Kennismaken met AI voor dorpen

Dinsdag 9 december 2025
 

Workshop over Artificial Intelligence van Doarpswurk in Raerd

Betekenis van Kunstmatige Intelligentie (AI) voor je dorp

Vanavond organiseert Doarpswurk ('foar de mienskip fan no en moarn') een laagdrempelige workshop waarin je op een praktische manier kennismaakt met Artificial Intelligence (afgekort als AI, in het Nederlands Kunstmatige Intelligentie genoemd). 

Vanavond in het kantoor van Doarpswurk in het Friese Raerd voor Durkje en mij en voor de andere mede-deelnemers volgt geen college over de ingewikkelde techniek ervan, maar een 'wurkplak' (workshop) met voor iedereen duidelijke, toepasbare voorbeelden.
De workshopleidsters zijn Riejanne Bouma en Freija de Jong, beiden als regio-adviseuse werkzaam voor Doarpswurk in Fryslân.

Doarpswurk ondersteunt, verbindt en inspireert Friese dorpen, hoe klein ook. Dit Friese dorpen-adviesorgaan faciliteert gedreven mensen met uiteenlopende talenten, die in en voor hun dorp(en) samen initiatieven ontplooien en zo bijdragen aan een goede en gezonde toekomst voor hun eigen en elkaars leefomgeving. Doarpswurk zet zich ervoor in om al die enthousiaste dorpenvrijwilligers in hun kracht te zetten. Dat doet Doarpswurk door actief mee te denken, mensen te verbinden en betrokken te zijn bij uiteenlopende initiatieven. Zo draagt Doarpswurk bij aan de duurzame ontwikkeling en  aan de  leefbaarheid van het Friese platteland. De workshop van vanavond is één van die activiteiten die Doarpswurk voor de dorpen organiseert.

Wat is AI en hoe werkt het?

Na een voorstelronde, waarin iedereen vertelt over zijn of haar ervaringen met AI, wordt uitgelegd wat Artificial Intelligence is en hoe het werkt.

Het begrip AI dateert al van de vijftiger jaren van de vorige eeuw. Dit verschijnsel is in de afgelopen decennia qua doorontwikkeling in een stroomversnelling gekomen. Zo is er een AI-werkmodel getraind dat gesprekken met jou als AI-gebruiker kan voeren, genaamd ChatGPT. Dankzij een virtuele dialoogvorm kan ChatGPT vervolgvragen beantwoorden, zijn eigen fouten toegeven, onjuiste veronderstellingen bestrijden en ongepaste verzoeken afwijzen. Het model is getraind om een instructie in een zogenoemde prompt (vraagstelling) te volgen en daarmee een gedetailleerd antwoord te geven op de in en aan ChatGPT gestelde vraag. Daarbij is het model als het ware een virtuele bibliothecaris, die in een immense internetbibliotheek haar bronnen raadpleegt, om dan als een soort hallucinerende, gokkende assistent heel snel een zo goed mogelijk antwoord te geven op de gestelde vraag. Dat betekent overigens wel dat je als AI-gebruiker heel alert moet zijn en blijven met betrekking tot de uitkomst van zo'n vraag- en antwoordproces. Houd dus zelf volledig de regie op de uitkomst ervan.

Hoe kun je het gebruiken voor je dorp of vereniging?

We gaan nu aan de slag met ChatGPT, door bijvoorbeeld eens te bekijken welke vraagstelling we aan ChatGPT kunnen voorleggen die helpend kan zijn voor het werk van onder andere een vereniging voor dorpsbelang.

Vervolgens graven we iets dieper in de systematiek, door te bekijken aan welke criteria een goede vraagstelling dient te voldoen teneinde een adequaat antwoord te krijgen. Daarbij kun je bijvoorbeeld denken aan:

• 1. Welk doel: wat wil je van ChatGPT?
• 2. Welke context: waarom heb je dit nodig, en wie is erbij betrokken?
• 3. Welke bronnen: welke informatiebronnen of voorbeelden moet ChatGPT gebruiken?
• 4. Welke verwachtingen: hoe moet ChatGPT reageren om aan jou verwachtingen te voldoen?

Met die handvatten gaan we nog eens aan de slag met het formuleren van een adequate vraagstelling aan ChatGPT.

Wat zijn de gevaren en risico’s?

Vervolgens staan we vanavond stil bij de eventuele gevaren en risico's waarmee je te maken kunt krijgen bij het werken met een AI-instrument zoals ChatGPT.

Enkele tips die daarbij dan aan de orde komen, zijn:

• a. Voer nooit je persoonlijke gegevens in in ChatGPT, zoals bijvoorbeeld ledenlijsten, medische gegevens of adressen;
• b. Realiseer je dat AI je wel kan helpen bij je schrijfwerk, maar dat je als bijvoorbeeld bestuur van een vereniging dorpsbelang of van een dorpshuis zelf de regie op je besluiten houdt;
• c. Gebruik duidelijk 'prompts', zijnde de vragen, opdrachten, instructies of input die je invoert om bijvoorbeeld ChatGPT te vertellen wat je wilt dat het doet, wat het genereert of wat het beantwoordt. Hoe completer en specifieker de prompt is, hoe beter en hoe meer relevant het antwoord van ChatGPT zal zijn;
• d. Wees je bewust van 'bias', ofwel van voorkomende vooroordelen, vertekeningen of stereotyperingen die door AI versterkt kunnen worden;
• e. Realiseer je dat AI kan gaan hallucineren, dus controleer altijd de feitelijke zaken in de informatie die AI je verstrekt.

Verder kan het ook voorkomen dat je in een AI-sessie constateert dat AI door bijvoorbeeld je opeenvolgende vraagstellingen en verzoeken op enige wijze vastloopt. In zo'n geval kun je een tussenproduct van AI even opslaan, en dat product dan weer opnieuw invoeren in bijvoorbeeld een volgende ChatGPT met erbij een nieuwe, gewijzigde vraagstelling. Zo trek je het veelal wel weer vlot.

Tips

Tot slot krijgen we nog enkele handige tips. 

• Geopperd wordt om AI bijvoorbeeld te gaan gebruiken om een vraag te stellen, om te brainstormen of om inspiratie op te doen.
• Verder zou je AI ook kunnen gebruiken om ten behoeve van je dorpspublicaties op de social media van je dorp kwalitatief goede teksten te schrijven.
• AI is ook heel geschikt om langere teksten samen te vatten.
• Je kunt AI ook inzetten om vanuit verschillende perspectieven (zoals dorp of provincie) of vanuit verschillende doelgroepen (zoals jongeren en ouderen) eens een kwestie te laten beoordelen.
• AI is heel geschikt om als zoekmachine te gebruiken, zoals dat al heel gebruikelijk is bij Google.com
• AI is ook een handig instrument om bij je tekst passende afbeeldingen te genereren.
• En - tot slot - er is uiteraard meer beschikbaar dan alleen AI, want je kunt ook heel goed gebruik maken van websites van bijvoorbeeld Doarpswurk of van de nieuwe website Stipe.frl

En zo zijn er vanavond in een kort bestek van anderhalf uur bij Doarpswurk in Raerd heel wat items aan de orde gekomen, die de veertien workshop-deelnemers in deze interactieve sessie prima hebben geholpen om AI meer en beter in te zetten ten behoeve van het werk van de 'doarpsmienskippen fan no en moarn'.

Volleybalwedstrijd van Oryx HS2 versus VC Buitenpost HS1 in Groningen

Zaterdag 6 december 2025
 

Spelfragment van Oryx HS2 vs VC Buitenpost HS1

Heren Promotieklasse A

Vanmiddag ben ik samen met Pepijn & Florien en later met ook Gaby aanwezig bij wedstrijden van de volleybalcompetitie in Sporthal Selwerd, in de stad Groningen. 

Het eerste herenteam van de Friese VC Buitenpost gaat in haar uitwedstrijd op één van de drie speelvelden de sportieve strijd aan met het tweede herenteam van Oryx uit de stad Groningen, waarin ook Jan Wijbe meespeelt. 

De beide teams spelen in de Promotieklasse A, waarin Buitenpost in de ranglijst enkele plekken boven Oryx staat. Je zou daaruit kunnen concluderen dat Buitenpost met overwicht vanmiddag zou kunnen winnen. Maar de Groninger heren van Oryx zijn zeker niet van plan om in hun thuisstad de winst zomaar aan de Friezen mee te geven. 

1-0    2-0    3-0    3-1

Oryx wint de eerste set met op het telbord 28-26. Tussenstand 1-0. De toon is gezet.

Maar de tussenstanden blijven vrijwel gelijk op gaan. Toch wint Oryx ook de tweede set met op het telbord 25-21. Tussenstand 2-0. 

Dat spelbeeld verandert in de derde set niet. De beide teams zetten elkaar behoorlijk onder prestatiedruk. De lange, spannende rally's getuigen daarvan. Buitenpost verliest ook de derde set, nu met op het telbord 25-19. Tussenstand 3-0. 

De sportieve strijd gaat door, ook in de vierde set. In beide kampen wordt er vanmiddag alles aan gedaan om de laatste setwinst te kapen. Er wordt geswitcht, gewisseld en er worden time outs aangevraagd. 

De strijdende teams blijven elkaar qua tussenstanden op de voet volgen, dus het blijft spannend tot het eind. 

Dan is het setpoint. Nog één keer gaat de bal het spel in, en dan gaan bij VC Buitenpost de armen triomfantelijk de lucht in, want als schrale troost winnen ze dan toch deze vierde, laatste set met op het telbord 21-25.

Einstand 3-1, en daarmee neemt VC Buitenpost HS1 haar verlies mee naar huis, en houdt Oryx HS2 de winst in Groningen.

Na deze speeldag prijkt Buitenpost op nummer 4 van de ranglijst en Oryx op nummer 7 van de tien spelende teams in deze herenvolleybalcompetitie.

Turfroute Zuidoost-Friesland - Fietsroute 6 Driewegsluis - van Nijeholtpade naar Driewegsluis

Donderdag 4 december 2025

 

De brug van de Scheenesluis over de Scheene bij De Laatste Stuiver

Wandelen & fietsen vanaf de Turfroute in Zuidoost-Friesland

De turfvaarten in Zuidoost-Fryslân zijn eeuwenoud en vaak met de hand gegraven. 

