Groeten uit Drachten

Zondag 26 februari 2023
 

Cover van Jumbo's 'Groeten uit Drachten'

Smelne's Erfskip
De Stichting Smelne's Erfskip zet zich in voor de cultuurhistorie van de gemeente Smallingerland. Het gaat daarbij om monumentale panden, historische elementen in het landschap en de bebouwde kom en om immaterieel erfgoed, zoals geschiedenis, tradities, ambachten, markante personen en verhalen. Deze stichting staat voor het behoud van het cultureel erfgoed, en het vergaren en uitdragen van kennis over dat erfgoed.

Deze erfgoedstichting werkte samen met de supermarkten van Jumbo Drachten bij de productie en distributie van een rijk geïllustreerd fotoboek over de geschiedenis van Drachten. Dit fotoboek werd uitgegeven met de titel 'Groeten uit Drachten'.

Tiny Derks, Roelof Hazelhoff en Hans van der Veen zijn de makers van dit dorpshistorie-album.

Jumbo Drachten

Ten behoeve van de uitgave van dit plaatjesalbum begon Jumbo Drachten voor haar supermarktklanten met een spaaractie. Ze deelden daartoe de met fotoplaatjes nog aan te vullen boeken alvast uit bij de kassa. 

Toen kon het verzamelen van alle 175 in dit boek te plakken fotoplaatjes beginnen, om op die wijze een rijk geïllustreerd verzamelboek te verkrijgen over de historie van Drachten. Bij elke tien euro aan boodschappen ontving de supermarktklant bij de kassa vier genummerde fotoplaatjes voor het Drachtster geschiedenisboek. De lege plekken in het boek en de nummers op de fotoplaatjes kwamen overeen, dus het werd de uitdaging voor elke klant om diens eigen fotoboek geheel te vullen met de nog resterend in te plakken fotoplaatjes. Zo kwam in de loop der weken in de Drachtster huiskamers de geschiedenis van Drachten tot leven met deze plaatjes-spaaractie.

En omdat het bij dergelijke acties altijd een fikse uitdaging is om net die laatste fotoplaatjes ook nog te verkrijgen, werd een ruilpagina op Facebook aangemaakt, waar je je dubbele fotoplaatjes ter ruiling kon aanbieden en op zoek kon gaan naar de nog te verkrijgen albumplaatjes.

Historie van Drachten in woord & beeld

In dit boek staat de ontstaansgeschiedenis van de twee door bruggen met elkaar verbonden kerkdorpjes Noorder Drachten en Zuider Drachten aan weerszijden van de gegraven Drachtster Vaart centraal. Rond het kruispunt van wegen werd gebouwd, vestigden zich ambachtslieden, en schippers voeren af en aan. Er kwam een tramweg, en na de Tweede Wereldoorlog maakt Drachten een ware groeispurt mee. 

Dit boek is ingedeeld in verschillende thema's. Van elk thema wordt eerst een korte beschrijving gegeven, waarna een aantal fotoplaatjes-pagina's volgen, waarop de ingeplakte foto's de geschiedenisbeschrijving over dat thema illustreren.

Aan de orde komen de volgende thema's:

• Langs de vaart, met daarbij foto's van de Drachtster Vaart, waarin een eeuw geleden mijn overgrootouders Brouwer hun skûtsje 'Eben Haëzer' aanlegden.
• Bruggen en sluizen, met onder andere een foto van de sluis op het Buitenstvallaat, waar ik in mijn jeugd het snoekvissen leerde.
• Door de buurten, met ook een foto van de Noorderbuurt, waar ik ben geboren.
• Kerken en kloosters, met foto's van de kerken waarin ik ben gedoopt, ter kerke ging, naar catechisatie ging, en belijdenis deed.
• Molens, met daarbij een foto van de romp van de voormalige oliemolen aan het Moleneind, waar ik zo vaak bij langs fietste.
• Monumentale gebouwen, met daarbij een foto van de Drachtster watertoren, waar ik vroeger vaak uilenballen zocht en vond, om de inhoud ervan te onderzoeken.
• Werven en skûtsjes, met ook een foto van het skûtsje Hendrika, dat op de rotonde bij Nijtap staat.
• Ambachten en beroepen, met daarbij een foto van het letterzet-werk in Drukkerij Laverman, waar ik vroeger wel eens strookjes restpapier haalde voor kleurrijk knutselwerken.
• Industrie, met ook een foto van de Duimstokkenfabriek Schuil aan het Moleneind, waarvan ik me herinner dat in veel Drachtster gezinnen daarvoor de nodige huisvlijt werd uitgevoerd door duimstokken als thuiswerk in elkaar te zetten.
• Tram, bus en trein, waarbij een foto wordt afgebeeld van een locomotief, zoals ik die vroeger veel heb zien rijden nabij Philips.
• Onderwijs, waarin enkele schoolgebouwen worden getoond, die illustreren hoe Drachten voorzag in de toenemende vraag aan allerlei vormen van onderwijs, in dit zo sterk groeiende dorp.
• Wonen, met nog een bijna vijftig jaar oude foto van de Tjaardaflats, waarin in de beginjaren na de bouw ook een oom & tante van mij hebben gewoond.
• Cultuur en amusement, met onder andere een foto van schouwburg De Lawei, waar wij als leerlingen van het voortgezet onderwijs regelmatig naar de zogenoemde schoolconcerten ging.
• Sport, met ook een luchtfoto van het toen nog nieuwe openluchtzwembad, waarin ik mijn zwemdiploma's behaalde.
• Kunstenaars en kunstwerken, met in woord en beeld ook aandacht voor mijn vroegere tekenleraren Pier Feddema en Jan Freerks van der Bij.
• Zorg en welzijn, met ook een foto van de onthulling van de naam van het bejaardenhuis Rispinge, waarin later mijn grootmoeder enkele jaren heeft gewoond.

