De Bijbel in Nederland

Zondag 3 maart 2019 

Cover van de essaybundel over de Bijbel

Inzicht en inspiratie voor gesprek

• Hoe bekend zijn bijbelverhalen nog in ons land? 
• En welke betekenis geven we vandaag de dag aan die verhalen? 

Over deze vragen gaat de essaybundel ‘De Bijbel in Nederland’, die in 2018 verscheen. Initiatiefnemers van de bundel zijn het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG) en de Protestantse Kerk in Nederland (PKN).
Dit boek kreeg twee subtitels mee, te weten:

• Reflecties over het gebruik van de Bijbel in kerk en cultuur;
• De plaats van de Bijbel in kerk en samenleving.

Het is van groot belang dat mensen binnen en buiten de kerk in gesprek gaan rond de Bijbel. De Bijbel is het bronboek van de kerk en een toetssteen voor de mens. De essaybundel 'De Bijbel in Nederland' geeft inzicht in het gebruik van de Bijbel in ons land. NBG en PKN hopen dat deze bundel de lezers inspireert om met deze inzichten aan de slag te gaan en het geloofsgesprek rond de Bijbel actief te gaan voeren in hun omgeving.’

Belangrijkste boek van Nederland
De Bijbel werd in 2016 verkozen tot het belangrijkste boek van Nederland. Tegelijk bleek recent uit NBG-onderzoek dat Nederlanders er minder in lezen en er minder goed de weg in weten dan twintig jaar geleden.
De Bijbel is het meest verkochte boek ooit, maar er wordt steeds minder gelezen. Wie nog wel in de Bijbel leest, doet dit minder vaak en minder intensief.

• Welke oorzaken zijn er aan te wijzen?
• Wat betekent dit voor de plaats van de Bijbel in de christelijke traditie?
• Hoe wordt de Bijbel nog wel gebruikt en hoe kun je daar het beste op inspelen?

In deze essaybundel geven 16 deskundigen van allerlei achtergrond hun analyse van en reflecties op het bijbelgebruik in onze tijd. Ook reiken ze handreikingen met oplossingen aan om de Bijbel dichterbij te brengen, in èn buiten de kerk, teneinde met bovenstaande vragen aan de slag te gaan. De auteurs maken duidelijk dat de tijd dat bijbelkennis vanzelf sprak, echt voorbij is, maar ze laten ook zien dat deze situatie vensters opent om de Bijbel op nieuwe manieren tot ons te laten spreken.

Voorwoord
In Nederland bestaat een breed palet aan visies op de Bijbel.
In dit boek verwoorden auteurs met een verrassende openheid hun persoonlijke betrokkenheid bij de Bijbel.
Alle auteurs schetsen wegen om de relevantie van bijbelverhalen te tonen.

Het hoge Woord in de Lage Landen - Sake Stoppels

• We raken nooit op de Bijbel uitgekeken, worden er steeds weer door verrast. 
• Door de Heilige Geest worden de woorden van de Bijbel woorden van leven voor mensen van nu.
• De Protestantse Kerk zoekt naar wegen om de Bijbel weer meer centraal te stellen.
• De groeiende aandacht voor de Bijbel als cultuurgoed biedt ook aanknopingspunten om het gebruik van de Bijbel onder de aandacht te brengen.
• Deze bundel wil met open vizier rondkijken in het zich vernieuwende landschap van de Bijbel in Nederland.
• De Bijbel blijft velen fascineren en keert op allerlei plekken terug in onze samenleving.
• Deze essaybundel is een expressie van de veelstemmigheid die er rond de Bijbel te horen is.

