Zin en onzin rond de Bijbel

Zondag 10 januari 2021

Cover van 'Zin en onzin rond de Bijbel'

Bijbelgeloof, bijbelwetenschap en bijbelgebruik
Het boek 'Zin en onzin rond de Bijbel' (2000) is een vervolg op de meerdere malen herdrukte drieluik van de schrijver professor dr. C.J. Labuschagne: 1. 'Wat zegt de Bijbel in Gods naam?'; 2. 'Gods oude plakboek'; 3. 'Zin en onzin over God'.

De publicaties van Labuschagne zijn gegroeid uit een jarenlang bezig zijn met vragen rond het verstaan van de Bijbel en het daarop gebaseerde geloof in God. 

De auteur beschrijft het proces van voortdurende confrontatie die de bijbelwetenschap ons aanreikt. 

Hij voert een hernieuwd pleidooi om de moderne bijbelwetenschap serieus te nemen en haar resultaten te integreren in de bijbelbeschouwing en in de daaruit voortvloeiende persoonlijke geloofsvoorstellingen. 

Door de Bijbel anders te lezen - niet meer naïef, maar kritisch en met verstand - kunnen wij volledig modern mens zijn en tegelijkertijd in God (blijven) geloven. 

Als het licht van de wetenschap op onze uitleg van de Bijbel schijnt, komen we tot verrassend nieuwe inzichten, niet alleen over de ware toedracht van zaken rond het ontstaan van de Bijbel, maar ook met betrekking tot de heel eigen manier waarop de bijbelschrijvers hun geloof in God en Zijn handelen tot uitdrukking hebben gebracht.

De ondertitel van dit boek luidt dan ook: 'Bijbelgeloof, bijbelwetenschap en bijbelgebruik'.

Voorwoord

• Veel inzichten die al generaties lang bekend zijn en onder bijbelwetenschappers gemeengoed geworden zijn, blijken vaak nog niet goed doordrongen te zijn naar het grondvlak van de samenleving.
• Alle misvattingen omtrent de Bijbel moeten geweten worden aan de traditionele fundamentalistische visie op de Bijbel.
• Door de onzin omtrent de Bijbel tegen het licht te houden, wil ik vooral duidelijk maken wat de zin is, opdat hij beter tot zijn recht kan komen.

Traditioneel bijbelgeloof geconfronteerd met wetenschap

• Ik begin dit boek met een bezinning over de relatie tussen geloof en wetenschap.
• De theologie gaat er van uit dat God er toch is.
• In het geloof neemt men zonder bewijs een aantal grondstellingen als waarheid aan.
• Geloof en wetenschap sluiten elkaar niet uit, maar juist in.
• De bijbelkritiek heeft heel oude papieren.
• De Reformatie moet gezien worden als een beslissend keerpunt in de richting van een kritische bestudering van de bijbelse geschriften in hun historische context.
• De Franse theoloog Richard Simon kwam tot het inzicht dat het ontstaan van de bijbelboeken een lang proces is geweest, waaraan niet enkele, maar vele verschillende schrijvers hadden meegewerkt.
• Eén van de meest rampzalige ontwikkelingen in de geschiedenis van het bijbelonderzoek is de botsing tussen geloof en wetenschap.
• De enige fundamentalistische omroep in dit land is de Evangelische Omroep. In haar praatprogramma's wordt het christenfundamentalisme ongegeneerd gekoesterd.
• Het fundamentalisme vormt in onze tijd één van de grootste bedreigingen voor de wereldvrede.
• Meer dan voorheen moet ernst worden gemaakt met de integratie van wetenschappelijke kennis in onze wereld- en levensbeschouwing.
• Eén van de meest gebruikte argumenten om je in je geloof niet door wetenschap te laten hinderen, is dat je moet geloven als een kind.
• Geloven als een kind kan, zolang je kind bent. Als het langer duurt, ben je òf niet volwassen geworden, òf je bent naïef.
• Wie als volwassene vragen over de Bijbel heeft, hoort volwassen antwoorden te krijgen.

