Vrouwengeschiedenis, feminisme en de Friese heldin Geesje Feddes

Donderdag 19 december 2024

 

Lezing van Els Kloek in Tresoar

De rol van vrouwen in de geschiedenis

In deze laatste lunchlezing van dit kalenderjaar is Els Kloek in ons midden te gast in Tresoar te Leeuwarden. 

Els Kloek is historica, gespecialiseerd in historisch onderzoek naar de rol van vrouwen in de Nederlandse geschiedenis. Haar bekendste werk is het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, een website die ze maakte met medewerking van honderden deskundigen. Meer dan 2.000 biografieën van (meestal vergeten) vrouwen zijn daarin verzameld. Het project werd vooral bekend met de twee encyclopedische naslagwerken-in-druk, die verschenen onder de titel ‘1001 vrouwen’.

Feminisme en Geesje Feddes

In haar lunchlezing vertelt Els Kloek ons vandaag waarom dit project háár invulling is geweest van ‘vrouwengeschiedenis’. Ze ziet het als haar levenswerk, ook al heeft ze nog andere publicaties op haar naam staan. Zo schreef ze onlangs een historisch overzicht over het feminisme en doet ze momenteel onderzoek (onder andere in Tresoar) naar de Friese Geesje Beekhuis-Feddes, een notarisvrouw uit Leeuwarden, moeder van twaalf kinderen en schrijfster van een feministische pamflet (1870) dat nog altijd indruk maakt.

Vrouwengeschiedenis

In de 70er jaren studeerde Els Kloek geschiedenis. In die tijd kwamen de vrouwenstudies overwaaien vanuit andere landen naar Nederland. Ze begon zich toen te interesseren in de geschiedenis van vrouwen. Ze hield van archiefonderzoek, vooral ook op dit terrein. Ze specialiseerde zich in de periode van vóór de vrouwenemancipatie. Deze vrouwenstudie paste in die tijd heel goed tussen allerlei andere thematisch georiënteerde vormen van historisch onderzoek. 

Ze startte haar onderzoek in de 70er jaren en begon hierover te publiceren. Na haar proefschrift over vrouwengeschiedenis in de vroegmoderne tijd werd ze gezien als de ‘gearriveerde vrouwenhistorica’.  Haar focus lag en ligt op bijzondere, individuele vrouwen. Haar historisch onderzoek leidde na 20 jaar tot haar levenswerk van het ‘Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland’ (bij het Huygens Instituut) en tot een biografisch boek over vrouwen. In dit boek – in twee delen - worden 2.150 vrouwen beschreven. Dat boek bleek een hype te worden. 

Feminisme

Els Kloek schreef ook een historisch boekje over 'Feminisme' met de gelijknamige titel. Dat bleek geen gemakkelijke opgave te zijn, want ze wilde en moest het feminisme in een historisch perspectief plaatsen. 

• Het is al een hele lange traditie dat er gesproken wordt over de taakverdeling tussen mannen en vrouwen. De satire hieromtrent heeft de ontwikkeling van het feminisme in de weg gestaan. 
• Het begrip feminisme is eigenlijk nooit populair geweest, ook niet onder feministen. 
• Feminisme komt en gaat in golven, en zal dat waarschijnlijk blijven doen. 

Geesje Feddes

Geesje Feddes was de vrouw die voor het eerst in de geschiedenis een geschrift publiceerde waarin ze (al in 1870) pleitte voor gelijkberechtiging van vrouwen.

Geesje Feddes kwam ook te staan in het vrouwenlexicon van Els Kloek. 

• Geesje was een raadselachtige figuur, een vrouw met 12 kinderen (waarvan één al heel jong stierf, en een ander kind verlamd was door hersenbeschadiging bij de geboorte), als echtpaar aanvankelijk wonend in Buitenpost. 
• Ze schreef strijdbaar en liep haar tijd ver vooruit.  
• Geesjes ouders waren gescheiden in 1852, hetgeen in die tijd wel heel bijzonder was. 
• Geesjes vader had een goede reputatie in hun toenmalige woonplaats Wageningen, maar hij vluchtte halverwege de 19e eeuw naar Duitsland (Hamburg en Dresden). 
• De oorzaak van de scheiding van Geesjes ouders is tot op heden niet voorzeker bekend, maar het zou met hebzucht en geld en hoogstwaarschijnlijk met de vlagen van agressie van de vader van Geesje te maken kunnen hebben.  
• De scheiding van haar ouders was van tafel en bed. In 1856 stierf Geesje haar vader in Dresden. Toen erfden zijn ex-vrouw en haar kinderen (waaronder ook Geesje) een enorme erfenis. Geesje erfde een bedrag dat nu zo’n anderhalf miljoen zou zijn, dus zij was een behoorlijk bemiddelde vrouw. 
• Geesje heeft tijdens haar huwelijk (met de veel oudere notaris Beekhuis) in Buitenpost veel huisonderwijs gegeven aan haar kinderen. Toen de dochters naar de HBS moesten, verhuisde het gezin Beekhuis-Feddes naar Leeuwarden.
• Het pamflet dat Geesje schreef, meldde dat de vrouw de paria van de samenleving was, die nauwelijks rechten had in de maatschappij. Ze maakt zich daarin ook kwaad over het feit dat de vrouw twee getuigen moest aandragen om te bewijzen dat de man agressief tot huiselijke geweld kwam. 
• Geesje fulmineerde niet zozeer tegen de maatschappij, maar tegen de kwaliteit van de wet inzake de rechten van de vrouw in de toenmalige samenleving.
• ‘Geroepen, doch niet vaardig’ is een uitgebreider boekje van Geesje Feddes dat verscheen na haar voornoemde pamflet. Ze noemt daarin dat juist ook meisjes hun talenten moeten ontwikkelen, hetgeen voor jongens daarentegen toen al wel gangbaar was.
• ‘Schrijflust’ is een tekst die is opgenomen in de schriften van Geesje, over haar eenzaamheid èn over haar passie voor en haar genieten van het schrijven. 