Zo is er voor iedere Drachtster inwoner van voorheen en van vandaag meestal wel een relatie te leggen tussen de in dit boek beschreven historie met de afgebeelde fotoplaatjes enerzijds, en je eigen herinneringen van heden en weleer. 

Die Dienstagsfrauen

Donderdag 23 februari 2023

Cover van 'De dinsdagvrouwen'

De dinsdagvrouwen

De roman 'Die Dienstagfrauen' van de Duitse auteur Monika Peetz is door Bonella van Beusekom uit het Duits naar het Nederlands vertaald, waarbij het de titel 'De dinsdagvrouwen' kreeg. 

Dit boek is deel 1 van de gelijknamige serie. 

De subtitel 'Roman over de pelgrimstocht van vijf vriendinnen die alles veranderde' geeft direct ook goed weer waar het boek over gaat. 

Vijf Keulse vrouwen van rond de veertig jaar hebben elkaar vijftien jaar geleden leren kennen tijdens een cursus Frans. Sindsdien is de eerste dinsdag van de maand hun vaste ontmoetingsdag in horeca-gelegenheid 'Le Jardin'; en eenmaal per jaar maken ze samen een uitstapje. Maar dit jaar is alles anders.

Ze gaan dan wel met een gezamenlijk doel op pad gaan, maar al snel blijkt dat ieder van hen een eigen uitdaging moet aangaan.

Pelgrimerend van humor naar spanning

Eén van de vijf vriendinnen - Judith - is onlangs weduwe geworden. Haar man pelgrimeerde meerdere jaren richting Lourdes. En nu wil Judith ter nagedachtenis aan haar overleden man de zelfde pelgrimsreis naar het Franse bedevaartsoord Lourdes maken.

Bezorgd om hun treurende vriendin Judith, besluiten de andere vier dinsdagvrouwen Judith op deze gedenkwaardige pelgrimstocht te begeleiden. 

Stap voor stap komen de vijf vrouwen dan geheimen op het spoor, die hun levens behoorlijk op de kop zetten en hun vriendschap enorm op de proef stellen.

'De dinsdagvrouwen' is een - vooral aanvankelijk humoristisch - boek over verwachtingen, teleurstellingen en verdriet, maar bovenal over de houdbaarheid van vriendschap. In deze roman over vriendschap - en toch ook geheimen - groeit voor de vijf vrouwen, en ook voor de lezer, het inzicht dat niets is wat het lijkt. Kortom, de spanning loopt behoorlijk op.

Dynamiek van vriendschap & liefde

Alle vijf vrouwen hebben hun eigen karakter. Estelle - bijvoorbeeld - is een dame met geld, de nieuwste kleding, nepnagels; en zij besluit met haar rolkoffer de dagenlange pelgrimstocht wandelend af te leggen. Kiki daarentegen is de eeuwige vrijgezel, en de advocate Caroline is goed opgeleid, en lijkt het allemaal voor elkaar te hebben. 

Gaandeweg de tocht leren de vrouwen elkaar steeds beter kennen in een voor hen ongebruikelijke context. Dan ervaren ze ook de leuke en minder leuke kanten van zichzelf en van elkaar. 

• Was het eigenlijk wel zo'n verstandig plan om deze pelgrimstocht met elkaar te maken?

Ziende op die toch ook minder leuke kanten van je vriendinnen, beginnen de dames zich onderweg aan elkaar te ergeren. En wanneer er tot overmaat van ramp een nogal heftige onthulling wordt gedaan, wordt de vriendschap wel heel erg op scherp gezet.