Perspectieven op de Bijbel

De Bijbel: verhaal en tegenverhaal - Anne-Mareike Schol-Wetter

• 'De Bijbel kan confronterend zijn' en 'De boodschap kan tegenstrijdig zijn', vormen de rode draad van dit artikel. Die twee aspecten vormen juist een belangrijke kracht van de bijbelse boodschap.
• De Bijbel weet ook nu nog mensen te inspireren en in beweging te zetten.
• De Bijbel doet een persoonlijk appèl op zijn lezers, dat confronteert zonder te frustreren.
• Vaak zonder het door te hebben, leven we in een bubbel van zich alsmaar zelf bevestigende waarheden. Zo wordt het steeds moeilijker om je eigen overtuiging kritisch te onderzoeken, of zelfs maar op het idee te komen dat die overtuigingen niet de enige mogelijke versie van de werkelijkheid zijn. Wat we nodig hebben, is een tegenverhaal, of een diversiteit aan tegenverhalen; en de Bijbel biedt dit soort tegenverhalen.
• De Bijbel is een doorgaande dialoog tussen verhalen die soms lijnrecht tegen elkaar ingaan.
• Te sterk is de ervaring van de eigen onmacht, van zekerheden die geen zekerheden bleken te zijn, van identiteit die onder druk komt te staan omdat anderen toch weer groter en sterker zijn. Dàt verhaal steekt steeds weer de kop op in de Bijbel.
• Bijbelverhalen (willen) verwijzen naar iets buiten zichzelf en vormen zo een luikje naar een andere werkelijkheid.
• Grote filosofen van onze tijd gingen op zoek naar God in de Bijbel, en ze vonden hem er ook nog; in grote begrippen zoals medemenselijkheid, geloof, messianisme, waarheid, gerechtigheid. vriendschap, gastvrijheid en zelfs het kwaad.
• Een belangrijk onderscheidend kenmerk van de Bijbel is dat de lezer direct wordt aangesproken, om diens ogen te openen voor de ander.

Omwille van de vrije Bijbel - Ad van Nieuwpoort

• Het criterium voor kwaliteit is de kwantiteit geworden. De Bijbel rekent niet met kwantiteit. Het gaat om mensen met namen.
• De Bijbel is zo weerbarstig: het stelt vaak eerder vragen dan dat het antwoorden geeft.
• Wie niet met de tijd wil meegaan, blijft eenzaam en bitter achter.
• 'Eigentijds' is het criterium waaraan de dingen worden gemeten.
• Bij het bijbelvertalen, vertalen we geen taal, maar een tekst.
• Bijbelse taal is over het algemeen liturgische taal, bedoeld om voor te lezen in de kring van de gemeente.
• Het Nieuwe Testament van de Bijbel is alleen te verstaan tegen de achtergrond van het getuigenis van Mozes en de profeten. De Heilige Geest spreekt door de profeten.
• De taal van de Bijbel is bevrijdingstaal.
• Als je iets van onze cultuur wilt begrijpen, moet je op zijn minst hebben kennisgemaakt met de wondere wereld van de Bijbel.
• In het zendingsbevel gaat het over de grote toewending vanuit Israël naar de volken.
• Als bijbelse woorden tot leven komen, krijg ik soms even zicht op een nieuwe wereld.
• Jezus laat zien wat liefde vermag.

De ziel van het geloof en de theologie - De Bijbel lezen als een belofte van genade - Erik Borgman

• Alleen door langdurige oefening kun je tot de Bijbel doordringen.
• Bij het lezen van de Bijbel gaat het om het vervlechten van de bijbelse verhalen met je eigen leven.
• Met preken open je de bijbeltekst, zodat deze betekenis krijgt in het leven van de toehoorders.
• We lezen de bijbelverhalen steeds weer opnieuw, omdat zij steeds weer anders tot ons spreken en tot vervulling blijken te kunnen komen.
• Geloven moet je inoefenen en leer je van anderen.
• De liefde spreekt voor de goede verstaander in de bijbelse geschriften.
• Bijbellezen is lezen om jezelf te laten lezen en zo te leren hoe je uiteindelijk gelezen zult worden en je daar dan ook naar te gedragen.
• Het gaat uiteindelijk niet om de Bijbel, maar om de goddelijke nabijheid die de Bijbel ontsluit.

Het Oude Testament als bron van inspiratie - Klaas Spronk

• Het Oude Testament blijft vooral het boek van de belofte van de messias, dat pas in vervulling van die belofte in Jezus Christus zijn ware betekenis krijgt.
• Maarten Luther noemde de Psalmen 'de kleine Bijbel', omdat ze heel de bijbelse boodschap bevatten.
• Calvijn benadrukte de eenheid van Oude en Nieuwe Testament als Gods openbaring.
• Geleerden zouden ook weleens wat meer hun best mogen doen om hun inzichten voor een breed publiek toegankelijk te maken.
• Ik pleit ervoor om gewoon te accepteren dat de teksten van het Oude Testament gebaseerd zijn op een achterhaald wereldbeeld en op een achterhaald godsbeeld.
• Je geloof in God krijg je mee van de mensen om je heen. 
• Geloof is een gedeeld optimisme over de liefde die overwint en recht dat zegeviert.