De zogenoemde 'Turfroute' verbindt sinds 1974 al die vaarten met elkaar. De kanalen met haaks daarop sloten, bossen, elzensingels, heide, weiden en beekdalen geven het gebied een eigen charme. 

In twintig pakkende verhalen en routes slaan de journaliste Janneke Donkerlo en de schrijver van routegidsen Fokko Bosker als het ware bruggen tussen de vaart en het omliggende landschap. Zij nemen het water als vertrekpunt voor hun rondwandelingen en fietstochten door dit rijk geschakeerde landschap van coulissen van elzen- en eikensingels, in een fijnmazig patroon van vaarten en wijken.

Resultaat van hun werk is de in 2024 uitgegeven routegids 'Wandelen & fietsen vanaf de Turfroute in Zuidoost-Friesland'.

23 tochten met een totale lengte van 746,9 kilometer

Deze routegids bestaat uit 11 fietstochten en 12 wandeltochten, die Durkje en ik van plan zijn om alle te gaan wandelen. 

• Tien fietstochten hebben een totale lengte van 387,4 kilometer, waarvan de kortste 13,7 km en de langste 63,4 km lang is.
• De twaalf wandeltochten hebben een totale lengte van 134,5 kilometer, waarvan de kortste 4,6 km en de langste 15,9 km lang is.
• De veel langere 'Fiets-Turfroute' door Zuidoost-Fryslân heeft een totale lengte van 225 kilometer.

De 23 tochten hebben derhalve een totale lengte van 746,9 kilometer. We zijn van plan die afstand te bewandelen in 36 dagetappes, variërend tussen de 15 en 33 kilometer per dag, zo mogelijk in combinaties van (delen) van die wandeletappes en fietsetappes.

Rottige Meenthe is Eldorado voor otters

Vandaag zijn we van plan om de eerste (van 3) etappe van de 63,4 kilometer lange 'Fietsroute Driewegsluis' te bewandelen, van Nijeholtpade via Oldeholtpade, Wolvega, Sonnega, Nijelamer en Oldelamer naar Driewegsluis in Nijetrijne, met een lengte van 22,7 kilometer.

We vertrekken daartoe vanuit Feinsum om 8:15 uur, en rijden dan met de ene auto naar Nijetrijne, waar we de auto parkeren bij het Paviljoen Driewegsluis. Dan rijden we naar Nijeholtpade, waar we de andere auto parkeren bij het standbeeld van De Takkemaeker.

Bij vertrek vanmorgen in Feinsum was het 6 graden Celsius, en in Driewegsluis is de temperatuur bij aankomst om 14:45 uur inmiddels opgelopen naar 8 graden Celsius.

Het is de hele dag grotendeels bewolkt, aanvankelijk zelfs licht mistig, en het waait nauwelijks. Tweemaal krijgen we te maken met hele lichte motregen, maar die hindert ons niet. Gelukkig breekt halverwege de dag de zon af en toe door de wolken, en bij de iets toegenomen frisse wind is het dan aangenaam om in het zonnetje te lopen. Bij het doorbreken van de zon, verdwijnt de dichtheid van de mist nagenoeg. Al met al is het geschikt wandelweer om buiten te zijn.

Van Nijeholtpade via Oldeholtpade naar Wolvega

Om 9:35 uur staan we bij het beeldje van De Takkemaeker in Nijeholtpade klaar voor vertrek.

Over de Hoofdweg wandelen we Nijeholtpade uit.

Vlak na tien uur lopen we op dezelfde Hoofdweg de bebouwde kom van Oldeholtpade binnen, waarbij we direct al het zicht hebben op de Stephanuskerk, waarin momenteel werkzaamheden worden verricht door werklui van een installatiebedrijf.

Verderop in Oldeholtpade verlaten we de Hoofdweg, om in noordelijke richting de Hamersweg op te gaan. Die volgen we tot aan de kruising met het voet- en fietspad van het Scheenebospad. Over dat Scheenebospad langs de Scheene lopend, zien we dat we steeds dichter bij de A32 komen. Nog even iets naar het zuiden, en dan komen we terug op de Hoofdweg, waarmee we even later de A32 onderdoor kruisen. En dan na ook de N351 gekruist te hebben, wandelen we de bebouwde kom van Wolvega binnen. de hoofdplaats van de gemeente Westellingwerf.

Vervolgens gaan we de Lycklamaweg op, en die blijven we alsmaar volgen in de richting van de Heilige Franciscuskerk, waar verkeersregelaars het verkeer regelen wegens de werkzaamheden die op deze locatie worden verricht.

Na het oversteken van de spoorlijn en de Spoorlaan wandelen we het winkelcentrum van Wolvega binnen. 

Langs Sonnega en Nijelamer naar Oldelamer 

Maar voordat we het winkelcentrum in gaan, lopen we de openbare bibliotheek binnen, waar we onze koffiepauze houden. Daar bezoeken we onder andere de tentoonstelling van Jeltje Kramer uit Noordwolde, die hier in een groot aantal lijsten aan de lange wanden een grote variëteit aan mooie ansichtkaarten tentoon heeft gesteld, waarop elke keer het Kerstverhaal wordt afgebeeld.

Na deze koffiepauze kruisen we in het centrum de Heerenveenseweg ter hoogte van Grandcafé 't Stadhuys.

Verderop maken we op de Kruisstraat de doorsteek van de Hoofdstraat-West naar de Oppers, en daarmee kruisen we dan wederom de N351 in de richting van Sonnega.

Vlak vóór Sonnega gaan we de Hoofdweg op, waarmee we de Scheene kruisen, om dan iets verderop het buurtschap Nijelamer binnen te wandelen.

Dan laten we Nijelamer rechts liggen, en vervolgen we onze wandeling over de Hoofdweg naar Oldelamer, waar we enkele minuten vóór 13:00 uur binnenwandelen.

Langs de rand van de Rottige Meente

Op de driesprong net voorbij het dorpshuis en de kerk gaan we de Kerkeweg op, en daarmee laten we ook Oldelamer achter ons.

De Kerkeweg gaat over in de Kerkhofslaan, en als we dan op de kruising met de Hogeweg aankomen, gaan we die op om dan al spoedig aan te komen bij de brug over de Jonkersvaart, ook wel de Helomavaart genoemd. Het zonnetje schijnt en hier staat aan het water een picknickbank, waarop we plaatsnemen voor onze lunchpauze.

Daarna steken we de Helomavaart over, om dan de Veendijk parallel aan de Helomavaart op te gaan. Daar passeren we de gerestaureerde Windmotor Groote Veenpolder.

Op de T-kruising met het Scheenepad steken we ter hoogte van de Scheenesluis via de houten brug De Scheene over. 

Aan de overzijde van De Scheene vervolgen we de Veendijk, voorbij De Laatste Stuiver langs molen De Rietzanger. Na de scherpe bocht in de Veendijk - de noordelijke rand van het natuurgebied de Rottige Meenthe - langs de Helomavaart krijgen we over een lange waterloop nog eens weer mooi het zicht op molen De Rietzanger.

Langs de Helomavaart naar Driewegsluis

En dan - voorbij molen De Reiger - komen we nog eens weer bij de N351, die hier de Pieter Stuyvesantweg wordt genoemd.

Even volgen we de N351 om dan deze Pieter Stuyvesantweg over te steken, waarna we de Lindedijk op gaan, die parallel loopt langs de Helomavaart.

We blijven alsmaar de Lindedijk langs de vaart volgen, en passeren de plek waar we vanmorgen vroeg nog enkele reeën hebben gespot, toen we hier in de auto reden. Recht vóór ons zien we het Paviljoen Driewegsluis, waar we vandaag naar toe wandelen.

Via een ophaalbrug steken we de Linthorst Homansluis over, en aan de overzijde ontmoeten we dan een ouder echtpaar op e-bikes. Ze vertellen dat ze voorheen een timmerbedrijf in Langweer hadden, en inmiddels zijn verhuisd naar Wolvega. Elke dag gaan ze een eind fietsen, om niet de hele dag in het appartement te blijven zitten. 

Na dit gesprek tussen twee fervente fietsers en twee fervente wandelaars lopen we naar de parkeerplaats van het paviljoen, waar we in onze auto stappen.

Met de auto rijden we dan terug naar Nijeholtpade, waar we de andere auto vandaan halen, om tot slot terug te keren naar huis, waar we iets na vier uur arriveren, mooi op tijd, nog ruim vóór het winters duister valt.

De CPA-Reünie 2025 geboekt

Maandag 1 december 2025

 

Cover van het Reünie-boek 2025 van de CPA Drachten

Reünie-boek 2025

Met zijn alom bekende enthousiasme heeft Haaie Spoelstra - onze oud-studiegenoot van de Christelijke Pedagogische Akademie 'Koningin Juliana Kweekschool' van Drachten - weer een prachtig reünieboek gepubliceerd.

Na een grondige voorbereiding beleefden de 36 deelnemers, bestaande uit afgestudeerden en oud-docenten van deze Drachtster opleidingsschool op 29 maart 2025 een buitengewoon geslaagde reünie in 'De Hûskeamer' van het Friese Oudega, ter gelegenheid van het feit dat het in 2024 al 40 jaar geleden was dat wij in 1979 allen afstudeerden aan deze docentenopleiding. 

Helaas kon ik daar deze keer (2025) niet bij zijn, omdat Durkje en ik in die periode op voorjaarspelgrimage waren richting Santiago de Compostela, op de Spaanse camino tussen Sevilla en Salamanca. Op die bewuste reüniedag pelgrimeerden wij namelijk op de Via de la Plata de etappe van Villafranca de los Barros naar Torremejía.

In de afgelopen week kregen wij het CPA-reünie-boek 2025 per post toegezonden. Inmiddels heb ik het boek al enkele malen bekeken, en ook gelezen.

Nog één keer terugkijken

In de aanloop naar de vorige reünie van 2019 publiceerde Haaie Spoelstra al een bijzonder mooi jubileumboek 2019 van en over de school en met name over ons cohort, dat in 1979 afstudeerde. Over dat boek publiceerde ik eerder al een blog.

Haaies tweede boek - het CPA-reünieboek 2019 - verhaalde uitgebreid over de reünie van september 2019, en over wat daar nog op volgde.

En nu ligt hier dus ook het CPA-reünieboek 2025 vóór ons.