Dat doet de weg met je

• Het goede van single zijn is dat je je helemaal op je carrière kunt richten.
• Niets viel vast te houden; geen fout kon nog gecorrigeerd worden.
• Nu had ze helder voor ogen wat haar te doen stond.
• Het werd tijd om iets te ondernemen.
• Waarom zou je de aandacht vestigen op de dingen die je in het leven verkeerd had gedaan? Dat vond ze nou zo vreselijk aan het katholicisme. Je voelde je constant schuldig. Onzin. Het katholicisme vergeeft alles.
• Problemen hád je niet, die loste je op.
• Om iets te bereiken, moest je soms naar radicale maatregelen grijpen.
• Je verdriet kunnen we je niet afnemen. Maar we kunnen de weg wel samen met je afleggen.
• Zelden had ze haar verbondenheid zo intens gevoeld als op dit moment.
• Wat meer tijd voor elkaar en het leven zou perfect zijn.
• Een passende outfit vinden voor een contemplatieve wandeling over eeuwenoude pelgrimspaden ging de capaciteit van de personal shopper te boven. 
• Je moet overdrijven om begrepen te worden.
• Er zijn momenten in het leven dat alles in elkaar past en zich tot een groot, zinvol geheel voegt.
• Dit begin had iets magisch, bijna iets heiligs.
• Ze zou zich bewust overgeven aan de weg. Eén zijn met de schepping, en weer één worden met zichzelf.
• Stagiaires lopen de hele dag met hun flesjes water rond, en zijn constant in de weer met hun mobieltjes.
• Door zich telkens maar te focussen op morgen had ze geheel ongewild heel wat verleden verzameld.
• Als je over de wegen van Sint-Jacobus wandelt, kun je niet plannen. Je moet openstaan voor de dingen die je onderweg tegenkomt.
• Vijf minuten na het begin van hun pelgrimstocht stonden de dinsdagvrouwen al voor hun eerste vuurproef, maar ze vond het te vroeg om alles op het spel te zetten.
• Wie heeft het pelgrimeren in godsnaam ooit bedacht?
• Op elke meter van de pelgrimsroute ontdekte ze nieuwe motieven om te fotograferen.
• Hij is zo ijdel, dat hij het liefst een groepsfoto van zichzelf zou hebben.
• Bidsprinkhaan? Typisch iets voor de Jacobsweg. Hier zijn zelfs de insecten katholiek.
• Een bedevaart betekent afzien. Anders helpt het niet.
• Het belangrijkste is wat er binnen in je gebeurt.
• Je moet bewust lopen. Dan stelt je lichaam zich op natuurlijke wijze op het nieuwe levenstempo in. Allen dan ontdek je jezelf opnieuw.
• Sommige mensen schreven dagboeken om zich dingen te herinneren. Zij wilde schrijven om te vergeten.
• Bedevaarttechnisch is het onverantwoord om dat allemaal mee te sjouwen.
• Op bedevaart ontdek je nieuwe kanten van jezelf.
• Elke ontmoeting met de schepping is een wonder. Zelfs met de allerkleinste schepselen.
• Leugens hoorden bij haar werk als amen in de kerk.
• God weet al wat je te biechten hebt, voordat je het zelfs maar gedaan hebt.
• Het was naïef geweest om ervan uit te gaan dat je een pelgrimstocht zonder veel voorbereidingen en regelmatige training aan zou kunnen.
• Er zijn natuurlijk altijd weer pelgrims die je verbazen.
• Als je op bedevaart was, moest je goed eten.
• Het mooie aan pelgrimeren is dat je zo gemakkelijk in contact komt met anderen.
• De Jacobsweg biedt de wandelaar opwindende ontmoetingen, indrukwekkende landschappen en een bijzondere spirituele evaring.
• Zij begreep precies wat pelgrims dreef. Ze bood haar gasten exact wat ze zochten: ontbering, een minimum aan comfort en ongemak.
• Hoezo, tijdens een bedevaart vallen alle zorgen van je af.
• Ontwerpen is gevoelens in tastbare voorwerpen omzetten.
• Het multitasken wordt als pelgrim van je verwacht.
• Elke stap een antwoord.
• Het kwam erop neer dat de twee er ten diepste van overtuigd waren dat 'pelgrims helpen', bijna net zoveel heil bracht als zelf op weg gaan naar een heilige plaats.
• Misschien maakt een bedevaart wel gelukkig, omdat je merkt dat anderen het veel slechter hebben.
• Pelgrimeren werkte als een vergrootglas.
• Pelgrimeren brengt dingen die zijn ondergesneeuwd weer naar boven.
• De pelgrimsweg is als een strijd met jezelf. Bloed, zweet en tranen. En alleen jij kunt die worsteling winnen.
• Niet de weg is het moeilijkst. Het moeilijkst is dat je jezelf tegenkomt.
• En de waarheid waarin je je bevindt, is niet altijd aangenaam.
• Als je pelgrimszweet ruikt, word je vanzelf kuis.
• Zelfs alledaagse ontmoetingen krijgen iets magisch.
• Je moet niet ingaan op elke verliefdheid. Je kunt die stilletjes in je hart bewaren, waar ze geen schade kan aanrichten.
• Vooral de menselijke soort die geneigd was zich in pelgrimsavonturen te storten, snurkte hard.
• Wat ik zo leuk aan wandelen vind: voor het eerst in jaren voel ik mezelf weer.
• De meeste leugenaars begaan een grote fout: ze denken alleen aan het moment van de opluchting, en niet aan wat erna komt - ze hebben geen langetermijnplan.
• Je hebt veel tijd om na te denken als je wandelt.
• Het wonder kwam.
• Intussen wandelde ze omdat het haar goeddeed.
• Ze was gewoon onderweg - in weer en wind.
• Op pelgrimstocht kon je de tijd nemen om te reageren. Niets ging snel als je te voet onderweg was.
• De regen maakte de wereld klein.
• Af en toe dook er een jacobsschelp op, die de weg markeerde.
• Aan de waarheid valt niet te ontkomen. Want die zit in jezelf.
• Haalde pelgrimeren eigenschappen naar boven die in het gewone leven verborgen bleven?
• Leugens waren als boemerangs.
• De waarheid herinnerde je je tientallen jaren nog wel, maar de man was zijn leugens allang vergeten.
• Pelgrimeren roept het slechtste in de mens op.
• Je moet je bij het kiezen van een partner niet op één eigenschap vastpinnen. Als je een engel zoekt en alleen op zijn vleugels let, kan het zijn dat je een soepkip scoort.
• Je moet de moed hebben je eigen leven onder de loep te nemen.
• Ze had de toestand bereikt, waar zoveel pelgrims mee dweepten: haar voeten liepen vanzelf, en pasten zich automatisch aan de gesteldheid van de weg aan. 
• Hou je alleen bezig met de problemen die je hebt, en niet met de problemen die nog zouden kunnen komen.
• Ze komen niet naar Lourdes in de hoop op genezing. Ze komen omdat het hen troost geeft. Omdat ze zich dan minder alleen voelen.
• Een gemeenschappelijk ritme schept een bijzondere band tussen twee mensen.
• Vreemde landen moet je voelen.
• Liegen is nooit goed. Vroeg of laat komt alles uit. En dan weet je niet meer hoe je je eruit moet redden.
• Die gehuchten hadden nauwelijks inwoners, maar wel een VVV, en als je geluk had: een café.
• Wielren-pelgrims hebben meer met sport, dan met religie.
• Je moet een groot gevoel van eigenwaarde hebben om zelfbewust voor het gerecht op te treden als advocaat.
• De heilige Jacobus brengt alle geheimen aan het licht.
• Er zou een 'vóór Lourdes' en een 'ná Lourdes' zijn.
• Je kunt een huis alleen binnengaan als de deur open is.
• Er zijn dingen die je telefonisch niet kunt oplossen.
• Bang om aan te komen? Wat komt er eigenlijk na het doel?
• Na dagen van eenzaamheid en stilte, was Lourdes een schok.
• De waarheid die je in jezelf vindt, is niet altijd aangenaam.
• Door de dagen op de pelgrimsroute, was er iets in haar leven ontloken.
• Wie iets wilde weten, moest leren te zwijgen.
• Ik had voor het eerst het gevoel dat ik iets nuttigs deed.
• Als je samen kunt pelgrimeren, kun je alles in het leven aan.
• Eelt onder mijn voeten. Geldt dat ook als verandering?