De verworvenheden van de bijbelwetenschap

• Bijbelwetenschap heeft mensen kunnen helpen de Bijbel anders en beter te lezen en de resultaten van de natuurwetenschappen in hun geloof te integreren.
• Het doel van de bijbelwetenschap is om de grootst mogelijke zekerheid te verschaffen over het ontstaan, de literaire vorm, samenstelling en eigen aard van de bijbelse geschriften en over de tijd-, de leef- en denkwereld van de mensen die ze hebben voortgebracht en verzameld.
• Het 'spreken' van God is geen historische, maar een puur theologische notie.
• Het godsbeeld dat we in de Bijbel tegenkomen, is het beeld dat de bijbelse auteurs zich van Hem hebben gevormd.
• Een goed verstaan van de Bijbel zal ertoe leiden dat we hem beter zullen waarderen en op een meer verantwoorde manier gaan gebruiken, en dat we genuanceerder over God gaan denken en spreken.

Hoe lezen we de verhalen in de Bijbel?

• De bijbelverhalen zijn afkomstig uit een heel andere tijd dan de onze, en uit een heel andere cultuur.
• We moeten open staan voor de kennis over de Bijbel, en voor de inzichten in de cultuur van die tijd.
• We moeten de Bijbelverhalen met verstand lezen: kritisch en nuchter.
• Maarten 't Hart schijnt niet te beseffen dat er een fundamenteel verschil is tussen een beeld van God en God Zelf; tussen Zijn imago en Zijn identiteit.
• De centrale boodschap van het bijbelboek Daniël: houd moed, volhard, want eens komt er een eind aan de macht van het kwaad.
• Het verrichten van wonderen is in de Bijbel een onmiskenbaar teken dat iemand op een wonderbaarlijke wijze door God is gezonden, toegerust en bijgestaan.
• In tegenstelling tot de voorstelling van de herleving van een dode, gaat het bij de opstanding om verschijningservaringen.

Hoe gaan we om met getallen in de Bijbel?

• Een getal kon men gebruiken om een bepaald idee of gedachte op symbolische wijze tot uitdrukking te brengen (bijvoorbeeld: 40 staat voor een lange, onbepaalde tijd).

De bijbelse geboden; hun herkomst, status en relevantie

• Degene die Israël de Tien Geboden oplegt, is voor alles de Bevrijder.
• Strikt genomen is de sabbat een uiterst heilzame humanitaire maatregel: een geregelde adempauze, een hele dag bevrijd van de tirannie der alledaagse bezigheden; en dat om te genieten van de rust, de vrijheid, de vrede, de harmonie, het geluk en de vreugde.
• De grondhouding van respect voor ouderen en voor leidinggevenden is de basisvoorwaarde voor een geordende samenleving.
• Alleen degene die zijn begeertes weet te beheersen en binnen de perken kan houden, is vrij.
• Theologisch gesproken is de universele goddelijke wereldorde niets anders dan de heerschappij van God in de wereld.
• Gerechtigheid is een toestand van evenwicht, harmonie en vrede; een situatie waarbij zowel de schepping als de individuele mens tot hun recht komen: tot ontplooiing komen, hun bestemming bereiken en functioneren naar Gods bedoeling. Gerechtigheid is ook de absolute voorwaarde voor vrede, de toestand van heelheid, welzijn, geluk en veiligheid, waarbij mensen elkaar niet naar het leven staan.
• In de Bergrede leert Jezus ons wat God in een bepaalde situatie van de mens vraagt.

Wat stellen we ons bij het 'spreken' van God voor?

• In de christelijke traditie is theologie te definiëren als: het spreken over God op grond van het spreken van God.
• Woorden van God krijgen pas gestalte in menselijke woorden.
• Het spreken van God is een zaak van religieuze ervaring en geloof.

Misvattingen betreffende de profetische geschriften

• God kan op Zijn voornemen terugkomen, Zijn plannen wijzigen, en een keer brengen in het lot van mensen.