Els Kloek is nu bezig met het bestuderen van de brieven die Geesje schreef aan haar zoon, toen hij studeerde in Leiden. Zoonlief vond haar schrijven onaangenaam (onder andere over haar kritiek op het ontgroenen van studenten in Leiden).

Radicaal diplomatiek

Geesje Feddes schreef radicaal en tegelijk ook diplomatiek: 

• Er stroomt revolutionair bloed door mijne aderen en verzet tegen onrecht is mij ene lust. 
• Ik heb mij voorgenomen spot nooit tegen te spreken.
• Ik zou de dronkene met ontzetting en treurnis hebben aangestaard, maar de lachers met verachting.

 

Projectpresentatie van Joop Koopmans en Tialda Hoogeveen

200 Friese vrouwen van de afgelopen 200 jaar in het KFG-jubileumboek

Na deze lezing worden we uitgenodigd even te blijven zitten, omdat er aansluitend nog een korte presentatie gaat plaatsvinden over het jubileumboek over 200 Friese vrouwen dat in 2027 gaat verschijnen.

• Het Koninklijk Fries Genootschap (KFG) bestaat in 2027 namelijk 200 jaar. Om dat te vieren, komt er een jubileumboek met daarin 200 biografieën over 200 Friese vrouwen die leefden tussen 1827 en 2027. 
• De hoofdredactie ervan is in handen van Tialda Hoogeveen.
• De aftrap van dit project is hier vandaag in Tresoar.
• Els Kloek is de ‘geestelijke moeder’ van dit project, want door de samenstelling van haar boeken '1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis' en '1001 vrouwen in de 20ste eeuw' is zij voor het KFG het grote voorbeeld om een soortgelijk project op te starten voor Fryslân.
• In het jubileumboek worden biografieën opgenomen van 200 vrouwen die in de periode van 1827 tot 2027 een belangrijk deel van hun leven in Fryslân hebben gewoond, of die een duidelijke (familie)band met Fryslân hebben gehad en als zodanig ook als ‘Friese vrouwen’ kunnen worden beschouwd. Het gaat in ieder geval om vrouwen die vóór 2027 zijn overleden. De 200 biografieën worden geplaatst onder een aantal maatschappelijke thema’s die in het jubileumboek kort worden geïntroduceerd. Zo wordt de samenhang verduidelijkt en worden ook de vrouwengemeenschappen zichtbaar gemaakt.
• Er is al een (vandaag onder ons uitgedeelde) lijst met 100 vrouwen samengesteld. Tialda Hoogeveen vraagt ons die lijst in de komende dagen te gaan bekijken, en ze roept ons en anderen op om vrouwennamen aan te leveren die nog ontbreken op deze lijst, zodat er uiteindelijk een totaallijst van 200 namen samengesteld kan worden. Kortom: welke vrouw mag beslist niet ontbreken op de lijst van 200 Friese vrouwen?

Tialda Hoogeveen vertelt ons vanmiddag waarom er een boek komt over vrouwen die in de twee eeuwen van het KFG een rol van betekenis hebben gespeeld in en voor Fryslân.

• In de eerste twee eeuwen van het KFG heeft dit genootschap namelijk voornamelijk aandacht besteed aan de geschiedenis van de mannen van Fryslân. 
• In het KFG zelf hebben mannen lang aan het roer gestaan. Pas in 2023 bestond het KFG-bestuur voor het eerst uit meer vrouwen dan mannen, en tot nu heeft het KFG nog maar één vrouw als voorzitter gehad. 

Geschiedenissen van Friese vrouwen

Het KFG-bestuur (momenteel onder voorzitterschap van Joop Koopmans) beschouwt dit project dan ook als een kleine inhaalslag om deze disbalans een beetje goed te maken.

Het KFG ziet dit project tegelijkertijd ook als maatschappelijk waardevol. Het sluit namelijk goed aan bij de algemene doelstellingen van het KFG wat betreft de versterking van het onderzoek naar de Friese geschiedenis en cultuur. 

Aandacht voor vrouwen binnen de Friese context zal leiden tot nieuwe rijkdom aan informatie en een beter begrip van de historische ontwikkelingen in Fryslân.

Het jubileumboek zal veel vrouwen die tot nu te weinig aandacht hebben gekregen, voor het voetlicht brengen en hen de plek geven die ze verdienen in de geschiedschrijving. 

Bij alle biografieën komt één illustratie, bijvoorbeeld: een foto, schilderij of tekening. 

Het boek wordt een tweetalige uitgave. De keuze om een biografie in het Fries of Nederlands te schrijven, wordt gemaakt op basis van de taal die het beste past bij de betreffende vrouw en bij haar activiteiten. 

De presentatie van dit KFG-jubileumboek zal plaatsvinden op Internationale Vrouwendag: 8 maart 2027. 

Tresoar is namens het KFG de penvoerder van het project en is van plan na 2027 het project ook digitaal een plaats te geven.

Tialda Hoogeveen: "Het lijkt me een mooie reis om de komende jaren met een heel team geschiedenissen van vrouwen op te duiken en wereldkundig te maken, zodat ze zichtbaar worden voor een groot publiek."