Van wie is het land?

Woensdag 22 februari 2023
 

Kristlike Sjongferiening Halleluja zingt in De Hege Stins te Stiens

Spanning als bedreiging of als kans

Vandaag de dag roept het woord ‘Israël’ gemengde reacties op; ook in kerken. 

In onrustige tijden als de onze - kijk ook vandaag maar in het nieuws naar de berichtgeving over Israël - kunnen we eigenlijk dergelijke spanningen wel missen. 

Daarom mijden veel kerken uit angst - begrijpelijk natuurlijk – de naam Israël. 

Desondanks wordt over dat thema vanavond een zang-bijeenkomst georganiseerd in De Hege Stins te Stiens. 

Zo’n omstreden onderwerp is ook een kans, want spanningen en verschillen van inzicht kunnen ons ook dichter bij God, bij Christus en bij elkaar brengen. 

Zo hervond Jezus' discipel Petrus zijn vertrouwen te midden van de storm op het meer van Galilea. 

En in Rotterdam zong de kerkelijke gemeente graag het derde vers van gezang 445:3: 

“Ruwe stormen mogen woeden…

God mijn God zal ons behoeden…”

En het geloofsvertrouwen verdiepte zich dan maar al te vaak. 

Thema-avond in Stiens

Deze avondsessie in Stiens wordt georganiseerd door Christenen voor Israël. Deze organisatie houdt regelmatig bijeenkomsten in Fryslân.

De spreker die vanavond een overdenking over dit thema verzorgt, is dominee Willem Glashouwer.

Aan de avond wordt ook meegewerkt door het vanavond ongeveer dertig leden tellende gemengd zangkoor de ‘Kristlike Sjongferiening Halleluja’ uit Beetgumermolen, dat onder leiding staat van dirigent Feike van Tuinen.

Onze Stienser gemeentepredikant dominee Jak Verwaal opent als gastheer van vanavond deze bijeenkomst, waarbij hij de hoop uitspreekt dat wij allen zijn gekomen met goede verwachtingen. In elk geval mogen wij ons - hier vanavond gekomen - gezegend voelen.

Ook geeft hij aan dat onze Protestantse Kerk in Nederland in haar identiteitsbeschrijving heeft vermeld dat zij zich verbonden voelt met Israël. Maar we weten ook dat sommigen daar nog wel de nodige vraagtekens bij zetten en hebben. Er zijn immers verschillende invalshoeken om naar de problematiek van en in Israël te kijken. 

Daarna beginnen we met samenzang: 'Lof zij de Heer', uit Lied 868, en aansluitend zingt het koor drie liederen, onder begeleiding van haar dirigent achter de vleugel.

Vreemdelingen hebben recht op een deel van het land

Daarna volgt een presentatie van dominee Willem Glashouwer. Hij memoreert eerst zijn Friese wortels, aangezien zijn familie van vaderszijde van Hindelooper oorsprong is, en zijn moeders familiezijde afkomstig is uit het Friese Makkum. De Friese taal klonk derhalve vroeger thuis ook.

Dominee Glashouwer vertelt ons onder andere het volgende:

• Je moet heel goed luisteren naar alle stemmen, maar uiteindelijk weer terug naar de Bijbel.
• Let op de tekenen, maar ga niet rekenen.
• Er rust wereldwijd een zware schuld op de christenheid jegens de Joden, maar Nederland heeft het nog aardig goed gedaan in het verleden.
• Zionisme is het verlangen in de Joodse ziel om terug te keren naar Israël, naar het Beloofde Land, en we hebben ze zien komen, uit het oosten, het westen, het noorden en uit het zuiden.
• Israël bestaat bij de gratie Gods, met Gods eeuwigdurend verbond.
• Israël is Gods land, en Hij gaf het Zijn volk, maar ook de vreemdelingen hebben recht op een deel van dat land. God roept Zijn volk op hen een erfdeel van het land te geven. Palestijnen hebben dus hun humanitaire rechten op een deel van het land, dan wonend tussen het volk Israël.
• Palestijnen hebben hun burgerrechten in Israël, maar als ze delen van het land afsnijden, dan gaan ze een brug te ver. Palestijnen hebben hun rechten en ook hun plichten van en in het land Israël.