In zijn Voorwoord van dit reünie-boek 2025 - getiteld 'Een bijzonder weerzien ... de tweede reünie!' - blikt Haaie terug op de vorige reünie van 2019 en daarna ook op de meer actuele reünie van 2025, die (2025) door Haaie samen met onze studiegenoten Bauke & Annie Deinum en Jan de Vries werd georganiseerd.

Na de weergave van de uitnodiging voor de reünie va 2025 volgt een boekwerk van 118 pagina's op A4-formaat met tientallen foto's, die tijdens de reünie-dag zijn gemaakt. Haaie heeft alle afgebeelde foto's verzameld met zijn oproep aan alle reünisten om hem de door hen gemaakte foto's te zenden, en die zijn nu zijn dus nu als hard copy te boek gesteld in dit schitterende fotoboek 2025.

Voordat ook de groepsfoto's kunnen worden bekeken, passeer je al kijkend en lezend onder andere een reportage over de daar en toen (2025) gehouden Knock Out Quiz.

De klassenfoto's van ruim 40 jaar geleden (1979) staan in het nieuwe boek, en daarbij staan de klassenfoto's van september 2019, waarbij wij zoveel mogelijk op dezelfde plaats staan als ruim veertig jaar geleden.

En onder de gezamenlijke klassenfoto van alle tweedejaars CPA-studenten van 1979, staat nu de groepsfoto van alle reünie-deelnemers van maart 2025 afgebeeld.

Nog één keer nalezen

Daarna volgen vanaf pagina 107 nog enkele overige zaken, zoals een lijst met Personalia, Klasgenoten in de media, en dan sluit Haaie Spoelstra zijn reünie-boek af met een 'Woord van dank', waarin hij iedereen heel hartelijk bedankt voor ieders aanwezigheid, inbreng en medewerking om van deze reünie-dag 2025 voor iedereen een bijzondere dag te maken.

En zo vormt dit prachtige reünie-boek een sierlijke kroon op al het goede en vele werk dat Haaie samen met de andere drie organisatoren heeft verzet om ons als afgestudeerden en oud-docenten van de voormalige Christelijke Pedagogische Akademie van Drachten een onvergetelijke belevenis te schenken.

Het past ons dan ook om Haaie Spoelstra - mede langs deze weg - grote dank te zeggen voor zijn enthousiasme, doortastendheid, en voor hetgeen Haaie met en voor ons tot stand heeft gebracht. Door hem zien wij nu terug op iets moois, wat velen goed heeft gedaan.

En nu kijken we alvast enkele jaren vooruit, want het is de bedoeling dat in 2029 de volgende reünie wordt georganiseerd, zulks ter gelegenheid van het feit dat het dan 50 jaar geleden is dat wij afstudeerden.

De domheid regeert

Vrijdag 28 november 2025
 

Cover van 'De domheid regeert'

Domheid als strategie ontmaskeren

Het is een groot taboe in Nederland: domheid benoemen. 

Domheid wordt immers geassocieerd met een ‘lage intelligentie’. 

In een messcherpe analyse laat journalist-columnist Sander Schimmelpenninck (1984) in zijn boek 'De domheid regeert' (2024) zien hoe de 'domheid' Nederland steeds meer in zijn greep heeft.

De domheid in dit boek is geen eigenschap, maar wijst op een politieke strategie, zijnde die van beter weten, of beter kunnen weten, en toch vasthouden aan bewezen onwaarheden, onterechte beschuldigingen en misleidende frames. 

Dit soort domheid, dat ook Nederland steeds meer in zijn greep heeft, vult talkshows, bepaalt verkiezingen en maakt je tot een influencer van formaat. 

Opzettelijke onwetendheid als politieke strategie

Schimmelpenninck gaf zijn boek als subtitel mee: 'Hoe opzettelijke onwetendheid een politieke strategie werd'.

Dergelijke domheid tast ook de democratie, de rechtsstaat, de wetenschap en de journalistiek aan. 

Daarom moet domheid als strategie worden ontmaskerd. 

Niet om mensen als dom ‘weg te zetten’, maar om ze te beschermen waar domheid het op gemunt heeft, namelijk op de open, democratische samenleving. 

Naar aanleiding van het artikel 'Domheid grootste bedreiging van vrijheid', dat ik las in de Leeuwarder Courant van 3 mei 2025 - handelend over een lezing van Sander Schimmelpenninck in Drachten - kreeg ik voor mijn verjaardag van onze kinderen onder andere het boek 'De domheid regeert' van bovengenoemde schrijver-spreker.

Hieronder geef ik een impressie van de inhouden van dit boek:

Proloog

Sander Schimmelpenninck verwijst in dit boek over de politiek van opzettelijke onwetendheid voor wat betreft 'domheid' vooral naar een houding, een sociale conditionering, een cultuur. Dit behelst een gespeelde of geveinsde domheid, die opzettelijk of nalatig is, met als doel het publiek te misleiden en zijn vertrouwen in feiten, instituties en anderen - in alles eigenlijk - te ondermijnen.

• Radicaal-rechtse en antirechtstatelijke politieke stromingen kunnen die domheid als kernelement en als strategie hebben.
• Deze vorm van domheid begint als tamelijk onschuldige blufferigheid, gaat over in nalatige of opzettelijke domheid, en eindigt in kwaadaardigheid.
• Deze domheid manifesteert zich in bijvoorbeeld opzettelijk (tegen beter weten in) verspreiden van onzin, in het etaleren van domheid om 'gewoon normaal' over te komen, of in het debiliseren van het publieke debat.
• De komst van het internet heeft de mogelijkheid om domheid te verspreiden ongekend vergroot en gedemocratiseerd.
• Wanneer de eigen vrijheid niet meer beperkt wordt door de bescherming van vrijheid van anderen, is er geen sprake meer van vrijheid, zoals bedoeld in een democratische rechtsstaat.
• Hoe overtuig je met inhoud en argumenten nog de mensen die deze domheid accepteren?
• De rechtsstaat beschermt mensen tegen de machtsstaat.
• We leven in een 'Age of Democratic Backsliding', ofwel: de wereld autocratiseert. In dat proces van autocratie hebben autocraten - naast geweld en corruptie - één bewezen succesvol instrument, namelijk dat van doelbewuste domheid.

De cultivering van domheid

• Sinds Elon Musk in 2022 Twitter kocht, staat het platform aantoonbaar meer open voor rechts-radicale extremistische inhoud.
• De mate van verspreiding van uitingen op sociale media is niet neutraal bepaald.
• Twitter wordt vooral veel gebruikt om journalisten te bereiken en de indruk te wekken dat er ophef over iets is.
• De algoritmes van social media zijn zo ingesteld dat ze je alleen nog maar berichten proberen voor te schotelen die je raken.
• Social media-bedrijven zijn vooral bezig met geld verdienen, en hun algoritmes belemmeren de vrije expressie of oprechte meningsvorming eerder dan dat ze die versterken.
• Een belangrijk element van domheid is: niet nadenken, maar gewoon proberen, en kijken of het aanslaat.
• Dergelijke domheid is niet alleen enorm aantrekkelijk voor de eigen parochie, maar evenzeer voor eenieder die hier juist woedend van wordt.
• Als een bewering klinkt als iets wat je eerder als feit gepresenteerd hebt gezien, zul je geneigd zijn te denken dat het bericht waar is.
• Het doel van moderne propaganda is ook om je kritische denkvermogen uit te putten, en de waarheid te vernietigen.
• De corona-pandemie van 2020 - 2022 betekende voor veel mensen de eerste echte vrijheidsbeperking in hun leven.
• Een 'wappie' is iemand met bizarre, niet op feiten gebaseerde opvattingen over een bepaalde kwestie.
• Door twee ongelijke gesprekspartners als gelijkwaardig te presenteren, wek je de valse indruk dat alles maar een mening is.
• Nederlanders hebben veel meer vertrouwen in hun medemensen, dan in hun instituten. Het vertrouwen in de overheid en in de politiek daalde vooral tijdens de corona-jaren.
• Het betoog van Caroline van der Plas (BBB) tijdens de HJ Schoo-lezing in 2023 bevestigde haar reputatie als de koningin van de politieke domheid.
• Wie suggereert dat onderbuikgevoelens even belangrijk zijn als feiten, verwelkomt doelbewust de leugen.
• Wanneer er geen gedeelde waarheid meer is, komen fascisme en autoritarisme op.
• Verwaarlozen van de objectieve waarheid maakt de samenleving kwetsbaar voor autoritaire en totalitaire regimes.
• Als we geen toegang hebben tot feiten, vertrouwen we elkaar niet. Zonder vertrouwen is een rechtsstaat onmogelijk. Zonder rechtsstaat verdwijnt ook de democratie.
• Nederland is één van de rijkste landen ter wereld, met een toegenomen brede welvaart.
• Het idee dat mensen radicaal rechts stemmen met voornamelijk economische motieven, is hardnekkige flauwekul. Zij stemmen daarentegen wel langs culturele lijnen.
• Wij hebben de menselijke neiging om onszelf te vergelijken met mensen die het beter doen dan wij. Juist in die vergelijking ontstaat de meeste wrok.
• Werk blijft voor veel mensen de belangrijkste zingever; het is een bron van zelfvertrouwen, en van een gevoel van maatschappelijke relevantie. Bij afwezigheid daarvan worden mensen wantrouwig, wraakzuchtig en haatdragend.
• We werken niet alleen minder, we zijn ook minder blij met ons werk.
• Meer vrije tijd, meer beschikbare informatie, meer schermtijd en meer tijd voor mediaconsumptie blijken geen wapen tegen doelbewuste domheid.
• In het sociaal constructivisme is alles een kwestie van perspectief.
• Mensen zijn slechts een product van hun omgeving.
• Antiwetenschappelijk denken en conservatieve achterlijkheid blijken geen enkel probleem, zolang ze maar van eigen bodem komen.
• De moderne domheid heeft aantrekkelijke verschijningsvormen.
• Politici lijken vooral het midden naar de mond te willen praten.
• Niet alles is 'nature', maar ook niet alles is 'nurture'.
• Het vermeende elitaire karakter van de linkse opponent maakt dat de rechtse tegenstander geen andere mogelijkheid ziet dan zich als 'volks' te presenteren.
• Het nieuwe normaal is om tégen te zijn, omdat het aandacht oplevert.
• Al twintig jaar holt Geert Wilders de omgangsvormen en het niveau in de Tweede Kamer uit.
• Radicaal-rechts wordt verder genormaliseerd.
• Radicaal-rechts drijft op identiteitsdenken.
• Verstandig klimaatbeleid levert een besparing op ten opzicht van niets doen.
• Er is waarschijnlijk niets zo doem als het niet voortvarend terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen en de atmosferische CO2-concentratie.
• Door de opzettelijke verspreiding van domheid komen we aan het oplossen van de grote problemen van deze tijd niet toe.

