Nationaal Hoger Onderwijs Congres 2011

Woensdag 30 november 2011

Jubileumcongres
De jubileumeditie van het (15e) Nationaal Hoger Onderwijs Congres woon ik vandaag bij op de bijzondere locatie van het ‘Cruiseschip SS Rotterdam’ in de Rotterdamse haven. Na ontvangst vanaf 9.00 uur wordt dit congres om 9.30 uur geopend door dagvoorzitter Astrid Feiter. De eerste keynote speaker die zij introduceert , is trendwatcher Adjiedj Bakas, die met zijn openingslezing ‘Wat is de toekomst van werk en dus van ons onderwijs’ vandaag de toon zal zetten.

Adjiedj Bakas
Kinderen die nu geboren worden, kunnen wellicht wel 120 jaar oud worden. Ze zullen langer werken en tijdens hun loopbaan regelmatig switchen van opleiding, school, beroep, baan en werkgever. Door allerlei – ook technologische – ontwikkelingen zullen veel administratieve banen en werkplekken verdwijnen, dus “al die administratieve opleidingen…?, sluiten die hap!”, aldus Bakas. Hij roept ons op om nooit te luisteren naar wat andere mensen tegen je zeggen . ‘Wees vooral eigenwijs’, zegt Bakas. Vervolgens bespreekt hij een aantal trends.

6 trends van Bakas
- U en De Grote Stagnatie (crisis): Het gaat slecht met onze jongens, ik pleit voor jongens- en meisjesscholen. We weten al wat er gaat gebeuren als we naar het verleden kijken.
- Werk in een digitaliserende samenleving: Er komt weer vraag naar ethiek, moraal en spiritualiteit. Never give up. Alle technologie is al aanwezig. Werk en privé gaan in elkaar over. Oude concepten verdwijnen. Als de online wereld belangrijker wordt, wordt de offline wereld ook belangrijker. Er blijft een markt voor papier, want Google biedt je alleen maar wat bij je profiel past, raadpleeg dus ook andere bronnen. De toekomst is hybride.
- Naar vernieuwing van het zorg- en pensioenstelsel.
- Naar miniaturisering van de fabriek.
- Naar nieuwe manieren van winkelen: Leer techneuten dat een aantal dingen niet werken. Investeer in lef.
- Denk anders: Vorm een coalitie met mensen die wel willen. Het gaat in het leven om passie. Investeer ook in gekte. Verbijster de jury.

Karl Dittrich
Tweede keynote speaker is Karl Dittrich, voorzitter van het bestuur van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Hij maakt de overstap van de presentatie van Bakas naar zijn eigen presentatie met een aanvullende 7e trend: ‘Wat er ook gebeurt, we houden altijd universiteiten en hogescholen en hoger onderwijs.' Dittrich wijst op het bewogen jaar 2011, met de invoering van het nieuwe accreditatiestelsel, met de ‘ontploffing’ van hogeschool Inholland, met het onderzoek naar de alternatieve afstudeertrajecten, enz. Het in dit nieuwe stelsel nog beoogde vertrouwen is ineens weer omgeslagen naar wantrouwen en er is nu toch al weer meer toezicht en controle nodig.
Het nieuwe accreditatiestelsel is weer op herstelmogelijkheden gericht. We waren doorgeschoten in protocollering en zijn daarbij de docent kwijtgeraakt. We kregen teveel kwaliteitszorg en te weinig kwaliteit. We waren ook doorgeschoten in wat we van de studie van jongeren konden verwachten en we schoten door in de extensivering van het onderwijs.

Toekomst volgens Dittrich
We gaan weer terug naar de basiswaarden, naar kennis, naar taal, rekenen/wiskunde en naar docenten die iets te vertellen hebben. Elk incident in het hoger onderwijs wordt door de media en de politiek opgeblazen en instellingen kunnen daar niet verstandig op reageren. Media zijn niet geïnteresseerd in uitleg. Studenten vragen tegenwoordig naar meer diepgang. Het bestaan van een kwaliteitscultuur is de belangrijkste voorwaarde. Docenten bepalen hoe hoog de lat ligt, maar zij moeten ook open staan voor kritiek en afstemming. Een sluitend stelsel van toezicht blijft onmogelijk bij de autonomie van de instellingen. We gaan uit van proportionaliteit van toezicht. Bestuurders moeten een veilige omgeving voor docenten creëren. Professionals moeten zich blijven ontwikkelen en studenten moet je betrekken bij kwaliteitszorg. Blijf jezelf doelen stellen en zorg ervoor dat je instelling in control is, dat je weet wat er gebeurt. Voor studenten: je studie is je hoofdfunctie, geen bijzaak naast je baantje.