Na deze overdenking zingt het bijna 130 jaar oude koor nog drie liederen, ook in het Fries; en dan is er koffie.

Vergaderen in de vooravond van Aswoensdag

Dinsdag 21 februari 2023

 

As op de kerkvloer als voorteken van Aswoensdag

Stiltemoment vooraf

In het koor van de Sint-Radboudkerk van Jorwert komen we vanavond voorafgaand aan onze bestuursvergadering van Stifting Nijkleaster bijeen, voor een liturgische opening van onze bijeenkomst, op de wijze zoals we dat gebruikelijk doen.

We scharen ons in de koude en donkere kloosterkerk rond de liturgische opstelling, die alvast klaarstaat voor de viering van Aswoensdag tijdens de kleasterkuier van morgenochtend. 

Enkele kaarsen branden al, en de twee kaarsen op de viertafel worden ook aangestoken. Dan begint ons avondgebed met lezingen, zingen en momenten van stilte. 

Zo markeren we met dit verstilde moment de overgang van de hectiek van alledag naar de bestuursvergadering van Nijkleaster rondom de grote kleastertafel, in de Voorkerk van onze kloosterkerk.

De Veertigdagentijdkalender 2023 van 'Petrus' 

bepaalt ons morgen 

bij de kwetsbaarheid en sterfelijkheid van ons leven.

Ons leven is immers eindig en kwetsbaar.

Maar, 

Aswoensdag mag voor ons ook een nieuw begin zijn, 

om te leven in Gods barmhartige liefde.

Veel, heel veel

Vanuit die stilte en bezinning verbinden we ons in de zakelijke bestuursvergadering die daarop volgt.

Er gebeurt heel veel momenteel in onze samenwerkingskring van Stifting Nijkleaster en de Protestantse Gemeente Westerwert. In het kader van onze steeds hechtere samenwerking kiezen we er vanaf vanavond voor om onze beide voorzitters bij elkaars bestuurlijke vergaderingen aanwezig te zijn. Het is een volgende stap in de goede samenwerking die al jaren succesvol blijkt te zijn voor zowel de kerkelijke gemeente als voor Nijkleaster, en bovenal voor al die mensen die één keer onze activiteiten bijwonen, en die vaak ook herhaaldelijk terugkomen voor de daarop volgende bijeenkomsten van onze beide organisaties, zoals bijvoorbeeld themadagen, vieringen, kloosterkuiers en andere goede sessie van Stilte, Bezinning en Verbinding in en rond Klooster, Kerk en Kroeg.

Mede omdat binnenkort de restauratie en nieuwbouw van ons kloostercomplex op It Westerhûs tussen Jorwert en Hilaard wordt opgeleverd door de aannemer, is het drie dagdelen per dag een drukte van belang op en rond de bouwplaats, en ook in en rond de kloosterkerk in Jorwert.

Als stichtingsbestuur is er derhalve ook heel veel te bespreken. Denk daarbij maar aan organisatorische, communicatieve, spirituele, liturgische, financiële, bouw- en inrichtingszaken, die alle hun welverdiende aandacht verdienen, ook in onze bestuursvergaderingen. 

Het bouwen van zo'n waarde(n)volle geloofsgemeenschap gaat niet vanzelf, en het is dan ook niet verwonderlijk dat de uren van deze vergadering omvliegen, terwijl onderwijl zaken van allerlei aard de bestuurlijke revue passeren.

Er gebeurt veel, heel veel bij Nijkleaster.

Als we zouden zeilen, zouden we alle zeilen moeten bijzetten.

Zonsondergang in Feinsum

Maandagavond 20 februari 2023
 

Zonsondergang in Feinsum

Voorjaar rondom de Stienser Sint-Vituskerk

Maandag 20 februari 2023

 

Wit, paars, geel en groen rondom de kerk 

Kleurenpalet

In het midden van de winter kun je qua temperatuur en weer van alles verwachten: vorst, sneeuw en ijzel, maar toch ook wel volop zon.

Ondanks het feit dat het in de afgelopen dagen tamelijk hard heeft gewaaid, hebben we het niet echt koud gehad. De dagtemperaturen bereikten zo nu en dan zelfs de dubbele cijfers.

En als de zon dan af en toe een dag regelmatig en geruime tijd schijnt, dan warmt de grond ook al behoorlijk op, en melden zich de eerste voorjaarsbloeiers.

Zo ook tegen de terpwand en op het kerkhof rondom de Sint-Vituskerk van Stiens.

Als ik vandaag een rondje rond deze eeuwenoude terpkerk ga, valt mij op hoeveel voorjaarsplanten hier in het dorpscentrum nu al in bloei staan.

Wit, paars, geel en groen, een prachtig kleurenpalet rondom de kerk.

Zonsondergang in Feinsum

Zondagavond 19 februari 2023
 

Zonsondergang in Feinsum

Klooster Claercamppad van Mantgum naar Bolsward

Zondag 19 februari 2023
  

Langs de Swette over het Swettepaad

Klooster Claercamppad

Op 1 juni 2022 presenteerde de wandel-journalist Fokko Bosker zijn nieuwe fiets- en wandelgids, van het zogenoemde 'Klooster Claercamppad', met de volgende subtitel aangeduid: 'Wandel- en fietsroutes door de Friese Waddendelta'.

