routes om over open zee te varen.
• De zee verdeelt, en het land verenigt.
• De zee wist alle sporen van reizen uit, terwijl het land ze bewaart.
• Zeewegen waren zeker al in het Mesolithicum bevaren.
• Peregrini - de rondtrekkende vrome lieden - reisden per boot en gingen aan land op afgelegen eilanden en kapen (zoals Iona).
• Geen enkele reis over een zeeweg is ooit hetzelfde.
• Poëzie is een middel om uitdrukking te geven aan datgene wat aan de toppen van het bewustzijn leeft.
• Net als paden 'relateren' verhalen in twee betekenissen: ze vertellen en ze verbinden.
• Vertrouwdheid met een bepaalde plek leidt wellicht niet tot absolute kennis, maar wel tot steeds nieuwe navorsingen.
• De enige manier om te leren, is het te doen.
• Omdat de meeste eigenschappen van de zee veranderlijk zijn, is er geen betrouwbare manier om ze in kaart te brengen.
• Zoenoffers verzachten; offerandes vervangen.
• Bekwaamheid wordt slechts bewezen zolang een ramp uitblijft.
• De ruwe kruisvorm van rossige steen: geologie als theologie.
• Veen verzwelgt paden, gneis laat ze niet toe.
• Als je op blote voeten loopt, word je je bewust van de vleug van het landschap.
• De tocht op blote voeten door katholieke pelgrims, is gebaseerd op de overtuiging dat kastijding van de zool leidt tot verbetering van de ziel.
• De hele voet is een document over beweging, dat is beschreven door herhaalde activiteit.
• Omdat een pad volgen hetzelfde is als je voor de geest halen hoe het loopt, is voortgaan in het heden een herinnering aan het verleden [...] een voorwaartse beweging is een reis terug (Tim Ingold en Jo Lee Vergunst).
• Ik ben altijd meer geïnteresseerd geweest in het verband tussen het landschap en individuele levens en hoe we door onze omgeving worden gevormd.
• Het landschap biedt ons sinds lang een uitgelezen methode om zelfinzicht te verwerven; het is een krachtig middel om herinneringen en gedachten vorm te geven.
• Een bepaald landschap zet aan tot bepaalde gedachten.
• We zijn geneigd te denken dat landschappen het diepst op ons inwerken wanneer we ons er midden in bevinden, wanneer ze ons de primaire sensatie van tast en zicht verschaffen. Maar ook landschappen waar we niet zijn, dragen we met ons mee; gebieden die in onze herinnering voortleven, lang nadat we ons uit de realiteit ervan hebben teruggetrokken.

Dolen in Andere landen

• Naarmate wandelen in de Palestijnse gebieden minder makkelijk werd, werd het voor hem des te belangrijker.
• Palestinian Walk: het volgen van paden wordt beschouwd als een uitgesproken politieke daad, en wandelen als een middel van verzet.
• Bezoekers aan de heilige landen bewegen zich altijd door een landschap van hun verbeelding.
• Naarmate de mensen vervreemden, worden de preken steeds dreigender.
• Voetgangers vormen voorkeurspaden, die op hun beurt een volgende stroom voetgangers aantrekken, die al lopend ook weer hun spoor etsen.
• Het aantal bedevaartstochten groeit even gestaag als het aantal kerkgangers slinkt.
• Pelgrims die ik onderweg tegenkwam, wandelden allemaal om zin te geven.
• Een pelgrim is geen veroveraar.
• Een bepaald punt in een landschap stemt overeen met een punt in het hart.
• Ik leek boeken te openen, maar in feiten openden die mij.
• Spanje kent een uitzonderlijke rijkdom en variëteit aan oude paden.
• Een camino interior is een innerlijke weg.
• Wandelen is schatten verzamelen.
• Een landschap is een landelijke omgeving voor zover je die met één blik overziet.
• Pelgrims die in heel Spanje en Frankrijk onderweg zijn naar de heilige plaats Santiago de Compostela, beroeren niet alleen de voeten, maar begoochelen ook het verstand.
• De pelgrim neemt er tijdens zijn pelgrimage telkens weer genoegen mee naar binnen en omhoog te kijken naar het mysterie, terwijl de bergbeklimmer graag van buitenaf en omlaag blikt naar het weten.
• De wandelaar registreert wat hij ziet en waar hij het ziet, en de toevallige ontmoetingen op het traject zijn onderdeel van de methode.
• Een vriend bezoek je zonder een andere bedoeling dan om bij hem te zijn.

Terugkeren in Engeland

• Voor veel mannen die terugkwamen uit de Eerste Wereldoorlog was een zwerversbestaan het enige wat er voor hen op zat.
• Het is moeilijk om een soort wapenstilstand te sluiten tussen de twee onverenigbare verlangens naar zwerven of thuisblijven.
• Het werk van de biograaf is een soort achtervolging, het nalopen van het concrete spoor van de weg die iemand door het verleden heeft afgelegd.
• De natuur kan helen, maar kan ook wreed onaangedaan zijn, en schrikbarend onverschillig.
• Lezen en wandelen inspireren elkaar.
• Het Britse voetpadenstelsel komt wettelijk voort uit zowel vrijheid (toegang te verlenen) als inperking (toegang te ontzeggen).
• Een voetganger volgt een pad dat hij eerder in het gezelschap of in de voetsporen van anderen heeft gelopen, waarmee hij die tocht al gaande reconstrueert.
• Wandelen is één van onze alleroudste activiteiten, en dat doen we om complexe verscheidenheid aan aanleidingen en verlangens.