Adviezen van Dittrich
Pas de wet- en regelgeving goed toe. Zorg voor het reproduceerbaar zijn van het beoordelen van studentenwerk. Doordat we zoveel weten over de kwaliteit van ons hoger onderwijs en omdat we daarin transparant zijn, zijn we kwetsbaar ten opzichte van de politiek en de samenleving. Het autonoom blijvende hoger onderwijs moet haar kwaliteitscultuur verder vergroten. We leiden trouwens niet alleen functiegericht op, maar doen ook meer, zoals bijvoorbeeld burgerschapsvorming. Ga als instelling voor hoger onderwijs uit van wat je kunt en wie je bent en doe dat zo goed mogelijk. Neem er de tijd voor om zaken waar te maken.

De zaak Inholland
Na de Lunch Break in de Queens Lounge woon ik de eerste deelsessieronde bij met als thema: ‘Wat leren we van de zaak Inholland.' Pieter Gerrit Kroeger - de hoofdredacteur van ScienceGuide - interviewt Willem Jan van Gendt en Ron Ritzen (beiden docent en auteur van het boek : De kwaliteit van het hbo’) èn Lieteke van Vucht Tijssen, interim-bestuurslid van Inholland. Bij Inholland kwam teveel nadruk te liggen op het management en op de centrale diensten, in plaats van bij het onderwijsproces. De hogeschoollocaties deden teveel hun eigen ding. Het zelfvertrouwen van de Inholland-docenten heeft door de mediahype een enorme klap gehad. De mediahype is ten onrechte naar heel Inholland en zelfs naar het hele HBO getrokken, maar je moet die boodschappen wel bijzonder serieus nemen. We moeten niet in het frame stappen dat door de media wordt aangeboden. Inholland belooft over vijf jaar een betrouwbare instelling en partner te zijn, waarin het vakmanschap van docenten voorop staat.

Aanscherping van het accreditatiestelsel
De tweede deelsessie die ik bijwoon, gaat over de ‘Aanscherping van het nieuwe accreditatiestelsel.' Deze bijeenkomst wordt verzorgd door Stephan van Galen, coördinator van de 2e accreditatiefase, werkzaam bij de NVAO. Hij vertelt over de aanpassingen die in het huidige, nieuwe accreditatiestelsel zullen worden doorgevoerd in het komende halfjaar. De volgende zaken worden genoemd:
- Instructie aan visitatiepanels: panels selecteren voortaan zelf de te beoordelen eindwerkstukken van studenten en ze selecteren ook de gesprekspartners van de visitatie. Panels wordt ook gevraagd meer gebruik te maken van de mogelijkheid van de herstelperiode van opleidingen.
- Samenstellen van opleidingenclusters en visitatiepanels door de NVAO: we gaan weer over naar clustervisitatie, door de NVAO samen te stellen. Lopende accreditatietermijnen zullen daarop worden aangepast. Ook de visitatiepanels worden binnenkort door de NVAO samengesteld en benoemd. Er mag geen financiële relatie meer zijn tussen de gevisiteerde opleiding (instelling) en het ingezette evaluatiebureau.
- 5 kencijfers: Behalve de reeds gehanteerde opleidingsrendementen, de staf-studentratio en de contacturen zal de NVAO voortaan ook de feitelijk gerealiseerde studielast en het opleidingsnivo van docenten meenemen in de beoordeling van elke opleiding.
- Bewaartermijn afstudeerwerk: de wettelijke bewaartermijn van afstudeerwerken van studenten schuift op naar zeven jaar;
- NVAO-Standaard 3: Het beoordelingscriterium ‘Toetsen en Beoordelen’ wordt in de nieuwe opzet een aparte standaard.