Deze nieuwe gids bevat voor wandelaars: 13 etappes, 3 rondwandelingen, 1 wadlooptocht, 2 stadswandelingen en 3 fietstochten.

In de Friese Waddendelta ontmoeten water en land elkaar. Dit kustgebied is door de golven en getijdenwerking in duizenden jaren gekneed uit zand, klei en veen. Op de kwelderruggen vestigden zich de eerste Friezen en legden zij de basis voor hun rijk, dat zich uitstrekte vanaf Noord-Frankrijk tot aan Denemarken. Het Klooster Claercamppad brengt deze bijzondere landstreek, de natuur en geschiedenis in veelkleurige verhalen en met afwisselende wandel- en fietsroutes tot leven.

De route van dit pad loopt in grote lijnen vanaf Lauwersoog over Zoutkamp naar Dokkum, en voert dan verder naar Sint-Jacobiparochie (de startplaats van het pelgrimspad 'Jabikspaad'), Franeker en de Hanzestad Bolsward, om vervolgens met een lus over Makkum en Harlingen langs de kust en over de dijken terug naar Sint-Jacobiparochie te leiden. 

De eeuwenoude cultuurgeschiedenis van terpen, deltawerken, middeleeuwse kerken, kloosters en florerende handelssteden vertelt een bijzonder gelaagd verhaal.

Wandelen op fietspaden in winter & voorjaar

Inmiddels hebben Durkje en ik alle wandel-etappes van het Klooster Claercamppad gelopen. Maar ja, er staan ook nog drie fietstochten in deze routegids. En waar je kunt fietsen, kun je vrijwel altijd ook wandelen. Andersom is dat vaker niet het geval, omdat sommige wandelpaden - bijvoorbeeld graspaden door de weilanden - niet toegankelijk zijn voor fietsers. Maar wandelen op fietsroutes kan vrijwel altijd wel. Dus we hebben het plan opgevat om ook de drie fietsroutes van dit routeboekje te gaan lopen. Bovendien doen we dat in de winter en in het vroege voorjaar; een periode waarin sommige onverharde wandelpaden slecht toegankelijk zijn. Fietspaden zijn in de winter en in het voorjaar vrijwel altijd wel goed toegankelijk, dus deze wintermaanden zijn heel geschikt om de van de routegids voor ons nog resterende fietsroutes van deze routegids te gaan wandelen. Zo gezegd, zo gedaan.

Fietstocht Middelzeetocht in 6 wandeletappes

Vandaag gaan we verder met onze langeafstandswandeling op de 'Middelzeetocht', een meerdaagse fietstocht wandelend van totaal 144,4 kilometer.  

Op deze dag wandelen we de vierde etappe van deze fietstocht, over een afstand van 22,6 kilometer.

Het thema van deze fietstocht is: 'In het spoor van de middeleeuwse Middelzee: de zee die Fryslân in tweeën spleet'. We volgen namelijk de fietspaden over en langs de oude kaden en de veelal middeleeuwse zeeweringen rondom de voormalige Friese Middelzee.

We beginnen vanmorgen in Mantgum, en lopen dan via Easterwierrum, Boazum, Greate Wierrum, Reahûs, De Kliuw en Hartwerd naar Bolsward.

Het is vandaag mooi rustig wandelweer. Het waait nauwelijks, en het is beslist niet koud; doorgaans bewolkt, met af en toe even zonneschijn, en geheel droog.

Om ongeveer half negen vertrekken we vanmorgen in Feinsum. We rijden naar Mantgum, waar we de  auto parkeren bij de Mariakerk. 

Van Mantgum via Easterwierrum naar Boazum

Enkele minuten over negen vertrekken we vanmorgen uit het statige renteniersdorp Mantgum. Aan de oostkant van Mantgum steken we de Mantgumer Feart over, om dan over het fiets- en voetpad van Hoxwier naar de Hegedyk te lopen. 

Over de Hegedyk gaan we in zuidelijke richting, met links van ons de weilanden van het Mantgumernieuwland, en rechts zien we de oude alleenstaande toren van de begraafplaats van het buurtschap Tsjerkebuorren. Even later wandelen we Easterwierrum binnen.

Bij de minicamping De Dille gaan we het Swettepaad op, dat ons langs de Swette in zuidelijke richting voert.

Verderop passeren we de Amerikaanse windmolen Hercules van Kleiterp, en bij het Gemaal Klaeiterp Laag gaan we onder de N384 door, en dan blijven we het Swettepaad volgen.

Vlak vóór Boazum verlaten we de Swette. Als we direct daarna aankomen bij de Slachtedyk, nemen we niet de fietsroute door het dorp, maar wandelen we over de oude Slachtedyk - over deze grasdijk - ten zuiden om Boazum heen.

Op de Sylsterdyk steken we de Boazumer Feart over.

En op de Suderdyk kruisen we de spoorlijn tussen Mantgum en Sneek.

Van Lytsewierrum via Greate Wierrum naar Reahûs

Aan de overzijde van de spoorwegovergang vervolgen we onze route over de Slachtedyk, die vanaf hier echter geasfalteerd is als doorgaande weg. Vanaf hier kunnen we op het eind van dit stuk Slachtedyk een nieuwe windmolen van EAZ-Wind zien staan bij een boerderij, met op de achtergrond daarvan de Gertrudiskerk van Lytsewierrum iets verderop. 

Ook passeren we de oprit van stoeterij 'Stâl fan de Slachtedyk', waar een prachtig kunstwerk staat van een Fries paard; ofwel het Frysk hynder.