Contextuele bijbelinterpretatie bestaat niet, en dat is maar goed ook - Peter-Ben Smit

• Niemand kan uit zijn context wegstappen, zelfs het verlangen om dat te doen is al contextueel bepaald. Iedere interpretatie is contextgebonden en daarmee relatief.
• Om tot een (nieuw) inzicht te komen, is context een vereiste.
• Dat we een context hebben, is maar goed ook, anders zouden we helemaal geen vragen of meningen kunnen formuleren.
• De 'oorspronkelijke betekenis' van de Bijbeltekst verschuift steeds. Teksten in nieuwe contexten geven aanleiding tot nieuwe betekenissen. Niet elke (oude) interpretatie is zinvol voor elke (nieuwe) context. Langs deze route kan de Bijbel werkelijk als heilige Schrift blijven functioneren.
• Het is verrassend dat er veel pioniersplekken worden gestart die sterk gericht zijn op bijbels geïnspireerd kerk-zijn in een bepaalde context, maar dat er tegelijkertijd heel weinig bekend is over de relatie tussen context en bijbelinterpretatie in Nederland, zeker wat de missionaire context betreft.
• Amsterdam is een stad van 'singles', dan wel 'alleengaanden'.
• Als 'heilige Schrift' komt de Bijbel tot leven en tot zijn recht in de vierende en gedenkende gemeente.

De Bijbel binnen 'vertrouwde' kaders

Stemmen met de voeten - Hoe wordt de Bijbel gelezen en wat doen mensen met wat ze lezen? - Bram van Putten

• Onder jongvolwassenen worden kerk en kring in toenemende mate belangrijk voor de kennis van de Bijbel.
• Er wordt steeds meer nadruk gelegd om de toepassing, en minder op het zelf (leren) lezen van het gedeelte uit de Bijbel.
• Er wordt steeds meer bijbelgelezen vanaf een smartphone.
• Gedrag lijkt me een goede indicatie te zijn van het gezag dat aan de Bijbel wordt toegekend.
• Ons gedrag wordt meer bepaald door het 'ik' dan door de 'gemeenschap'. De nadruk ligt op wie je zelf bent en op je eigen groei en ontwikkeling.
• De Bijbel moet een centrale plaats in ons leven innemen.
• Spreek over de Bijbel, uit je enthousiasme!
• Breng het 'grote verhaal' dat de Bijbel vertelt voor het voetlicht.
• Nodig anderen uit; loop met de ander op. Wees een gids.
• Besteed aandacht aan bijbelkringen.
• In de Bijbel lees je wat God te zeggen heeft.

Een slag apart - 40% van de orthodox-protestantse jongeren leest elke dag in de Bijbel - Herman van Wijngaarden & Eline van Vreeswijk.

• De Bijbel is - verbonden met het werk van de Heilige Geest - Gods manier om contact te zoeken met mensen.
• Ga in gesprek met een bijbelgedeelte. Stel vragen, en zoek naar persoonlijke antwoorden.
• Je mag persoonlijk bijbellezen want het gaat niet om de informatie, maar om de relatie (met God).
• Persoonlijk en zelfstandig bijbellezen betekent dat je actief aan de slag moet. Je probeert zèlf te ontdekken wat God door Zijn Woord tot jou persoonlijk wil zeggen.
• Ook samen bijbellezen kan een enorme stimulans zijn.
• Ieder mag met zijn eigen ervaringen en gedachten in gesprek gaan met het bijbelgedeelte.