Middagprogramma
’s Middag wordt tijdens deze congresdag de prijs van ‘Lector van het Jaar 2011’ bekendgemaakt. Winnaar is dit jaar Carl Rohde, lector Trendwatching van Fontys Academy for Creative Industries. Omdat Rohde vandaag in New York is, wordt een filmpje vertoond, waarin Rohde ons oproept om vooral onze creatieve en innovatieve vermogens te ontwikkelen.
Na deze prijsuitreiking volgt een plenaire lezing van Hans Adriaansens, de oprichter en voormalig directeur van het University College Utrecht en van de Roosevelt Academy Middelburg. Zijn lezing is getiteld: ‘De aandacht voor profilering, vernieuwing en innovatie is hoog. Dit zorgt voor nieuwe uitdagingen’.
Adriaansens: ‘Het rapport van de Commissie Veerman heeft veel steun gekregen, maar er wordt weinig richting aan gegeven.' Adriaansens pleit niet voor selectie aan de poort voor Bachelor-opleidingen, maar voor een betere matching bij de instroom van nieuwe studenten. Daarentegen pleit hij wel voor selectie aan de poort voor Master-opleidingen. Hij sluit af met een mooie oproep aan allen in de zaal: ‘Zorg ervoor en wees er trots op dat je studenten verder komen en beter worden dan jijzelf.’

Maak van uw school een merk
De eerste middag-deelsessie die ik bijwoon, wordt verzorgd door Marc van Eck, directeur van Business Openers. Hij vertelt dat als je als school een sterk merk wilt worden, je naar buiten heldere verwachtingen moet wekken en dat je die verwachtingen scherp moet waarmaken. Je merk begint met je overtuiging, die je uit jezelf haalt en waarmee je alles doet. Je merk is zo de basis voor al je activiteiten. Ook het onderwijs moet één en al marketing zijn, want het merk is van je hele organisatie. Beloof als school aan de voorkant alleen wat je aan de achterkant ook kunt en zult waarmaken.

Een duik in de jongerenleefwereld
De laatste deelsessie die ik bijwoon aan het eind van de middag gaat over de kenmerken van de jongerenleefwereld. Deze presentatie wordt verzorgd door Marjolein de Jong-Hooiveld, eigenaar van Young Inspiration. Ze begint om voorop te stellen dat jongeren je vragen om ‘Aandacht’, om in het onderwijs geïnspireerd te worden. Jongeren willen bovenal - en terecht- worden gehoord en gezien. Een bevestiging, een schouderklopje, een ‘knuffel’; dat zorgt ervoor dat ze gaan groeien. We moeten kijken door de bril van de jongeren en studenten zijn de spiegel van ons werk. De huidige studentenpopulatie kenmerkt zich door diversiteit en zij maken zich zorgen over de kwaliteit van hun studie en over de gevolgen die de kwaliteit van hun studie heeft voor hun loopbaan en leven. Dilemma’s van jongeren liggen vooral bij de grote hoeveelheid aan keuzes en aan prikkels, bij hun onzekerheid en bij het vaak ontbreken van een goed voorbeeld, bijvoorbeeld een goede docent als rolmodel. Studenten vragen tegenwoordig om inspirerend en uitdagend onderwijs.

Studenten aan het woord
Daarna komen in deze vierde deelsessie drie jongeren aan het woord, drie studenten met een verschillende achtergrond en studie. Zij vertellen ons:
- Zorg voor een levendig klimaat in de school;
- Bindt de studenten aan je instelling;
- Zorg voor veel en goedkope faciliteiten;
- Geef studenten ook naast en na de opleiding veel informatie;
- Help studenten om door te zetten met hun studie;
- Om onderwijskwaliteit te verkrijgen mogen/moeten docenten strenger worden;
- Studenten moeten zich ook naast hun studie ontwikkelen;
- Zorg ervoor dat de student zijn eigen interesse verder kweekt en prikkel ze om ze laten doen wat ze zelf leuk vinden;
- Je moet studenten dromen geven en ze die dromen dan zelf laten waarmaken.
- Laten toekomstige studenten zelf maar bij instroom aan de school duidelijk maken waarom ze naar deze instelling van hun keuze willen om hier te studeren.