De wapens van domheid

Dit hoofdstuk gaat over de wapens van domheid, en hoe en waarom die werken.

• Hoewel immigranten, en specifieker moslims, de belangrijkste zondebok voor domrechts vormen, geldt dat in toenemende mate voor de lhbtiq+-gemeenschap.
• Een opeenstapeling van misleiding en domheid heeft enorme gevolgen.
• Door met argumentatie op de man te spelen, wordt geprobeerd de geloofwaardigheid van een opponent aan te vallen, door te stellen dat diegene niet consequent is en iets anders bedoelt dan hij zegt.
• Kritiek op de boodschapper vinden we even belangrijk als kritiek op de inhoud.
• Opzettelijke domheid scoort.
• 'Fophef' - ofwel 'ophef om niks' of ook wel 'kinderlijke domheid'- wordt meestal geconstrueerd aan de hand van drogredenen, anekdotische bewijzen en vage cijfers, bedoeld om een reactie uit te lokken.
• Bij 'bothsidesism' - ofwel de 'valse balans - wordt alles als een meningsverschil gepresenteerd, met twee kampen met alternatieve feiten, die als gelijkwaardig worden gepresenteerd. Maar, wanneer de één liegt en de ander niet, ligt de waarheid niet in het midden. En wanneer de één tolerant is, en de ander intolerant, ligt de waarheid ook niet in het midden.
• Journalisten zien hun werk steeds minder als het professioneel cureren en interpreteren van het nieuws, en meer als het 'neutraal' doorgeven van nieuws, of zelfs van dat wat er over het nieuws wordt gezegd door anderen.
• Nep-experts willen met domheid de gemeenschappelijke waarheid aanvallen, en worden daarbij gefaciliteerd door mediaredacties en uiteindelijk door de radicaal-rechtse politici zelf.
• Fouten toegeven is een absolute doodzonde in de cultuur van domheid. In een debatcultuur waar domheid allesbepalend kan zijn, betekent het toegeven van fouten een groter gezichtsverlies dan gewoon door blijven liegen.
• Bij 'bullshitten' wordt de waarheid blufferig verdraaid, en wordt een loopje met de waarheid genomen. Daarbij wordt de waarheid niet geclaimd, en daarom kan die ook niet worden weerlegd. Uit het feit dat de doelpalen ondertussen in het debat worden verzet, blijkt de onoprechtheid en de oneerlijkheid van de bullshitter.
• Een trol wil mensen op stang jaren. GeenStijl is de ultieme Nederlandse trolsite, tegenwoordig vooral een spreekbuis voor domrechts.
• Met een signaalleugen test je de volgzaamheid van de eigen aanhang. Zij die blijven, zijn geheel aan je toegewijd.
• Het woord 'crisis' leidt af van het ware probleem: politiek onvermogen.
• Nederlanders kennen de kleinburgerlijke behoefte om fatsoenlijk te zijn.
• Het gaat Trump en Musk er om om vrij baan te geven aan domrechtse expressie.
• De technologie-gedreven, consumptie-aanjagende, instant-bevredigende bubbel is in het Westen waarheid geworden.

Dealen met domheid

Dit hoofdstuk gaat over het vraagstuk wat er tegen deze vorm van domheid is te doen.

• Om te overleven zijn empathie en groepsdenken erg belangrijk.
• Empathie zorgt ervoor dat we verhalen verkiezen boven feiten en statistieken.
• Als emotioneel wezen heeft de mens een enorme zucht naar absolute uitspraken.
• Hoe slimmer je bent, hoe groter de kans is dat je de waarden en overtuigingen van jouw sociale groep uitdraagt, ook al zijn deze in strijd met de feiten.
• Door het samenspel van domheid en onze intelligentie ontstaat cultuur.
• Domheid is geen onoverkomelijk (en ook geen nieuw) probleem, maar de massaliteit en viraliteit van domheid in het social media-tijdperk zijn dat wel.
• Het gesprek zou moeten gaan over de mate waarin we de verspreiding en versterking van domheid, via algoritmes, willen blijven toestaan.
• We kunnen niet achterover leunen en denken dat wij zelf geen verantwoordelijkheid hebben om de democratie en de rechtsstaat te verdedigen omdat het systeem sterk genoeg is.
• De verkeerde informatie uit het verleden beïnvloedt wat men gelooft in het heden.
• De strategische domheid in de Verenigde Staten getuigt van een langetermijnplan: het uithollen van de democratie en het optuigen van een autocratie, mogelijk zelfs van een dictatuur.
• Het business model van de social media platforms zorgt ervoor dat de extreme content, waaronder complottheorieën en des-en misinformatie, actief naar voren worden geschoven.
• Facebook zal keuzes blijven maken tegen het publieke belang, tenzij de overheid resoluut ingrijpt.
• Politici die op het spectrum ver van de democratische rechtsstaat staan, gebruiken social media om samenlevingen te destabiliseren.
• De rechtsstaat is essentieel.
• Radicaal-rechts moet het hebben van de viraliteit van leugens, laster en verdachtmakingen.
• De impact van wetten hangt af van de handhaving.
• We kunnen niet tolerant zijn voor intolerantie.
• Van 'moderatie' is sprake als een gastheer van een forum bepaalt wat wel en niet op dat forum mag verschijnen. 
• 'Freedom of speech' is géén 'Freedom of reach'.
• Nepnieuws verspreidt zich op Twitter tot zes keer sneller dan kloppende informatie. Iedereen krijgt vooral te zien wat men 'leuk vindt'.
• Media evolueren steevast sneller dan de politiek, wat leidt tot terugkerende patronen van democratische instabiliteit.
• Vrije meningsuiting moet een eeuwigdurende discussie zijn tussen burgers, welke uitleg is toegestaan en welke niet, en in welke maatschappelijke omstandigheden en in welke communicatietechnologie-context.
• De kans dat de waarheid precies in het midden ligt, is nagenoeg nul. Vaak zijn er meer dan twee kanten aan het verhaal.
• Journalisten moeten de retoriek, trukendoos en opzettelijke domheid van autocratische politici beter leren herkennen en benoemen.
• Factchecken zou nog veel gebruikelijker moeten zijn. Het is in essentie de primaire taak van de journalistiek om het publiek te wijzen op onjuistheden. 
• Rechts-radicale politici laten bij voortduring merken geen werkelijk gesprek te willen voeren met tegenstanders, en flirten met de autocratie, door te pretenderen namens een meerderheid van het volk te spreken, terwijl ze dat evident niet doen. Tegen dergelijke politici volstaat één middel: een cordon sanitaire: het uitsluiten van bepaalde partijen in de politieke praktijk.
• Het is moeilijk om voet aan de grond te krijgen als mensen niet weten wie je bent, of waar je voor staat.
• Politici en journalisten hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid, namelijk het beschermen van liberaal-democratische principes.
• Opzettelijke domheid vereist geavanceerde cognitieve vaardigheden.
• Hoe meer mensen verweven worden in een groepering, hoe meer hun individualiteit afneemt.
• Bewuste domheid is geen pure kwaadaardigheid, maar eerder morele nalatigheid.
• Mensen zijn gevoeliger voor menselijke verhalen, dan voor droge feiten; reden waarom sommige politici de verleiding soms niet kunnen weerstaan om verhalen uit hun duim te zuigen.
• Sla hard terug, voordat je de kracht daarvoor verliest.
• Linkse en liberale partijen zullen met betere ideeën moeten komen en, vooral, deze beter moeten leren verkopen.
• Het lezen van boeken heeft mij gered.
• Complotten zijn psychologisch gezien bijna onmogelijk.
• Mensen die verslaafd zijn aan social media zijn ziek.
• Er is geen enkele reden om mensen niet te vergeven voor een tijdelijke dwaling of voor een social media-verslaving.
• Als je de problemen benoemt en erkent, heb je een basis waarop mensen zich vertrouwd voelen. En dan kun je daarna met argumenten spreken.
• Als je van mening verandert, moet je gedag zeggen tegen mensen bij wie je je veilig voelt. Het is niet alleen cognitief, maar dus ook sociaal.
• Er klinkt een wanhopige schreeuw om aandacht in de boodschap van sommige complotdenkers.
• De geschiedenis leert dat domheid vooral groeit als ze wordt gepaaid of volledig wordt genegeerd. Je kunt niet onderhandelen met domheid. Je moet haar verslaan. Dat doe je vooral door die domheid te benoemen en te isoleren.
• Het is een absolute noodzaak om in het onderwijs meer aandacht te besteden aan mediageletterdheid en aan burgerschapsonderwijs.
• We zijn nog nooit zo vrij geweest, maar we zijn ook nog nooit zo gemonitord, gemanipuleerd en overladen met informatie.
• Democratie is voor velen inspraak in alles geworden, zo direct mogelijk, met zo snel mogelijk resultaat, maar dan wel zonder enige verantwoordelijkheid of intellectuele verdiepen.
• Aangezien de wrok bij veel mensen zit in het immateriële, het gevoel van miskenning, kan het simpelweg betrekken van mensen in besluitvorming wonderen doen.

Epiloog

• Fatsoen moet je je kunnen permitteren, en dat kunnen de westerse democratieën niet langer, overspoeld als ze worden het voortdurende gebeuk van domheid.
• Opzettelijke domheid is de opmaat naar autocratie, onderdrukking en geweld.
• Laat de dommen niet wegkomen met hun domheid, en spreek ze consequent aan op leugens, misleiding en opruiing.
• Er is geen redelijke weg uit dit moeras van domheid; er zal retorische strijd geleverd moeten worden. Die strijd dient vanzelfsprekend democratisch-rechtsstatelijk gevoerd te worden.
• Sinds Corona kennen veel Nederlanders het gevoel 'er niet meer uit te komen', zelfs met eigen familieleden of met vrienden.
• We leven in een tijd waarin het kwaad de kop opsteekt. En daarbij geldt geen enkele verplichting om in het midden uit te komen.
• Mensen zijn ontzettend gevoelig voor hun omgeving; en de Nederlander houdt het graag licht en gezellig.
• De gevolgen van het op haar beloop laten van domheid zijn pijnlijk.