We gaan Lytsewierrum niet in, maar lopen over de Hegedyk naar het buurtschap Greate Wierrum.

Daar gaan we de Sânleansterdyk op, die ons naar het Friese Reahûs voert. Bij de entree van het dorp staat een lange picknickbank, waarop we plaatsnemen voor onze koffie- met lunchpauze. Aan de voet van het oude zeedijkje zitten we heerlijk uit de wind, en het is ook beslist niet koud, dus een aangename plek voor onze rustpauze.

Na deze pauze lopen we langs de rooms-katholieke Sint-Bonifatius(basis)school en de Sint-Martinuskerk, en aan de overzijde van de Franekervaart lopen we ook direct Reahûs al weer uit.

Via De Kliuw en Hartwerd richting Bolsward

Over de Doniadyk gaat het dan verder, naar het buurtschap De Kliuw.

Daar stappen we over op de Middelzeedijk richting Hartwerd. Voorbij Oldeclooster komen we - ziende op de bedrijfsauto's van het 'Grutte Pier'-project - langs de boerderij waar de veelzijdige Friese acteur-regisseur-filmproducent Steven de Jong woont. 

Hartwerd wandelen we binnen ter hoogte van de plaatselijke begraafplaats met daarop het karakteristieke klokhuis van dit dorp.

Over de Ridderdijk gaan we het dorp weer uit. Op de Snekerweg aangekomen, volgen we het fietspad richting Bolsward. Ten noorden van de Snekerweg zien we aan de Ridderdijk een boerderij staan, die al zover geruïneerd is dat de schuur bij volgende stormen nog ernstiger schade zal oplopen, totdat uiteindelijk de gehele boerderijschuur zal zijn ingestort.

Bij het kunstwerk dat is gemaakt en geplaatst in het kader van de jaarlijkse Friese Fietselfstedentocht vanuit Bolsward wandelen we de bebouwde kom van Bolsward binnen.

Door Bolsward

Aan de overzijde van de Stadsgracht passeren we nabij de Snekerpoort de Bolswarder Broerekerk. We kijker er even binnen, want de kerkdeur staat - zoals zo vaak - uitnodigend open.

Iets verderop in de Jongemastraat staat een grote staatmachine in weekend-ruststilstand. Morgen zullen de straters allicht weer verder gaan met deze straatmachine, om de Jongemastraat verder opnieuw te bestraten met nieuwe klinkers.

Langs het stadhuis lopen we over de Marktstraat door het betrekkelijk stille stadscentrum van Bolsward.  

Als we op de Harlingerstraat weer de Stadsgracht zijn overgestoken, zijn we om ongeveer 14:00 uur op het eindpunt van onze etappe van vandaag.

Dan steken we via het oude bruggetje de Wytmarssumer Feart over, om aan de overzijde van de vaart naar onze auto te gaan, die we daar gisteravond al hebben geparkeerd toen we voor een gezellige diner- en dialoog-avond te gast waren in Bolsward.

Vanuit Bolsward rijden we op de terugweg naar huis via Mantgum, waar we eerst onze andere auto afhalen, die we daar vanmorgen hebben achtergelaten, en daarna rijden we terug naar huis in Feinsum, waar we rond drie uur vanmiddag arriveren. Het is dan nog steeds mooi weer. Het waait niet hard en het zonnetje schijnt af en toe heel aangenaam.

De culinaire levensloop van de mens

Donderdag 16 februari 2023
 

Carolina Verhoeven in Tresoar te Leeuwarden

Van wieg tot graf

Een culinaire cyclus begint met de geboorte van een mens en eindigt met diens dood. 

• Waar komen trends en tradities in het eten vandaan? 
• Hoeveel invloed hebben economische recessies en crises in de landbouwsector op eettrends? 
• Hoe komt het dat je je later vaak nog kunt herinneren wat je at op belangrijke momenten in je leven?

Deze en andere interessante vragen komen in de lunchlezing van vanmiddag aan bod.

Ik ben in Tresoar te Leeuwarden te gast bij de lunchlezing van Carolina Verhoeven. Ze is culinair etnoloog van beroep; en al zo’n 40 jaar actief op dit gebied. 

Het thema van deze lezing luidt: ‘De culinaire levensloop van de mens’; met als subthema: ‘Van wieg tot graf, van voorjaar tot winter en van zaaien naar oogsten’.

Stichting Culinair Erfgoed Centrum

Caroline Verhoeven is de initiatiefneemster van Stichting Culinair Erfgoed Centrum. 

Dit is een kenniscentrum over de conservering van voeding en erfgoed op het gebied van Nederlandse culinaire tradities. Het centrum verzamelt, en geeft door. 

De Stichting doet dit door nauw samen te werken met veel nationale en internationale keukens, met horeca, met het onderwijs, bibliotheken, het bedrijfsleven en met particulieren.