De Bijbel in de vrijzinnigheid - Een twee-gesprek - Bert Dicou & Joost Röselaers

• Inmiddels is het besef gerijpt dat je niet ver komt en als kerk weinig betekent als je niet ronduit durft te vertellen waar je voor staat.
• Er wordt steeds meer beseft dat het bereiken van anderen dan je eigen kerkleden weleens de eerste prioriteit zou mogen zijn van een kerkelijke gemeente en dat je dus die anderen moet opzoeken.
• Met de bijbelse verhalen hebben we goud in handen.
• Veel nieuwe succesvolle initiatieven vanuit de kerken zijn stevig verankerd in de bijbelse verhalen.
• Het is weer 'in' om iets met het geloof te doen.
• Er is bij nieuwkomers en geïnteresseerden specifiek nieuwsgierigheid naar wat de Bijbel als inspiratiebron te bieden kan hebben.
• Als er iets is waarop wij ons handelen, onze waarden, en onze richting kunnen baseren, dan is het op de bijbelse verhalen.
• The Bible surprises us with finding holiness in the most unlikely places.
• Bijbellezen wordt alleen maar waardevoller, zinvoller, als het lezen af en toe pijn doet.
• De wereld van nu heeft meer dan ooit verhalen nodig die richting geven en duiding bieden.
• Je kunt de Bijbel het beste lezen in verbinding met de cultuur van deze tijd.
• Alle bijbellezen is contextgebonden.
• Geloof mag bij onszelf beginnen, maar moet daar niet eindigen. Pas in gesprek met de bron die ons is overgeleverd, en in gesprek met elkaar gaat dat geloof iets betekenen.
• De Bijbel is de toegang tot wie God is en hoe Hij werkt in onze wereld.
• Het (samen) lezen van de Bijbel is verhelderend en vaak ook bevrijdend.
• Bijbelse verhalen geven antwoord op de existentiële vragen die mij bezighouden.

Preken zonder gezag - Rekenen op tekst in een tijd van bijbels analfabetisme - Ciska Stark

• Als de kerk het bijbelgebruik wil stimuleren, moet ze allereerst bijdragen aan een respectvolle rituele omgang ermee.
• Het gebed bij de opening van de Schriften is altijd gedenkend van karakter. Het is de roep om de Heilige Geest, die de harten van de kerkgangers kan openen voor het Woord. Er wordt niet zomaar iets voorgelezen, er staat iets te gebeuren. De bijbellezingen zijn al voluit verkondigend en verdienen dat respect.
• Het gaat in de liturgie niet om de Bijbel per se, maar om de God van de Bijbel.
• De functie van de preek is toeleiding tot de God van de Bijbel.
• De gestalte van de tekst bewerkt zelf ook betekenis.
• Het zoeken naar de inspiratie van Godswege in de bijbeltekst èn het zoeken naar een functie en doel van de prediking, blijven een voortdurende uitdaging voor de hedendaagse prediker.
• Het losweken van vaste voorstellingen en het stellen van ontregelende vragen bij vanzelfsprekende interpretaties is een belangrijke taak van de prediking.
• De prediker helpt de hoorder om afstand te nemen èn om toe te treden.
• De Bijbel verdient gezag door de dieptepeilingen die erin gedaan worden naar Gods werk in het verleden en heden.
• Prediking dient het doel om de hoorder te verleiden tot horen, te overtuigen van waarheid, goedheid en schoonheid en op te wekken tot navolging van degene die dat belichaamde: Jezus Christus. Om zo de hoorder in verbinding te brengen met de eeuwige God

De Bijbel in het protestants-christelijk onderwijs - Gerdien Bertram-Troost

• De Bijbel is het fundament van het christelijk onderwijs.
• Voor veel christelijke scholen is de christelijke identiteit geen vanzelfsprekendheid meer. Dit heeft zijn weerslag op het (christelijk) onderwijs.
• Op scholen is een rijke diversiteit aan vormen van bijbelgebruik te zien.
• Als het gaat om het stimuleren van het relevantiebesef onder leraren en leerlingen is er een belangrijke rol weggelegd voor schoolleiders en opleidingen.
• Het relevantiebesef van de Bijbel kun je vergroten door de Bijbel niet alleen te presenteren als een geloofsboek voor christenen, maar ook als een cultuurhistorisch boek en als een wijsheidsboek.
• De relevantie van de Bijbel op school kan worden vergroot door openlijk met elkaar in gesprek te gaan over de Bijbel en wat dit boek ons in deze tijd te zeggen zou kunnen hebben, zowel in docententeams als in klassen.
• De Bijbel is en blijft een boek voor alle mensen, van alle tijden en plaatsen.
• De Bijbel geeft voorbeelden van hoe mensen met God leven.
• Bijbelkennis helpt mij allerlei uitingen in kunst, muziek en literatuur te begrijpen.