In Liebe, Eure Hilde

Donderdag 27 november 2025

 

Hans & Hilde in de film 'In Liebe, Eure Hilde'

Film over medemenselijkheid in onmenselijke tijden

Vanavond wonen Durkje en ik in filmhuis Nije Skalm te Stiens de oorlogsfilm 'In Liebe, Eure Hilde' (2024) bij, een film over medemenselijkheid in onmenselijke tijden. 

Dat het een heftige film is, was ons vooraf wel bekend. Dat de volle filmzaal na afloop van de film de zaal zwaar onder de indruk in diepe stilte verlaat, zegt genoeg over de impact van deze indringende film. De waanzin van oorlog ten voeten uit.

In deze speelfilm volgen we de hartverscheurende weg van de dappere, liefdevolle en aan zichzelf trouw blijvende Hilde richting haar onvermijdelijke dood.

Ze is zes maanden zwanger van haar man Hans wanneer ze in de gevangenis belandt. Daar bevalt ze te midden van gesar en nazihaat, maar ze doet alles om haar zoontje bij zich te houden.

In de openingsscène likt Hilde Coppi genoeglijk aan een vers geplukte aardbei uit de moestuin, voordat ze deze met smaak verorbert. Het is 1942, en het zal haar laatste aardbei zijn.

In de daaropvolgende scène valt de Gestapo binnen en wordt Hilde gearresteerd op verdenking van verzetswerkzaamheden en daarmee hoogverraad. 

Hilde belandt in de vrouwengevangenis van Berlijn, waar ze in 1943 gedood wordt onder de guillotine.

Die Rote Kapelle

De scènes in de gevangenis worden knap afgewisseld met flashbacks vanaf de aardbei terug naar het moment dat ze haar grote liefde Hans leert kennen tijdens een dorpsfeest. 

In deze zomerse scènes zien we het verliefde stel zwemmen, kamperen en varen, veelal samen met hun vriendengroep.

Deze vriendengroep heeft daadwerkelijk bestaan, en daarmee dus ook Hilde & Hans. 

Het was namelijk een communistisch getinte verzetsgroep, die bekend werd onder de naam ‘Die Rote Kapelle’.

Ze voerden geen grootse acties uit, maar plakten bijvoorbeeld anti-naziposters over Hitlers propaganda heen en luisterden in het geheim naar Radio Moskou om deze berichtgeving weer door te spelen. In elk geval deden ze meer dan genoeg om allemaal opgepakt te worden. 

Liefde en zorg blijven bestaan

Wat opmerkelijk is aan deze film is het weglaten van echt oorlogsbombast, en ook zien we niet de in die tijd alom aanwezige hakenkruizen, lange rijen nazivlaggen, marcherende soldaten en grote retoriek. 

Er wordt daarentegen nadrukkelijk ingezoomd op het kleine, het menselijke, het liefdevolle. Hilde bijvoorbeeld is geen strijdbare heldin, maar eerder rustig en bescheiden, die trouw blijft aan wie ze is en aan wat ze gelooft. Ze weigert te zwijgen in de wereld om haar heen die donker wordt. Haar brieven vol tederheid en waarheid vormen een stil getuigenis van verzet met woorden, met overtuiging en met liefde. Hilde laat zien dat moed ook bestaat uit het bewaren van waardigheid en menselijkheid. Haar echte kracht begint bij integriteit en empathie.

In een hartverscheurende scène kan Hans senior zijn vrouw en pasgeboren zoontje één keer zien, voordat hij gedood wordt.

Alle ellende en het onvermijdelijke lot van Hilde ten spijt toont de film dat er liefde en zorg voor elkaar blijven bestaan. Denk daarbij maar aan de verpleegster die Hilde helpt bij haar bevalling, de keiharde bewaakster die beetje bij beetje ontdooit, en een geestelijke die laat zien wat 'nabij zijn' betekent. Daarin wordt iets zichtbaar van reflectie, inspiratie en hoop.

Achter de schermen van de Schaduwoorlog

Woensdagavond 26 november 2025

 

Huib Modderkolk als spreker in de Beurs te Leeuwarden

Waakzaam zijn in de verborgen strijd

Vanavond zijn Durkje en ik aanwezig bij de lezing van Studium Generale Leeuwarden (SGL), die wordt gehouden in de Beurs te Leeuwarden.

In deze avondlezing neemt de onderzoeksjournalist Huib Modderkolk ons mee in de verborgen strijd die zich afspeelt achter de schermen van het wereldtoneel. 

Waar oorlog normaal gesproken zichtbaar is met soldaten, tanks en wapens, woedt er ook een minder tastbare. maar minstens zo ingrijpende 'Schaduwoorlog'. 

Staten als Rusland en China maken gebruik van spionage, sabotage, cyberaanvallen en beïnvloedingscampagnes om macht en invloed uit te oefenen, vaak zonder dat burgers het merken. 

Aan de hand van voorbeelden uit zijn onderzoek laat Modderkolk zien hoe groot deze dreiging in werkelijkheid is, en wat daarbij op het spel staat voor Europa en Nederland.

Daarnaast legt hij uit welke denkfouten we als samenleving, bedrijven en individuen vaak maken in de omgang met privacy en technologie. 

• Waarom onderschatten we de gevolgen van datalekken? 

• Welke risico’s lopen organisaties zonder dat ze het beseffen? 

• En hoe beïnvloedt dit ons dagelijks leven, soms zonder dat we het doorhebben? 

Modderkolk maakt vanavond duidelijk waarom waakzaamheid en bewustzijn cruciaal zijn, juist in een tijd waarin de digitale wereld steeds meer verweven raakt met geopolitieke machtsstrijd.

SGL-lezing van Huib Modderkolk

Huib Modderkolk (1982) is onderzoeksjournalist bij de Volkskrant en gespecialiseerd in de wereld van digitale spionage, geheime diensten en de kwetsbaarheid van onze technologie. 

In zijn werk onthulde Huib verschillende geheime operaties en schreef hij baanbrekende boeken, waaronder:

• ‘Het is oorlog maar niemand die het ziet’ (2019), waarin hij laat zien hoe digitale aanvallen en spionage ons dagelijks leven beïnvloeden, en 

• ‘Dit wil je écht niet weten’ (2024), waarin hij de verborgen risico’s van onze digitale afhankelijkheid blootlegt. 

Modderkolk wordt regelmatig gevraagd om zijn expertise te delen in de media en tijdens lezingen, waarbij hij complexe en vaak geheime onderwerpen toegankelijk maakt voor een breed publiek.

Lezing 

'Leven we in Nederland in vrede of in oorlog?', is een vraag waar de Nederlandse defensie zich dagelijks mee bezig houdt. Defensie maakt ons duidelijk: 'We zitten dichter bij oorlog dan bij vrede. Het gevaar zit namelijk overal.' Maar waar dan?

Toekomstige oorlogen worden ook in het informatiedomein gevoerd, en dat is een voorwaarde voor het voeren van oorlog op het slagveld. We spreken van 'hybride oorlogsvoering' als alle middelen worden ingezet, maar net niet de militaire wapens, bijvoorbeeld in de volgende drie pijlers:

• 1. Beïnvloeding (zoals bijvoorbeeld het over de grens pushen van migranten, zoals Wit-Rusland dat bij Polen deed);
• 2. Spionage: die is in de afgelopen 25 jaar radicaal veranderd. Toegevoegd is daaraan bijvoorbeeld de informatievergaring bij allerlei telecom-organisaties, want overal liggen interessante data die voor de vijand relevant zijn. Daarmee kun je dan op door-rechercheren. Let op: dit gaat over ons allen, en daarom raakt het ons allen ook.
• 3. Sabotage, zoals kortgeleden op het treinspoor in Polen, maar je kunt ook denken aan brandstichtingen.

Met dergelijke acties wil onze vijand de oorlog naar Europa brengen, met bijvoorbeeld als doel dat we onze steun aan Oekraïne gaan opgeven.

Spionage / hacken

Hierbij kun je denken aan bijvoorbeeld 'ransom software', ofwel gijzelsoftware. 

• Allerlei technische middelen worden ingezet om in onze informatiesystemen te komen.
• Bedrijven weten al dan niet of/dat ze gehackt zijn. Er gebeurt op dit vlak al veel meer dan we denken, en ook veel meer dan we weten.

Nederland is bijvoorbeeld digitaal kwetsbaarder dan een land als Zuid-Soedan, volgens Huib Modderkolk.

Russische en Chinese hackersgroepen 

De Nederlandse Politie ontdekt enige tijd geleden dat ze gehackt zijn. Alle namen/gege-vens van politie-medewerkers zijn gehackt, inclusief hun teamstructuren. 

Ogenschijnlijk zag je er niets van, maar dat bleek wel zichtbaar bij de device-info, met het onderscheid tussen wat enerzijds van de politie is, en wat anderzijds iet is van een externe partij. 

De daders van deze hack bij de politie bleek een onbekende Russische hackersgroep te zijn. Zij hadden - zo bleek - al tientallen organisaties in Nederland, en ook daarbuiten gehackt. Ze stalen ook authenticatiecodes, en er werd gebruik gemaakt van het welbekende ‘ingelogd blijven’-systeem, waarmee je dan nog heel lang (soms wel dagenlang binnen bepaalde organisaties) kunt inloggen. 

• Ga er maar vanuit dat je op een gegeven moment ooit eens gehackt bent/wordt. Het is ondoenlijk om hackers voortdurend buiten de deur te houden.
• Chinese en Russische hackers worden alsmaar beter. China is momenteel (bijna) 'number one' op het gebied van hacken. Ze zijn echter heel onzichtbaar in Nederland. Bij hun dag in dag uit proberen ergens in te loggen, gaat dat eens op een dag wel lukken; zo wordt door Chinese hackers gewerkt.
• China werkt vanuit een snoeihard eigenbelang.
• China ziet alle onderdanen als een onderdeel van de staat, en geeft hen ook in het buitenland dwingende opdrachten die zij in het buitenland voor de staat moeten uitvoeren. 
• Hacken is een machtig wapen, ook vanuit het perspectief van inlichtingendiensten.
• Ook bij Artificial Intelligence is veel nog gericht op mogelijkheden, in plaats van op risico’s. Daarmee worden ook risico’s binnen organisaties genomen.

