Het leven rekken!?

Maandag 14 maart 2016 

Inleidende lezing van professor Doeke Post

Een programma voor jong en oud over het levenseinde
Ouder worden gaat vaak gepaard met een toename van aandoeningen. De geneeskunde heeft daar steeds vaker een antwoord op in de vorm van technologie, van risicovolle ingrepen en dure (design) medicijnen. Deze behandelingen kunnen het leven verlengen; echter het risico op overlijden of het ontstaan van nare bijwerkingen is ook aanwezig. Niet-behandelen is een optie die niet altijd wordt besproken.
Vanavond woon ik een programma bij met lezingen en met het gesprek over allerlei vragen rondom het levenseinde, zoals:

• Welke keuzes kun je maken als je ernstig ziek bent?
• Welke rol speelt levensbeschouwing hierbij? 
• Hoe voorkom je overbehandeling? 
• Wanneer stoppen met de behandeling? 
• Wat kan palliatieve zorg bieden? 
• En speelt de waardigheid van de mens een rol bij een beslissing om het leven te beëindigen?

Friese VU-Vereniging met Friese verpleegkunde-opleidingen 
Dit avondprogramma wordt georganiseerd door het Friese Regiocomité van de VU-Vereniging, in samenwerking met de School voor Zorg, Service & Welzijn van het Friesland College (FC) en de opleiding HBO-Verpleegkunde van de NHL Hogeschool. Durkje is namen FC één van de organisatoren van dit programma, dat vanmiddag al aanving.
Het gaat vanavond om een publiekslezing, waarbij ook de studenten van beide verpleegkunde-opleidingen zijn uitgenodigd. In een bijna volle collegezaal van de NHL Hogeschool heet Regiocomitévoorzitter Riet ten Hoeve alle belangstellenden hartelijk welkom, en verzorgt ze een korte inleiding op het thema van vanavond, waarna ze de eerste spreker het woord geeft. Ze benadrukt het belang van 'samen besluiten' inzake vraagstukken rondom het levenseinde, en wijst alvast vooruit op de tweede helft van dit avondprogramma, waarin vooral het gesprek tussen jong en oud centraal zal staan.

Een bijna volle collegezaal luistert aandachtig naar professor Post

Langer leven: een goed vooruitzicht?
Eerste spreker is professor Doeke Post, alumnus van de Vrije Universiteit, oud-huisarts en emeritus hoogleraar Sociale Geneeskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, en tevens schrijver van onder andere het boek 'De dood komt later'.

• De dood hoort bij het leven. Maar de mens heeft altijd de drang gehad om het leven te verlengen.
• Kiezen is moeilijk! Want welke keuze moet je maken als je 'zo ziek bent als een hond', als je voor de keus staat om enerzijds het leven te rekken met behulp van allerlei vormen van medicatie met nare bijwerkingen, waarmee je dan wel het ziekteproces afremt en het leven rekt, maar als je er ook voor kunt kiezen om eerder te sterven. In dezen speelt de kwaliteit van het leven een belangrijke rol. 
• Bij vragen over leven en dood is een bezinning noodzakelijk op de grenzen van de geneeskunde.
• Goed overleg met de arts is van belang, en het aanvragen van een zogenoemde 'second opinion' is helemaal niet zo'n gek idee.
• De boodschap van professor Post is; 'Houd zelf de regie!"
• Nog gecompliceerder ligt het bij beslissingen die je moet nemen voor wilsonbekwamen, zoals gehandicapten, coma-patiënten, dementen en mensen met essentieel functieverlies na een beroerte. 
• Post zijn advies is duidelijk: Schrijf zo vroeg mogelijk samen op wat je wilt dat er wordt gedaan als er voor jou gekozen moet worden inzake behandelen of stopzetten van die behandeling. Weet in elk geval dat een bekend zijnde 'beschikking tot niet-behandelen' voor behandelende artsen in elk geval een behandelverbod betekent. 
• Wist je ook al dat uit onderzoek is gebleken dat het een biologisch gegeven is dat zowel mensen als dieren hun eten gaan weigeren als hun levenseinde nadert?

Joep van de Geer (MCL)

Brand een kaars voor jou en mij
Tweede spreker is Joep van de Geer, geestelijk verzorger van het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL) en lid van het Palliatief Advies Team.
Van de Geer begint zijn presentatie met het ritueel van het aansteken van drie kaarsen. De eerste kaars is voor de patiënten, De tweede voor de naasten van die patiënten, en de derde kaars is voor de zorgverleners.
Van de Geer: "Misschien is één van die kaarsen wel voor jou.'" 
Deze presentatie gaat vooral over de ontmoeting van patiënt, naasten en zorgverleners.

