Hannekemaaierspad van Bad Nieuweschans naar Scheemda

Zaterdag 14 september 2024

  

Over de Oude Westerwoldsche Aa voorbij Oudeschans

Stichting 

Hannekemaaiers-pad

De Stichting Hannekemaaierspad is opgericht om cultuurhistorisch waardevolle wandelpaden te behouden. Om haar doel te bereiken, houdt deze stichting zich sinds 1999 bezig met het ontwikkelen van een wandelpadennetwerk van meerdaagse trektochten, die zijn gebaseerd op de historische reisroutes van de zogenoemde Hannekemaaiers, de trekkende seizoen-arbeiders die al vanaf circa 1600-1650 vanuit Duitsland in Nederland kwamen werken.

Deze stichting vindt het belangrijk dat de bovengenoemde cultuurhistorische paden blijven bestaan, want anders zouden die meestal onverharde paden in rap tempo dreigen te verdwijnen. De stichting beijvert zich er derhalve voor om deze oude wandelpaden op te sporen, teneinde die cultuurhistorische wandelpaden op te nemen in wandelroutegidsen. Zo neemt de bekendheid ervan toe, en worden deze oude paden weer en meer belopen. 

Hannekemaaierspaden tussen Duitsland en Noord-Nederland

De stichting Hannekemaaierspad wil meerdere routes van Hannekemaaierspaden uitwerken. Daarbij wordt aangesloten op een oorspronkelijk trekroute van Bourtange via Bakkeveen naar Lemmer, en daar omheen komen uitbreidingen door het noorden van Nederland, vice versa tussen Duitsland en Nederland.

Een deel van de voormalige hannekemaaiers (1600-1900) ging vanuit Duitsland richting westen eerst aan de slag als veenarbeider in Nederlandse turfwinningsprojecten, voordat men verder trok naar de meer seizoensgebonden maaigebieden op de weidegronden in Fryslân.

Na de Nederlandse landbouwcrisis rond 1880 kwam er ook een omgekeerde stroom van trekarbeiders op gang.

De routes van het Hannekemaaierspad zijn beschreven in enkele handzame wandelgidsen, die zijn voorzien van wandelkaarten met bijbehorende routebeschrijvingen. Verder zijn de gidsen voorzien van  achtergrondinformatie over met name de geschiedenis, cultuur en natuur.

Deze routes zijn overigens niet bewegwijzerd, en ze maken ook geen gebruik van het wandelknooppuntennetwerk.

Hannekemaaierspad Nieuweschans - Groningen; In het spoor van de trekschuit

Eén van de wandelgidsen van het Hannekemaaierspad beschrijft de 59,2 kilometer lange trektocht van (Bad) Nieuweschans naar Groningen, beginnend bij het kanon aan de Voorstraat in Bad Nieuweschans en eindigend op de Grote Markt van de stad Groningen. 

Deze wandelgids is de voorloper van de wandelgids van het Hannekemaaierspad van Groningen naar Leeuwarden.

Durkje en ik hebben gebruik gemaakt van de tweede druk van deze wandelgids, die is uitgegeven in het jaar 2016.

Deze wandelgids beschrijft een route die voor een groot deel het Winschoterdiep volgt.

Dergelijke routes werden tussen de 16e en de 20e eeuw als jaarlijks terugkerende tocht van Duitsland naar Nederland gelopen door marskramers, turfstekers, blekers, steenbakkers of grasmaaiers.

Zulke Duitse mannelijke maar ook wel vrouwelijke trek-handelaren (in textiel), werkten soms zelfstandig, maar soms ook wel voor de Tödden (Duitse kooplui). Deze zogenoemde lapkepoepen (kiepkerels of marskramers) gingen in eerste instantie - doeken en lakens verkopend - van deur tot deur. 

Daarnaast richt deze wandelgids zich ook op de Duitsers die vroeger (circa 1650-1920) als grasmaaiers (hannekemaaiers) seizoensarbeid verrichtten voor bijvoorbeeld Friese (greid)boeren.

Deze wandelgids gaat door een gebied langs het Winschoterdiep, waar veel trekarbeiders als 'tichelaars' aan de slag gingen in steenfabrieken. Anderen kwamen in de nijverheidssector aan het werk als ambachtslieden. De plaatsen aan het Winschoterdiep hadden overigens een gunstig klimaat voor allerlei religieuze groepen en vluchtelingen. 

Maar het bleef niet alleen bij arbeiders, want deze regio was ook in trek bij Duitse predikanten, en mensen die een functie hadden in het leger en in het bestuur. Behalve economische, hadden deze Duitse migranten dus ook wel religieuze of politieke motieven om in het noorden van Nederland te komen werken.

Aanvankelijk liepen deze trekarbeiders, maar later werd ook wel gereisd in trekschuiten op turfvaartroutes naar bijvoorbeeld Groningen of Lemmer.