Oude teksten, nieuwe contexten

De Bijbel in de levens van jonge Amsterdammers - Bas van der Graaf

• Er is een groeiend verlangen naar de Bijbel.
• Vanuit de twee-eenheid van kerkdienst en bijbelkring kan echte verdieping plaatsvinden.
• Het oecumenisch leesrooster blijkt een routekaart voor een geloofsreis.
• De Psalmen vormen de hartslag van het kloosterleven.
• Wanneer de Bijbel echt centraal staat, gebeurt er enorm veel.
• Ik hoef de Bijbel niet meer te verdedigen, maar mag er van uit gaan dat de bijbelteksten hun eigen zeggingskracht en werking hebben.
• We moeten de Bijbel niet in de weg lopen met onze overtuigingen of dogmatieken, maar letterlijk dienaar van het Woord zijn, om zo (leer)ruimte te scheppen om het bijbelse verhaal binnen te stappen.
• De Bijbel is het boek van God, waarin Zijn stem hoorbaar wordt, maar altijd weer anders dan wij gedacht of bedoeld hadden.

De Bijbel resoneert in levens - Bijbellezen met rand- en buitenkerkelijken in Amsterdam - Willemien van Berkum

• Veel mensen voelen een enorme leegte.
• De specialiteit van de kerk is: mensen met elkaar verbinden en nadenken over al die diepe vragen van het leven.
• De Bijbel is een boek dat ook over ons eigen leven en over onze problemen van vandaag gaat.
• Mensen hebben interesse voor de inhoud van de Bijbel, maar het begrip van de tekst is er niet vanzelf.
• Verschillen in bijbelvertaling laten soms ook de veelzijdigheid van een bijbelwoord zien.
• Ik leer nog steeds nieuwe dingen uit de Bijbel.
• Openheid en nieuwsgierigheid maakt dat de Bijbel steeds opnieuw mensen weet te raken.

Samen lezen voor verandering - Hoe contextueel bijbellezen verbindt en mensen (opnieuw) enthousiast maakt over de Bijbel - Jacobine Gelderloos en Inge Landman

• Contextueel bijbellezen (als leeshouding) is een gemeenschappelijke manier van lezen die zoekt naar transformatie (zien, oordelen, handelen).
• Het analyseren van de context maakt dat je perspectief verbreed wordt, waardoor je ook de bijbeltekst anders gaat lezen. 
• Er staan ontzettend veel verhalen in de Bijbel die we plotseling met andere ogen lezen wanneer we ze lezen vanuit een levensbelang.
• We zouden veel vaker moeten proberen om maatschappelijke ontwikkelingen te koppelen aan persoonlijke ervaringen.
• In de Psalm wordt hoop gevonden, door de moedeloosheid heen. Die hoop heft de moedeloosheid niet op, maar verlicht haar wel.
• De vanzelfsprekende relatie tussen de kerk en andere terreinen van de samenleving is verdwenen. Van de weeromstuit lijkt nu wel sprake te zijn van een kerkelijke verlegenheid.
• Bijbellezen is niet vrijblijvend, maar mede daarom zo ontzettend relevant om te blijven doen.
• De Bijbel is een aaneenschakeling van verhalen over het verlangen naar dat goede lezen, een verlangen dat mensen voortdrijft.

De Bijbel onverwacht

Wij zijn gemaakt om te maken - Bijbelse motieven in onze hedendaagse (beeld-)cultuur - Frank G. Bosman

• Religie is op dit moment bij lange na niet uitgespeeld.
• Het grote probleem is dat wij in snel toenemende mate niet meer in staat zijn onze cultuur te begrijpen omdat de kennis van de Bijbel en christelijke traditie ons in rap tempo ontschiet.
• De Bijbel is binnen onze populaire cultuur nog immer aanwezig als een voorname, maar vaak anonieme bron van inspiratie en creativiteit.
• Het is de blijvende kunst om de bijbelse verwijzingen in onze cultuur te herkennen en deze te wegen in het licht van de zichzelf openbarende God waarvan de Bijbel het menselijk getuigenis vormt.
• God Zelf heeft in elk mens de goddelijke kern gelegd.