I. Denkfouten in de maatschappij

• Wij vinden technologie (zoals van Microsoft) gemak, kijk maar naar onze omgang met de cloud. Dat was en is tamelijk ondoordacht; en nu met Trump zien we hoe gevaarlijk dat allemaal is.
• Technologie is ook controle. Technologie geeft controle, maar de risico’s ervan zie je niet zo goed.
• Technologie kan ten dienste staan van de democratie, maar in landen zoals bijvoorbeeld China en Hongarije worden deze technieken gebruikt om de oppositie in de gaten te houden.
• Technologie is neutraal, dachten we. Maar kijk dan nu eens naar iemand als Elon Musk, en weet dan dat technologie helemaal niet zo neutraal is. 

II. Denkfouten in bedrijven

• 'Wij zijn geen doelwit', denkt men al snel in een bedrijf. Maar hackers denken zo niet, want zij zijn heel opportunistisch. Als je bijvoorbeeld als klein bedrijf levert aan een heel groot bedrijf, ben je wel degelijk interessant voor hackers die zich verdiepen in je grotere afnemer.
• Wij zijn compliant, en dus veilig; tenminste, zo denkt men vaak. De vraag is of directies van organisaties wel goed luisteren naar hun ICT-ers, ook als zij die bedrijfsleiding waarschuwen voor mogelijke risico’s. Bedrijven laten soms welbewust risico’s bestaan. Er is overigens geen enkele waarborg dat je goed zit.
• Wat in theorie prima geregeld lijkt, blijkt in de praktijk een probleem te zijn.
• 'Wij hebben geen alternatief', denken we. Maar we kunnen wel degelijk beslissen om zaken zelf anders aan te pakken. We hoeven de risico’s echt niet te accepteren. 
• 'Wij beschermen ons merk' (onze reputatie), denk je. De (mogelijke) reputatieschade weerhoudt bedrijven vaak om zaken te publiceren die fout gaan. 

III. Individuele denkfouten

Wij denken/zeggen dat we niets hebben te verbergen. Dat heb je echter wel als je je in een kwetsbare positie bevindt en je daarom iets wilt verbergen. Je situatie kan immers ooit ook eens veranderen. Realiseer je je dat terdege.

Je kunt denken dat je geen interessante data hebt. Maar misschien zijn jouw data juist wel helpend om een ander bedrijf daarmee te hacken.

Je kunt wel denken dat wij het verschil niet maken. Wij zijn een druppel op de gloeiende plaat, denk je dan. Of wellicht wil je er geen moeite voor doen, want ik zie/weet toch niet dat mijn data weg zijn. Toch loont het wel om die moeite te nemen, ook al is het alleen af en toe. Dat kun je bijvoorbeeld als volgt doen:

• Werk met sterke wachtwoorden;

• Werk met 2 wachtwoorden met authenticatie;

• Ga voortdurend/frequent updaten;

• Gebruik alleen veilige netwerken;

• Beperk het delen van je sociale data;

• Versleutel je data, bijvoorbeeld door je belangrijkste dingen regelmatig op een harde schijf thuis te zetten. 

Denk eens na wat je vervelend zou vinden als dat gehackt zou worden. Als je dat in dat geval niet op een apparaat wilt hebben, haal dat dan van je computer en/of uit de cloud, en zet het binnenshuis veiliger weg op je harde schijf.

Vragen en discussie

Huib Modderkolk geeft ons tot slot nog enkele laagdrempelige tips van wat je zou kunnen doen om jezelf enigszins te beveiligen.

• Wij kunnen er wel degelijk iets tegen doen, maar we doen het niet. China, Rusland, Frankrijk doen het bijvoorbeeld wel, maar Nederland niet. Wij zitten permanent in de Russische aanvalsgroepen. We kunnen nog wel weerstand bieden tegen Rusland, maar niet meer tegen China, want die zijn nu al veel beter dan wij.
• We moeten het qua regulering van de Europese Unie hebben. Er zijn Europees al wel goede wetten gemaakt, maar wat blijft daar van over nu Trump op de EU pressie uitoefent met zijn  internationale handelsbeperkingen jegens de EU?
• Een aantal Nederlandse politieke partijen zijn heel vatbaar voor Israëlische beïnvloeding. 

Turfroute - Fietsroute 15-west wandelen als rondje Raerd - Easterwierrum - Klaeiterp - Wiuwert - Poppenwier - Raerd

Woensdag 26 november 2025

 

Vandaag passeren we tweemaal de Laurentiuskerk van Raerd

Wandelen & fietsen vanaf de Turfroute in Zuidoost-Friesland

De turfvaarten in Zuidoost-Fryslân zijn eeuwenoud en vaak met de hand gegraven. 

De zogenoemde 'Turfroute' verbindt sinds 1974 al die vaarten met elkaar. De kanalen met haaks daarop sloten, bossen, elzensingels, heide, weiden en beekdalen geven het gebied een eigen charme. 

In twintig pakkende verhalen en routes slaan de journaliste Janneke Donkerlo en de schrijver van routegidsen Fokko Bosker als het ware bruggen tussen de vaart en het omliggende landschap. Zij nemen het water als vertrekpunt voor hun rondwandelingen en fietstochten door dit rijk geschakeerde landschap van coulissen van elzen- en eikensingels, in een fijnmazig patroon van vaarten en wijken.

Resultaat van hun werk is de in 2024 uitgegeven routegids 'Wandelen & fietsen vanaf de Turfroute in Zuidoost-Friesland'.

23 tochten met een totale lengte van 746,9 kilometer

Deze routegids bestaat uit 11 fietstochten en 12 wandeltochten, die Durkje en ik van plan zijn om alle te gaan wandelen. 

• Tien fietstochten hebben een totale lengte van 387,4 kilometer, waarvan de kortste 13,7 km en de langste 63,4 km lang is.
• De twaalf wandeltochten hebben een totale lengte van 134,5 kilometer, waarvan de kortste 4,6 km en de langste 15,9 km lang is.
• De veel langere 'Fiets-Turfroute' door Zuidoost-Fryslân heeft een totale lengte van 225 kilometer.

De 23 tochten hebben derhalve een totale lengte van 746,9 kilometer. We zijn van plan die afstand te bewandelen in 36 dagetappes, variërend tussen de 15 en 33 kilometer per dag, zo mogelijk in combinaties van (delen) van die wandeletappes en fietsetappes.

Rondje Raerd

Vandaag zijn we van plan om het kleinste, westelijke rondje van de 37,3 kilometer lange Fietsroute 15 te bewandelen, van Raerd via Easterwierrum, Klaeiterp, Wieuwert, langs Yndyk en door Poppenwier, en daarna weer terug naar Raerd, met een lengte van 15,7 kilometer.

We vertrekken daartoe vanuit Feinsum om 8:15 uur, en rijden dan met de auto naar de Hegedyk ten zuidoosten van Raerd. Op de driesprong laten we onze auto achter bij het electriciteitshuisje.

Bij vertrek vanmorgen in Feinsum was het 1 graad Celsius, en in Raerd is de temperatuur bij aankomst om 12:15 uur inmiddels opgelopen naar 4 graden Celsius.

Het is de hele dag grotendeels bewolkt, zelfs mistig, en het waait nauwelijks. Gelukkig blijft het droog, en halverwege de ochtend laat de zon zich toch nog even zien. Maar als de zonneschijn afneemt, zien we de dichtheid van de mist over het veld al weer toenemen. Verder is het geschikt wandelweer om buiten te zijn.

Raerd

Om 8:50 uur wandelen we over de Hegedyk de bebouwde kom van Raerd binnen.

Nog geen vijf minuten later passeren we de hoger op een terp gebouwde Laurentiuskerk van Raerd, die prachtig in de nog warme glans van de ochtendzon staat.

Als we over de Slotsdyk het dorp uitlopen, passeren we op het smalle parallelle schelpenpaadje twee jongemannen die hier bezig zijn om de bermbeplanting links en rechts van het voetpaadje te maaien; vast en zeker de laatste keer voorafgaand aan de winter. Dan arriveren we bij Park Jongemastate.

Bij het poortgebouw van Jongemastate gaan we naar binnen,

In het poortgebouw staan een vrouw en enkele mannen in de groene jassen van It Fryske Gea te wachten. Ze vertellen dat ze vandaag hun wekelijkse onderhoudsdag hebben in dit Park Jongemastate. Dezer weken wordt het parkterrein winterklaar gemaakt, en wordt er nu alvast voor gezorgd dat in het voorjaar de stinzenplanten goed zichtbaar zullen zijn in het park. 

De Dille en Easterwierrum

Dan volgen we het fietspad langs de N354, de Snitserdyk. Voorbij het grote hoogspanningsstation steken we de N354 over en gaan we de Dille op. Daar steken we via de Dillebrug de Zwette over. 

Bij het oversteken van de Zwette kunnen we in noordelijke richting mooi over het water en de velden heen kijken.

In de verte staat de markante Amerikaanse windmolen, die de naam Herkules draagt. Door de mist zou die molen niet goed zichtbaar zijn, maar omdat het warme zonlicht prachtig over deze watermolen schijnt, kun je hem heel mooi zien, staande in de mist.

Waar De Dille overgaat in de Dilledyk wandelen we de bebouwde kom van Easterwierrum binnen, met verderop het zicht op de Sint-Wirokerk van Easterwierrum.

Bij de Singel slaan we linksaf de Doarpsstrjitte in, om dan de bebouwde kom uit te lopen in zuidoostelijke richting.

Bij een in aanbouw zijnde loopstal verlaten we de Doarpsstrjitte, om een smal voet- en fietspad op te gaan dat langs sloten door de weilanden slingert.

Van Klaeiterp naar Wiuwert 

Om 9:50 uur zijn we aangekomen bij het buurtschap Klaeiterp, waar het smalle pad overgaat in de hier doodlopende weg, die op deze plek tot aan een oude kop-hals-romp-boerderij loopt. Ook deze oude boerderij van dit melkveebedrijf wordt door het schitterende warme zonlicht schilderachtig beschenen.