• Van de Geer kiest vanavond voor het perspectief van multidisciplinaire zorg, met aandacht voor levensvragen, over de betekenis van wat er gebeurt, en over de existentiële, spirituele zorgbehoefte, ongeacht of het gaat om religieuzen of niet-religieuzen.
• Hij vertelt over een voorbeeld van ziekenhuiszorg, waarbij bijvoorbeeld het leven wordt gerekt in intensive care. De geestelijke verzorging richt zich (dan) veelal op de familie, die op dat moment vaak in grote chaos verkeert. Een casus van een intensive care-patiënt na een suïcidepoging spreekt in dezen boekdelen.
• De derde thematiek die Joep van de Geer aan de orde stelt, is die van het voltooide leven. Hij benoemt het ervaren van eenzaamheid, het gevoel van er niet meer toe doen en het onvermogen om dat te uiten. Deze patiënten zijn vaak geestelijk en lichamelijk zo moe, en voelen zo nadrukkelijk hun aversie tegen afhankelijkheid. 
• Dat heen en weer geslingerd voelen tussen hechting en onthechting, tussen rationeel en irrationeel, het je realiseren dat je de regie kwijt raakt, en dat onzekere wachten op de dood kan je er als patiënt toe brengen dat je je afvraagt of dit een goede dood voor mij en/of voor mijn omgeving is. Vooral veel vragen dus.....

Ineke Wijnja (MCL)

Hoe moet dat nou straks?
De derde spreker is Ineke Wijnja-Wassen, palliatief verpleegkundig consulent palliatieve zorg bij het Medische Centrum Leeuwarden, en ook lid van het Palliatief Advies Team.
Ze begint met de definiëring van het begrip 'palliatieve zorg'. Ze noemt daarbij ook de vier dimensies, van somatische, psychologische, sociale en spirituele, existentiële aard.
Nederland kent zo'n 65 netwerken van samenwerkende partners op het gebied van palliatieve zorg. Vijf daarvan opereren in onze provincie Fryslân. In deze netwerken worden allerlei activiteiten ontplooid.
Ook noemt en bespreekt ze het begrip 'palliatief zorgplan'.

Drie workshopsessies voor jong en oud in de kuil 
Na de lezingen en een korte pauze volgen in de kuil van de NHL Hogeschool groepsgesprekken in kleinere groepen deelnemers, met elk een gespreksleider en in elk geval ook een MBO-student èn een HBO-student Verpleegkunde. We gaan in deze subgroepen nader in op een aantal belangrijke vragen rond het dagthema.

1. In de eerste ronde bouwen we voort op de inleiding van professor Post en op de medische zorg in het bijzonder. We denken na over en bespreken voorbeelden van waar het al dan niet goed gaat in de geneeskunde, waar die geneeskunde al dan niet haar doel voorbij schiet in de strijd tegen de dood. En hoe zou het dan beter kunnen? Verder inventariseren we welke vragen over onze laatste levensfase ons bezighouden.
2. In de tweede sessieronde gaat het vooral over levensbeschouwelijke, zingevingsaspecten. Waarom waarderen patiënten het bijvoorbeeld als artsen en andere zorgverleners aandacht hebben voor de levensbeschouwing en de levensvragen van hun patiënten. En kennen we daar goede en slechte voorbeelden van? En kunnen zorgverleners die zelf niet religieus zijn hun patiënten die wel religieus zijn al dan niet begeleiden bij hun levensbeschouwelijke en levensvragen? Hoe zouden zij dat dan kunnen doen?
3. De laatste workshopronde gaat over palliatieve zorg. We inventariseren eigen en bespreken elkaars ervaringen van situaties waarin niet-behandelen ook een mogelijke keuze is. De slotvraag is of we aan kunnen geven wat we nodig hebben om te overlijden op een eigen voorkeursplaats. En hoe kun je dat dan realiseren?   

Subgroepen in de kuil van de NHL Hogeschool

Voor jong & oud en van jong & oud
De avond wordt op waarde(n)volle wijze afgesloten met een passend gedicht van Marinus van den Berg, voorgedragen door Joep van de Geer.
Dat de studenten en de overige aanwezige deelnemers in de subgroepen in korte tijd iets goeds met elkaar hebben beleefd, blijkt wel uit het feit dat velen in groepjes nog even blijven napraten.
En toch hoeft je dat ook niet te verbazen, want vragen over leven en dood zijn immers niet alleen vragen voor jong en oud, maar ook vragen van jong en oud.
Jong en oud luisteren goed naar elkaar; ze hebben elkaar echt iets te vertellen. We lossen vanavond geen problemen op, maar delen wel ervaringen, zienswijzen en gevoelens met elkaar. Daarin blijkt hoe essentieel het ware contact tussen jong en oud is waar het gaat om vragen van leven en dood, met óók al die dimensies van levensbeschouwelijke, spirituele en religieuze aard.