Traject 1 van Bad Nieuweschans naar Scheemda

Vandaag bewandelen Durkje en ik het eerste van onze drie trajecten van dit Hannekemaaierspad, van Bad Nieuweschans naar Groningen, over een afstand van 23,5 kilometer, van Bad Nieuweschans naar Scheemda.

Daartoe vertrekken we vanmorgen rond 7:00 uur met de auto vanuit Feinsum, om naar het eindpunt van dit traject te rijden, in Scheemda, waar we de auto parkeren bij het treinstation. 

Dan reizen we met de trein van 8:45 uur van Scheemda naar Bad Nieuweschans, waar we om 9:00 uur arriveren. 

Vanaf het treinstation lopen we dan door Bad Nieuweschans naar het kanon dat in de Voorstraat staat, want dat is het punt waar ons traject van vandaag begint. Daar staat een cortex-stalen beeld van een schildwacht, die samen met dit kanon de herinnering oproept van de toenmalige Bellingwolderpoort op deze locatie.

Bij vertrek vanmorgen is het 7 graden Celsius, en het is dan nog bewolkt, maar dat verandert in de loop van de dag naar een zonnig weerbeeld. De temperatuur loopt tijdens deze etappe op tot 17 graden Celsius. Het is vandaag aangenaam nazomers wandelweer.

Met Duitsland in de rug de Bovenlanden in

Om 9:30 uur laten we het kanon van Bad Nieuweschans achter ons, om via het Zuideinde en de Hamdijk onder de A7 door Bad Nieuweschans te verlaten in zuidelijke richting.

De Hamdijk waarop we lopen, is de grensweg tussen Duitsland links van ons en Nederland rechts van ons.

Bij het buurtschap Booneschans - dat herinnert aan de voormalige Booneschans - gaat de tweelandengrens verder in zuidelijke richting, maar wij draaien naar het westen, Nederland in, om daar eerst het BL Tijdenskanaal over te steken.

Langs dit brede kanaal lopen we over de Booneschanskerweg het natuurgebied van de Bovenlanden in. Dit natuurgebied is een waterbergingsgebied, in te zetten ingeval het waterpeil van bijvoorbeeld het Tijdenskanaal gevaarlijk hoog zou komen te staan. 

Bij de Hamsterweg aangekomen, verlaten we de Bovenlanden bij de dijkdoorgang op de plek waar boven op de dijk een uitzichtpunt is gecreëerd.

Oud en nieuw in Oudeschans

Op de Hamsterweg lopen we tussen uitgestrekte akkers door langs grote Groningse boerderijen naar het buurtschap Den Ham. 

Daar gaan we het fietspad op langs de Oudeschanskerweg, richting Oudeschans.

Als we de oude vestingwal op gaan van Oudeschans, kun je nog heel goed zien dat dit een voormalig vesting is van eeuwen her.

Bij het doorlopen van de vestingwal in de Voorstraat realiseren we ons dat het vandaag Open Monumentendag is, dus dat zou kunnen betekenen dat er meer horeca open is dan te doen gebruikelijk op een zaterdag. Maar De Javaan tegenover de oude smidse is gesloten, dus daar kunnen we geen koffie drinken. 

Als we bij het Vestingmuseum van Oudeschans arriveren, zien we dat daar net de Groninger vlag wordt uitgehangen. 

De vrouw die de vlag ophangt, blijkt kunstenares Erika Stulp te zijn, geboren in het Friese Berlikum, die naast het Vestingmuseum haar eigen kunstgalerie heeft. We kunnen direct naar binnen, en kunnen tijdens deze koffie met cake-pauze in alle rust de geëxposeerde kunstwerken bekijken, waaronder een groot aantal van haar eigen schilderijen van kleurrijk expressionistisch werk. 

Eén van de gastkunstenaars die momenteel in Erika haar galerie exposeert, is de Afrikaanse kunstenaar Carlos Monteiro, geboren in Angola, opgegroeid in Portugal, wiens expositie hier vooral gaat over zijn geboorteland Angola; over de getto's, over de sterke moeders, en over de rivier waar de lijken in werden gegooid tijdens de Angolese burgeroorlog. Zijn materiaalgebruik verwijst naar de sfeer van de Angolese cultuur: rauw, armoedig, ook rijk en vooral troostrijk.

Na de koffie en deze verrassende ontmoeting met Erika Stulp steken we de weg over, om daar de plaatselijke Garnizoenskerk te bezichtigen. Deze voormalige garnizoenskerk van Oudeschans is gebouwd in 1626, en die deed aanvankelijk dienst voor de in het Groninger Oudeschans gelegerde militairen.

Na de bezichtiging van deze zaalkerk laten we buiten de vestingwal Oudeschans achter ons als we over de karakteristieke ophaalbrug de Oude Westerwoldsche Aa oversteken.