Als we even later aankomen bij de N384, draaien we ter hoogte van de spoorwegovergang de Froonackerdyk (N384) op, om dan na het oversteken van de Easterwierrumer Aldfeart over de Labadistendyk de bebouwde kom van Wiuwert binnen te lopen.

Bij de dorpskerk van Wiuwert - bekend om de mummieskelder - constateren we dat de kerkdeur op slot is, dus we kunnen niet naar binnen, helaas.

Buiten aan de noordmuur van de kerk staan steigers, en daar zien we dat het inderdaad de hoogste tijd is om het noodzakelijke restauratiewerk te verrichten, in elk geval op de plek van de aanzetting van de kerkzaal aan de kerktoren.

Op het speelterrein aan de Swaenwerterdyk vinden we een zitplek op een picknickbank in de zon, waar we onze koffiepauze houden, met onderwijl het zicht op de beroemde twaalfde/dertiende eeuwse mummiekerk van Wiuwert. 

Van Yndyk via Poppenwier terug naar Raerd

Vanuit Wiuwert volgt dan in zuidoostelijke richting een lang traject over het fietspad langs de Froonackerdyk, de spoorlijn weer over, langs het buurtschap Yndyk, de Hegedyk over, en via de Langlânsbrêge de Zwette wederom over.

Weer bij de N354 aangekomen steken we die Snitserdyk over, om vervolgens over de Harstawei naar Poppenwier te wandelen.

Eetcafé De Trilker is open, dus daar kunnen we even naar het toilet, om vervolgens over de Bûtenbuorren verder te lopen, langs de Hervormde kerk van Poppenwier.

Aan de rand van de bebouwde kom steken we op de Pôle de Harstawei/Albadawei over, en dan hoeven we alleen maar vanuit Poppenwier rechtdoor te lopen over de Poppenwiersterwei, totdat we om 12:05 uur het dorp Raerd weer binnenlopen.

Ter hoogte van het dorpscafé passeren we dan wederom de Laurentiuskerk, om vervolgens over de Hegedyk het dorp uit te lopen, naar onze auto die iets buiten het dorp op de driesprong staat geparkeerd.

Om 12:15 uur stappen we daar in de auto, in een landschap dat zo langzamerhand weer dichter in de mist komt te liggen, en rijden we tot slot terug naar Feinsum.

Acute zorg van Ambulancezorg & GGZ Friesland voor mensen met psychische problemen

Dinsdag 25 november 2025

 

Inleiding in de 112-Meldkamer Noord-Nederland door Hendina de Jong

Publieksacademie: Achter de schermen van de Meldkamer Ambulancezorg

Verkeersongelukken, hartinfarcten, mensen met onbegrepen gedrag: soms is er met spoed medische hulp nodig. 

• Maar wat gebeurt er nadat je 112 hebt gebeld? 

• Waarom komt er soms geen ambulance? 

• En wat kun je zelf doen bij een noodgeval?

De LC-Publieksacademie, in samenwerking met de Leeuwarder Courant (LC) en met de theatergroep Pier 21, zoomt deze herfst van 2025 in op een deel van de zorg dat meestal in de schaduw staat, namelijk: de 112-meldkamer voor ambulancezorg. 

Maar weinig mensen weten hoe daar dag en nacht beslissingen worden genomen die letterlijk van levensbelang zijn.

• Wie zijn de mensen achter 112? 

• Hoe word je verpleegkundig centralist? 

• En hoe gaan zorgverleners om met de emotionele kanten van hun werk? 

Journaliste en schrijfster Kirsten van Santen gaat in gesprek met de mensen van de ambulancezorg en met hun samenwerkingspartners. Samen geven zij een uniek kijkje achter de schermen. 

De volgende drie avond-thema’s komen hierbij achtereenvolgens aan de orde:

• 14 oktober 2025: Ervaar wat er allemaal in gang wordt gezet zodra je 112 belt;

• 11 november 2025: Een leerzame avond over reanimatiemeldingen en de rol van burgerhulpverlening;

• 25 november 2025: Ontdek hoe de ambulancezorg, in samenwerking met de GGZ Friesland, acute zorg biedt aan mensen met psychische problemen.

Vanavond ben ik aanwezig bij deze derde LC-Publieksacademie-lezing, die plaats vindt op de Meldkamer Noord-Nederland aan het Noorderend in Drachten. 

112   

Het avondprogramma wordt met een theater-act geopend door actrice Hiske Oosterwijk van Pier 21 (als Floor) met een indringende 112-melding. Medisch meldkamer-centraliste Floor aan de lijn. We luisteren eerst naar een nagespeelde 112-melding voor wat betreft een moeder die de meldkamer belt om hulp. Haar zoon doet raar. "Waar bent u bang voor, mevrouw? In dit geval sturen we geen ambulance, mevrouw". 

Dit tweegesprek met de meldkamer wordt gevolgd door een song van Hiske Oosterwijk uit haar theatervoorstelling 'En ik dan?'

Dan spreekt het Hoofd Meldkamer Ambulance Hendina de Jong. Ze recapituleert nog even de thema’s van de voorgaande twee avonden. 

Daarna vertelt ze dat in het gebouw van deze multi-meldkamer ambulance, politie en brandweer werkzaam zijn, waar elke seconde wel iets plaatsvindt, waar nauw samen wordt gewerkt met politie, brandweer, en ambulance; en over het laatste gaat deze avond. Hier werken zo’n 80 centralisten en 20 andere medewerkers. Ze bedienen heel Noord-Nederland: Fryslân, Groningen en Drenthe". 

Op de zogenoemde 'Meldkamer Midden Complex' vindt de geplande inzet van medewerkers en middelen (zoals ambulancevervoer) plaats.

• Per dienst krijgt een centraliste zo’n 70-80 telefoontjes van bijvoorbeeld 112 en van huisartsen.
• Er zit een behoorlijke stijging in het aantal telefoontjes dat per jaar binnenkomt bij de meldkamer. 
• Ze werken op de meldkamer met urgentiecodes van A0 (hoge urgentie, van bijvoorbeeld 4 tot 6 reanimaties per dag) tot C2 (alleen een adviesgesprek, en geen hulpverlening op locatie). 

Vandaag gaan we kijken naar de 'Rapid Responder GGZ', die in 2024 al 700 inzetten kende. Soms kun je op locatie adviseren en de eerste zorg verlenen, en hoef je niet iemand mee te nemen naar bijvoorbeeld een kliniek.

Daarna gaat Kirsten van Zanten in panelgesprek met drie medewerkers van de Meldkamer Noord-Nederland en met twee medewerkers van de Rapid Responder van de GGZ.

We luisteren eerst naar een nagespeelde (overigens wel echt gebeurde) meldkamermelding, van een man over zijn enkele dagen geleden bevallen vrouw, die zich nu na de bevalling totaal anders dan normaal gedraagt, en die zich nu in de badkamer heeft ingesloten met de baby. De kraamzorg is al weg, ze wil de deur niet opendoen, en de man weet niet wat hij moet doen. De meldkamer stelt enkele vragen. De man antwoordt. De man vertelt dat ze op heel verschillende manieren de laatste dagen reageert, uiteenlopend van normaal tot het huidige vreemde gedrag. De man en vrouw hebben in de afgelopen dagen nauwelijks geslapen, dus vermoeidheid speelt ook een rol. Inmiddels is er hulp onderweg en de man wordt gevraagd om zijn vrouw op afstand (aan de ander kant van de deur) goed in de gaten te houden. De man bedankt de meldkamermedewerkster voor haar ondersteuning. 

Hieronder volgt een impressie van hetgeen dan vanavond aan de orde komt, ook aan de hand van de vragen uit de zaal.

Acute zorg bij psychische problemen

Begonnen wordt bij de Aanname-centraliste Ingrid. Bij een melding krijgt ze een telefoontje toebedeeld. Eerst checkt men dan de locatie en het telefoonnummer van het noodgeval. Dan horen ze wat er precies is gebeurd, en wie er nog meer in de buurt is, hoe oud de persoon betreffende deze melding is en of de persoon van de melding bij kennis is en ademt, en daar wordt dan het passende protocol bij gezocht. Vanavond gaat het over personen met zogenoemd 'onbegrepen gedrag'.

• Veiligheid speelt daarbij ook een belangrijke rol, voor de persoon zelf, voor zijn omgeving, en ook voor de in aantocht zijnde hulpverleners. De Meldkamer-centraliste geeft direct een rit uit aan de collega van de afdeling Uitgifte.  
• 
• Die collega – vanavond hier Inge Marije – van de afdeling Uitgifte stuurt de ambulance alvast op pad. Die kan zo nodig terug gaan naar de ambulancepost, maar de ambulance kan ook een hogere urgentiewaarde krijgen als dat nodig is. 
• Op de meldkamer is het doorgaans heel rustig, en toch werken de centralisten van de verschillende afdelingen daar met behulp van hun computerschermen heel goed met elkaar samen. Afdeling Uitgifte moet elke regio voortdurend optimaal blijven dekken met ambulances, en daartoe moet soms een ambulance even naar een andere regio sturen om daar bij te staan als dat onverhoopt nodig is.
• Op de meldkamer werken de medewerkers in uniform, op grond waarvan je dan echt in je rol terecht komt. 
• Ook de politie werkt in de meldkamer. De politie-centralist doet de aansturing van alle drie regio’s in noord-Nederland, is daarin voortdurend bezig met het politieproces. Politie wordt heel breed ingezet, ook bij beveiliging en bij verkeersbegeleiding. 
• Het zogenoemd Mobiel Medisch Team verplaatst zich met de ambulance-helicopter, vooral bij trauma’s, en zeker als er een arts ter plaatse moet komen.
• De ambulance kan in diens melding de politie meenemen voor zover het gaat om de aard van de inzet van de politie, bijvoorbeeld bij verkeersbegeleiding en bij het garanderen van een zo veilig mogelijke werksetting voor de hulpdiensten.
• De afdelingen kunnen elkaar inschakelen. Ze noemen dat 'warm doorverbinden', bijvoorbeeld dat de politie bij een melding doorgeeft aan de meldkamer dat er toch ook een ambulance moet komen op de meldingslocatie. Zo nodig kan ook de brandweer in die combinatie worden meegenomen, waarbij men elkaar voortdurend in de gaten houdt binnen dezelfde melding.