Lezen moet je blijven leren - Désanne van Bederode

• De Bijbel is een eeuwenoude verzameling literaire verhalen die op meerdere manieren kunnen worden gelezen en uitgelegd.
• Juist met de Bijbel in de hand valt er heel wat tegen een rigide, wettische manier van bijbellezing in te brengen.
• Het lezen in de Bijbel voorkomt dat het zintuig voor genade afsterft, en het helpt mijn verbeelding om gevoel te houden voor de pijn en de vreugde van medemensen, elk op hun eigen weg.

Ontdekking van de 'vergeten' verhalen - Inez van Oord

• Ik ben het boek (de Bijbel) vergeten, maar de verhalen niet.
• Als je de bijbelverhalen leert begrijpen, zijn ze schitterend. En dat is een geweldige ontdekking.
• Er zit echt van alles in de Bijbel.
• Je hoeft de bijbelverhalen niet letterlijk te nemen. Het gaat om de symboliek.
• Er is niet maar één waarheid of mening.
• De oude bijbelverhalen dienden als fundament voor de nieuwe bijbelverhalen.
• We willen al duizenden jaren woorden vinden voor iets dat niet is uit te leggen.
• Bijbelse teksten zijn de etiketten van een mysterieuze inhoud.
• De Bijbel heeft niet overal een antwoord op en laat het ook toe dat er vragen open blijven staan. Zo is er de ruimte voor het mysterie. Het is niet nodig (en ook onmogelijk) om alles te begrijpen.
• Veel bijbelverhalen gaan over de stilte.
• Je gedachten en woorden reflecteren jouw kijk op de wereld en hoe je de wereld ervaart.
• De ruimte in mezelf kan alleen gevuld worden met alles wat we 'God' noemen: liefde, energie, het eeuwige, het onsterfelijke. Of het Koninkrijk. De Bijbel staat er vol mee.
• De Bijbel is een mensenboek. En dat maakt het spannend en biedt veel meer herkenning.
• Bijbelverhalen zijn ongelofelijk actueel als het gaat om mensen en hun dromen, en over een wereld-anders.

Slotbeschouwingen - Anne-Marieke Scholl-Wetter & Sake Stoppels

• Het lezen in de Bijbel wordt ervaren als een ontmoeting en die ontmoeting doet iets met je. De Bijbel zet je op het spoor van God; geeft zin en richting.
• De Bijbel is een gesprekspartner en reisgenoot op onze weg door het leven.
• We zullen de Bijbel minder vooringenomen en meer ontvankelijk moeten lezen.
• De Bijbel als geheel raakt uit het zicht.
• We leven in een tijd waarin een groeiende groep mensen totaal geen verbinding meer heeft met de christelijke traditie en er vanuit hun biografie ook geen vroegere lijnen en raakpunten zijn aan te wijzen.
• Het bijbels analfabetisme neemt snel toe, en de vaardigheid om flarden uit de Bijbel te verbinden met het grotere bijbelse verhaal wordt een steeds grotere zeldzaamheid.
• Bij contextueel bijbellezen ligt een groot accent op het aanvliegen van bijbelteksten via herkenbare zaken uit het eigen leven en de eigen samenleving.
• Bij contextueel bijbellezen speelt niet alleen de context van de individuele lezer een rol, maar ook de veronderstellingen van de theologische stroming.
• De 'strijd met de tekst' is nodig om echt tot de bijbeltekst door te dringen.
• Naast het confronterende karakter van de Bijbel, onderkennen we ook het inspirerende, bemoedigende karakter van de Bijbel, waardoor je telkens weer nieuwe perspectieven ontdekt en boven jezelf wordt uitgetild.
• Juist in hedendaags, begrijpelijke taal komen bijbelteksten met een ongemakkelijke inhoud soms des te harder binnen.
• Doelgroepenbijbels kunnen misschien wel bijdragen aan de 'gezamenlijke beleving' van de bijbelse boodschap.