Langs de Pekel-Aa naar d'Bleijhamsterpoort van Winschoten

Over de Uiterdijksweg lopen we na de oversteek van de Westerwoldsche Aa naar de Pekel-Aa. Dan gaat de route verder over het fietspad op de dijk langs de Pekel-Aa. Nog voordat we Winschoten bereiken, steken we via een brug de Pekel-Aa over.

Langs de overzijde van de Pekel-Aa gaat het dan verder naar de Winschoterhoogebrug over de Pekel-Aa.

Hier gaan we Winschoten in, om dan over de Blijhamsterweg naar de Stationsweg aan de overzijde van de spoorlijn Groningen-Bad Nieuweschans te lopen. 

In de Blijhamsterstraat komen we langs het cortex-stalen kunstwerk van de Hannekemaaier, die hier is gepositioneerd op de plek waar vroeger d'Bleijhamsterpoort toegang gaf tot het oude Winschoten.

De naam van het wooncomplex bij dit kunstwerk verwijst nog naar de voormalige stadspoort van Winschoten.

In de lunchroom van de plaatselijke Hema net voorbij de markante losstaande kerktoren de Olle Witte houden we onze lunchpauze.

De Sint-Vituskerk van Winschoten 

Gelukkig is de rooms-katholieke Sint-Vituskerk van Winschoten open voor bezichtiging, en daar worden we hartelijk ontvangen door enkele kerkvrijwilligers, die ons van alles vertellen en ook laten zien over de kerk en de kapel, over de parochie, en over het voormalige rooms-katholieke ziekenhuis achter de kerk, dat op afzienbare termijn grotendeels wordt afgebroken.

Tot in de 16e eeuw behoorde de Sint-Vituskerk van Winschoten tot de Duitse abdij van Corvey aan de Wezer, en daar ligt ook de link met de Sint-Vituskerken van Leeuwarden, Stiens (waarin wij ter kerke gaan) en de kleinere Sint-Vituskerk van onze woonplaats Feinsum, die alle drie op slechts enkele kilometers afstand van elkaar staan.

Van deze Winschoter Sint-Vituskerk bewonderen we met name de schitterende kerkramen, het koor, de kapel, en de diverse afbeeldingen van de heilige Vitus, die als één van de jongste martelaren van de Kerk wordt beschouwd.

Nederlandse en Oekraïense onafhankelijkheidsstrijd in Heiligerlee

We moeten aan het eind van de Langestraat even omlopen, vanwege de hardloop-run die vanmiddag in Winschoten wordt georganiseerd, en dan lopen we over de oude Trekweg naar Heiligerlee, over het voormalige jaagpad langs het hier inmiddels gedempte Winschoterdiep.  

In Heiligerlee brengen we een bezoek in het Beleefpark aan het grote monument dat hier is geplaatst ter herdenking van de Slag bij Heiligerlee. In dit grote beeld representeert de gewonde graaf Adolf van Nassau de Nederlandse Onafhankelijkheidsstrijd. Adolf wordt bijgestaan door Belgica (de Nederlandse Maagd) en Leo Belgicus, de Nederlandse Leeuw. 

Zoveel veelzeggender wordt dit grote standbeeld als we daar een jong stel ontmoeten, dat met hun smartphone de Nederlandstalige toelichtingtekst vertaald in een Russisch gelijkende taal luidop aan elkaar voorleest. Ondanks dat ze geen Nederlands, Engels of Duits spreken, raken we met hen in gesprek. Zij vertellen afkomstig te zijn uit Oekraïne, en nog maar pas enkele weken in Scheemda wonen. We proberen hen iets van de betekenis van dit markante standbeeld te vertellen, maar dat valt niet mee. Hoe mooi was het geweest dat wij hen beter hadden kunnen vertellen hoe belangrijk ook voor ons Nederlanders de onafhankelijkheidstrijd toen al was, met de link naar wat zij nu met hun eigen thuisland ervaren. Dat we hen hartelijk welkom heten in Nederland wordt door hen gelukkig wel goed begrepen.

Een bijzondere eerste etappe van dit Hannekemaaierspad

Langs de Provincialeweg verlaten we Heiligerlee, en bij de Eextahaven gaan we het water over via de hoge klapbrug.

Dan rest ons nog het fiets- en wandelpad te bewandelen langs het Winschoterdiep naar de Eexterbrug over het kanaal. Hier eindigt om 15:45 uur onze eerste etappe van dit Hannekemaaierspad.

Tot slot lopen we vanaf het kanaal over de Stationsstraat naar het treinstation, waar we vanmorgen onze auto hebben geparkeerd.

Dan rijden we terug naar Feinsum, waar we rond 17:30 uur arriveren, onderweg terugblikkend op een toch wel heel bijzondere eerste etappe van dit Hannekemaaierspad, waarop we veel bijzonders hebben gezien en beleefd.