Bij onbegrepen gedrag

• Bij een melding voor wat betreft 'onbegrepen gedrag' luistert de Meldkamer-centraliste goed naar wat de meld(st)er vertelt. Als het dan geen medisch probleem is, maar onbegrepen gedrag, wordt daarbij het juiste protocol gekozen, waarbij ook veiligheid een rol speelt. 
• De Rapid Responder van de GGZ is heel goed in het in behandeling nemen van onbegrepen gedrag. Hindrik is psychiatrisch verpleegkundige, medewerker van de Rapid Responder, die in een zo onopvallend mogelijke personenbus rijdt, met daarin vier zitplekken achterin. Daar is niet veel materiaal in aanwezig, en ze werken zo onopvallend mogelijk, ook voor wat betreft de kleding die ze dragen. De standplaats voor Fryslân is Drachten, dus soms ben je dan wel een tijdje onderweg naar een meldingslocatie van onbegrepen gedrag.
• Samen met de chauffeur gaat de Rapid Responder naar de melding, om daar eerst zo rustig mogelijk overzicht te krijgen, en contact te krijgen met de persoon over wie de melding gaat. Eventueel kan door de politie de deur open worden gemaakt. Maar meestal krijgt de Rapid Responder het wel voor elkaar om direct contact te krijgen met de persoon van de melding.
• Het gaat bij onbegrepen gedrag vooral over mensen die op een of andere manier vastlopen, wat gelegen kan zijn in medische of anderszins fysieke problemen. Maar ook drugs en alcohol zorgen voor problemen in dezen.
• In Nederland rijdt ook een zongenoemde 'psycholance', maar die is uitsluitend gericht op het vervoeren van patiënten met onbegrepen gedrag van psychische aard. 
• De rapid responder gaat vooral in gesprek met de persoon van de melding. Hij/zij heeft geen medicatie bij zich, ze nemen geen mensen in de houdgreep, en proberen zoveel mogelijk te de-escaleren en hebben daartoe de tijd die nodig is om de rust erin te krijgen en te houden. 
• 
• De centralist(e) van de afdeling Aanname moet inschatten welke hulpdienst of welke diensten moeten uitrijden. Bij nood kan de ambulance en de politie al snel vooruit rijden, en ondertussen kan ook de Rapid Responder gaan rijden. 
• De chauffeur van de Rapid Responder (vanavond aanwezig in het panel) heeft een achtergrond bij justitie in het gevangeniswezen. De chauffeur van de Rapid Responder doet op locatie de communicatie met de meldkamer om in te schatten wat er op locatie allemaal gedaan moet worden.
• In de afgelopen jaren zie je dat het steeds vaker jongere mensen zijn die onbegrepen gedrag vertonen, soms nog heel jonge mensen, die ’s nachts nog op straat zijn, soms aan het dealen of onder invloed van drugs of alcohol.
• De meldkamer krijgt te maken met een heel breed scala aan melders, van een zere vinger tot pijn op de borst. Daar moet je als centralist(e) in alle gevallen adequaat op reageren.
• Politie komt vooral op locatie als er sprake is van agressie in de woning, om eerst de agressie of zo nodig de agressor uit huis te halen. 
• We kijken naar een tv-filmpje over een melding van onbegrepen gedrag, van iemand die niet op een normale manier de spanning van zich af kan krijgen. 
• Gedrag veranderen is het lastigste dat er is. 
• Als psychiatrisch verpleger probeer je als Rapid Responder de cliënt er snel weer bovenop te krijgen. 
• Voor de medewerkers van al deze diensten is er wel een hulpverleningsvangnet. Bij een heftig incident krijg je dan contact met het team van het bedrijfsopvangteam, heel professioneel, waar dan ook het hele proces wordt geëvalueerd. De nazorg hier bij meldkamermedewerkers is veel professioneler dan in het gevangeniswezen, zo leerde de ervaring van de afgelopen jaren. 
• Bij al te vaak onnodig 112-melders wordt aangifte gedaan via de politie, want de meldkamer moet bereikbaar blijven voor de echte noodgevallen.
• Werkend met veel protocollen blijft ook intuïtie en persoonlijke ruimte nodig om iets af te wijken van het protocol, mits dat goed gefundeerd is. 
• Een vrouw in de zaal geeft de meldkamermedewerkers een groot compliment, omdat de medewerkers haar leven hebben gered door heel adequaat te handelen. 
• De Rapid Responder triageert (urgentie-beoordeling) alleen direct ter plaatse. Als hij/zij zorg nodig acht, kan hij/zij direct de psychiatrische diensten inschakelen, bijvoorbeeld via een psychiater. 
• Als het echt een kwestie van spoed is, en de Rapid Responder is er nog niet, dan gaat de politie en/of de ambulance heel snel ter plekke en handelt die naar verstand van zaken. De politie gaat dan bijvoorbeeld zo snel mogelijk de-escaleren, waarbij de agenten dan ook nog snel beoordelen wie van beiden (van het aanwezige agententeam) het beste kan worden ingezet in die situatie, om zo snel mogelijk en zo goed mogelijk de eerste hulp te kunnen bieden.
• Als taal kan helpen, probeert men via taal (bijvoorbeeld in het Fries) toch iets bij te dragen, maar de meldkamercentralisten werken normaal gesproken Nederlandstalig.

Memoriazondag 2025 in Broeksterwâld

Zondag 23 november 2025 - Eeuwigheidszondag

 

Alle kaarsen branden voor de mensen van voorbij

Laatste zondag van het kerkelijk jaar

In onze protestantse kerken staan we elk jaar op de laatste zondag van het kerkelijk jaar stil bij de namen van hen die het afgelopen jaar zijn overleden. 

Vandaag is het die laatste zondag van het kerkelijk jaar. Ook op deze laatste zondag vóór Advent - de weken van verwachting en uitkijken naar de geboorte van Jezus Christus - kijken wij nog eens terug naar wat er achter ons ligt, en wie wij in het afgelopen kerkelijk jaar hebben verloren in onze gemeenschap van kerk, werk, familie en samenleving. Deze zondag wordt 'Eeuwigheidszondag' genoemd, of ook wel 'Memoriazondag'.

Als christenen geloven we dat geen mens voor niets leeft of heeft geleefd. Wij staan allen geschreven in de palm van Gods hand, en God blijft onze namen noemen, ook als wij niet meer onder de levenden zijn. 

Het blijven noemen van de namen van wie wij kennen en van wie zijn gestorven, is heel bijbels. Het bijbelboek Exodus begint daar bijvoorbeeld mee. En zo willen wij ook - dag in dag uit en jaar in jaar uit - de namen blijven noemen. 

Eeuwigheidszondag in Broeksterwâld

Vanmiddag zijn Durkje en ik, samen met haar zus en vijf broers en alle schoonzussen - met zijn dertienen - bij de middagkerkdienst van de Protestantse Gemeente van het Friese Broeksterwâld-de Falom.

Op deze Eeuwigheidszondag worden in de kerk van Broeksterwâld negen gemeenteleden herdacht, die in het afgelopen kerkelijk jaar zijn overleden. Eén van die overledenen is de moeder/mem van Durkje, mijn schoonmoeder/skoanmem, die overleed op 14 september 2025, en die vanuit deze kerk in Broeksterwâld werd begraven op 19 september 2025.

Voorganger van deze middagdienst is de heer Pieter Knijff, de pastor van deze Protestantse Gemeente.

Wij noemen de namen 

Voorafgaand aan de kerkdienst zingen we het lied 'Voor alle heiligen in de heerlijkheid', en daarna de psalm 121 'Ik sla mijn ogen op en zie', die wij ook zongen tijdens de dankdienst voor mijn schoonmoeders leven.

Na de Bemoediging, Groet en Gebed luisteren we naar de inleidende woorden op deze Eeuwigheidszondag.

Bij het vervolgens gedenken van negen overleden gemeenteleden noemt pastor Knijff per overledene eerst de naam van de overledene en zien we op het scherm diens naam met geboortedatum en overlijdensdatum. 

Daarna komen één of twee familieleden van deze overledene naar voren, om op het liturgisch centrum vóórin de kerk een herdenkingskaars aan te steken aan de grote Paaskaars, om vervolgens een rode roos naast de pas aangestoken kaars op de viertafel te leggen. Daarna voert iemand van de familie kort het woord, wordt naar een lied geluisterd, of wordt een lied gezongen dat door de familie is aangedragen. 

Broer Theo steekt voor mem Aukje de Jong-Boonstra de herdenkingskaars aan, die op de viertafel staat, en oudste broer Eelke legt de rode roos naast de brandende kaars.

De tiende kaars die door de ouderlinge van dienst wordt aangestoken, is voor alle andere - ook eerder - overledenen, die vandaag niet bij name worden genoemd.

Heel aangrijpend is dat dan ook een kaars wordt aangestoken voor de enkele dagen geleden stilgeboren baby van een gezin uit deze kerkelijke gemeente. De diep verdrietige grootouders die graag pake & beppe waren geworden, leggen daarna een witte roos naast de in de stilte brandende kaars. De sterren op het beamerscherm verwijzen in die stilte naar de naam van het stilgeboren meisje. Welk een groot verdriet; om stil van te worden.

De ouderlinge van dienst Trieny Jilderda leest ons voor alle overledenen het gedicht voor van 'De minsken fan foarby'.

Memoriazondag 2025

Volgend op de bijbellezing uit het eerste bijbelboek Genesis - als alle kaarsen branden - volgt de verkondiging door de voorgander, over 'Sterven in bijbels licht'.

Voorafgaand aan die verkondiging zongen we samen het lied 'Gods kinderen op aarde', en na afloop van de preek het lied 'God gaat zijn ongekende gang'.

Na het inzamelen van de gaven, het dankgebed en de voorbeden zingen we 'U zij de glorie', en dan worden we genodigd om in de zaal achter de kerkzaal met zijn allen koffie/thee te drinken, teneinde elkaar te ontmoeten en elkaar te bemoedigen op deze gedenkwaardige dag.

Vanuit het dorp zijn andere belangstellenden ook van harte welkom om aan te sluiten, en om evenals veel andere aanwezigen voorin de kerkzaal nog een kaarsje aan te steken op het liturgisch centrum, opdat een ieder die vandaag een geliefde wil herdenken dat vandaag in deze kerk van Broeksterwâld kan doen.