Het 'einde der tijden' en de bijbelse toekomstverwachting

• De bijbelse toekomstvisie staat volledig in het teken van hoop voor de wereld; wortelt ten diepste in een volstrekte onvrede met de gangbare wereld, en worstelt in de hoop dat het anders kan en anders moet in de wereld.
• Met de Schepping op zich is er niets verkeerd. Wat vernieuwd moet worden, is de mensenwereld.
• Door Jezus voor te stellen als Iemand die dingen doet die alleen God kan, willen de evangelisten met deze verhalen duidelijk maken dat Jezus 'Zoon van God' is.
• De idee dat God 'Geest' is, en door zijn Geest in de wereld werkt, is één van de meest wezenlijke elementen in de Oudisraëlitische godsdienst.
• Het is niet alleen de Messias die de Geest van God ontvangt; zij wordt ook geschonken aan gewone mensen.
• De gehoorzaamheid aan Gods geboden zal niet alleen een radicale verandering van mentaliteit meebrengen, maar ook sociale rechtvaardigheid, vrede en veiligheid; zodat de wereld weer een lustoord wordt.
• Wat God bij de Schepping doet, doet Jezus bij zijn volgelingen: hun Zijn Geest als levensadem inblazen.
• Er kunnen zich situaties voordoen, waarin het gebruik van macht en geweld niet alleen onontkoombaar is, maar zelfs geboden kan zijn.
• Er is zoiets als zinvol geweld, dat nodig is om een eind te maken aan geweld. Daarbij moeten we het ideaal van een volstrekt geweldloze weg hoog in het vaandel houden.

Slotbeschouwing: visie op de Bijbel en zijn plaats in de samenleving

• De Kerk heeft het voor vele kritisch denkende mensen moeilijk, zo niet onmogelijk gemaakt om de Bijbel en het daarop gebaseerde geloof serieus te nemen.
• De Kerk van de toekomst zal alles in het werk moeten stellen om haar imago in de wereld te veranderen.
• God 'dienen' betekent primair medewerker van God zijn, ter instandhouding van de leefwereld van de mens.
• De mens is vrij om het goede te doen, maar even vrij om kwaad te bedrijven.
• Gods heerschappij is voor te stellen als diens creatieve bemoeienis in de geschiedenis, waarbij Hij mensen op weg naar hun bestemming begeleidt en telkens opnieuw mogelijkheden creëert en nieuwe perspectieven opent.
• Kenmerkend voor de bijbelse toekomstverwachting is haar nimmer aflatende hoop.
• Omdat het kwaad in de wereld mensenwerk is, is ook de uitbanning van het kwaad mensenwerk.
• De kern van het evangelie van Jezus Christus is dat Hij grote ernst heeft gemaakt met het ideaal van de op recht en gerechtigheid gebaseerde heerschappij van God in de wereld. 
• Jezus heeft het voorbeeld gegeven en mensen opgeroepen om Hem na te volgen en zich door dezelfde Geest te laten leiden.
• Jezus kende vergeving en verzoening in de omgang van mensen met elkaar de uiterst belangrijke plaats toe.
• De Kerk zal meer dan voorheen haar diensten aan de hele samenleving moeten aanbieden.
• De Kerk dient alle mogelijkheden die de moderne media bieden te benutten om onze veelal onverschillige en materialistisch geworden cultuur te humaniseren en de weg te wijzen naar een cultuur van betrokkenheid, barmhartigheid, liefde en respect; niet alleen voor medemensen, maar voor alles wat leeft.
• De wereldkerk kan een proces van bezinning en bewustwording op gang brengen en richting geven aan vernieuwende krachten in de maatschappij.
• De kerk moet ophouden alleen maar met zichzelf bezig te zijn; ze moet zich diepgaand gaan bezinnen op haar plaats en vooral haar taak in de samenleving als geheel.
• Hoofddoel van alle inspanningen moet zijn de terugkeer en herontdekking van de Bijbel in onze samenleving als het grote erfgoed van de christelijke beschaving waar zij in een belangrijke mate haar identiteit aan heeft ontleend.
• Men zal af moeten zien van de naïeve veronderstelling dat de Bijbel 'het zelf kan doen'.
• Niet de mens moet centraal staan, maar de aarde als leefwereld van vele vormen van leven.
• Ik heb alle hoop dat de Kerk, toegerust met wetenschappelijk gefundeerde kennis, en geïnspireerd door het bijbelse godsgeloof en de bijbelse toekomstverwachting, een belangrijke bijdrage zal kunnen blijven leveren aan onze cultuur, om mee te beginnen, aan de bezwering van de huidige crisis.