Van Oudjaar naar Nieuwjaar

Tijdens deze lezing volgt een bonte verzameling van allerhande culturele en culinaire tradities, zoals bijvoorbeeld:

• Je moet altijd ruimte maken voor een nieuw jaar. Vuur speelt daar een belangrijke rol bij. Kijk maar naar het kerstboombranden, het carbidschieten en het vuurwerk. 
• Het is al een heel oude oudejaarstraditie om schoon en rein het nieuwe jaar in te gaan. Dáár komt ook het nachtelijk slepen vandaan, dat verwijst naar het tijdig alles opruimen. 
• Met Nieuwjaar gingen kinderen als bedeltraditie bij de huizen langs om mensen een goed nieuw jaar te wensen, waarbij ze dan overal iets eetbaars meekregen, hetgeen aanvankelijk was bedoeld om er de winter deels mee door te komen.
• We kennen als aloude midwinter-kost bijvoorbeeld: Spekdikken, Kniepertjes, Rolletjes (als een nog niet geopend jaar/boek), Boekweitkoeken, Oliebollen (oaljekoeken), en Zoute snijbonen op Nieuwjaarsdag. Omdat de mannen vroeger op Nieuwjaarsdag bij alle buren en kennissen langs gingen te Nieuwjaarswensen, en zij daar dan overal een borrel kregen, werd vooraf zoute snijbonen gegeten, want al die borrels vielen beter met de maag vol zoute snijbonen. 
• De Nieuwjaarsduik is ook een Nieuwjaarstraditie, bedoeld om schoon en rein het nieuwe jaar in te gaan.   
• In het katholieke zuiden werd voor de kinderen vroeger een boon in de pudding of in de taart verstopt. Als jij die boon dan vond/kreeg, was je de koning voor die dag, want als kind mocht je dan zeggen wat je graag wilde eten, en je mocht die dag dan bovendien ook laat naar bed.

Feesten

Van de jaarwisseling gaan we over naar verschillende feesten met hun culinaire gebruiken, zoals:

• Carnaval is door de religie (het geloof) gebracht, in de schrale tijd van het jaar, waarin veel (vers) eten niet meer voorhanden was. Dus ging men 40 dagen vasten invoeren, om vooral weinig te eten en daarmee dan geld te besparen. Maar, de avond ervóór - op Vastelaovend - mocht je nog wel even flink eten en drinken.
• 50 jaar geleden werden er nog heel veel verschillende soorten eieren gegeten: bijvoorbeeld van spreeuw, buizerd, patrijs, eend, kievit en gans, Zo werkte men op afgepaste wijze aan een eigen vogelstandbeheer, opdat het teveel aan vogels je bouwland niet zou plunderen, ten koste van je oogst. De jonge spreeuwen werden even later uit de nesten gehaald, en die gingen dan in de soep.
• Dan kennen we ook Palmpasen met de Paasstok, met daarop de broodhaan en daarbij hangend de suikerpaaseitjes en rozijntjes. Die haan verwees naar Petrus, die Jezus Christus driemaal verloochende. De haan stond ook op veel kerktorens, en staat in logo van de brandweer, en zo heeft ook de VARA de haan in haar logo. De haan was indertijd namelijk een belangrijk symbool.
• Paasvuren brengen het licht in de wereld, en dat past bij uitstek bij de betekenis van het Paasfeest. De dorpsslager liep met Pasen met de Paas-os of de Paas-koe door het hele dorp. Hij liet daarmee zien dat hij met Pasen goed, vers vlees had. Na de Vastentijd kon je dan weer volop vers vlees eten.
• De daslook is een stinseplant, ongeveer 400 jaar geleden uit Turkije gehaald, en geliefd in de soep. Daslook werd ook gegeten in de tijd van de voorjaarsschoonmaak. De hele plant kan worden gegeten, als hartige maaltijd. Brandnetelbladeren werden gewokt in het voorjaar, om ze ook te eten.
• Ganzen leggen tien weken lang een ei, en de bakkers waren dol op die hele grote eieren, voor bijvoorbeeld het bakken van beschuiten. 
• De eieren werden ingelegd in rivierklei, of in kalk, en zo kon je ze wel een jaar goed houden (conserveren), en dat kan ook in olie of in azijn. De eischaal lost op in azijn. Zo werden ze ook in potten in café’s bewaard, het hele jaar door bedoeld voor consumptie voor de stevig drinkende cafégasten.
• Grasboter is de nieuwe voorjaarsboter. Boter werd gerold in de grote bladeren van het groot hoefblad. Daarin gaf het blad dan haar gele kleurstof af, waardoor de boter in het blad geel werd, en daarmee dan vooral heel romig leek, en daardoor heel goed verkoopbaar. De boter kun je in de bladeren van groot hoefblad vele jaren goed bewaren. 
• Dergelijke oude conserveringstechnieken zijn we in de loop van de tijd vergeten, maar die zijn meestal erg goed.

Bij trouw en geboorte

• Trouwen werd vooral gedaan in de maand mei. In die maand veranderden overigens doorgaans ook de boerenmeiden en de boerenknechten van boer. 
• Beschuit met muisjes werden voor het eerst na de geboorte van prinses Juliana gegeten. Het gesponnen suikerlaagje van de muisjes zorgde - zei men - voor een goede borstvoeding. 
• Kinderen werden - zo werd kleine kinderen wijsgemaakt - gehaald bij de Poppesteen, of bijvoorbeeld bij de Hommelebommelsesteen op Urk; of ze kwamen uit de boerenkool, uit een put, of werden gebracht door vloed of door engelen.
• Na de geboorte kreeg je een geboortekoek. Daar stond op: 'Volgende keer beter' als het een meisje was, want ja: de boreling had eigenlijk een jongen moeten zijn, want die kon later voor je zorgen als je oud en hulpbehoevend zou zijn. 
• De zogenoemde stoetenboom komt uit Groningen. 60 jaar geleden gingen de kleuters daar op 1 april voor het eerst naar school. Van de schoolzolder werd dan de stoetenboom gehaald, en de broodjes aan de takken van de stoetenboom werd dan aan kinderen uitgedeeld. 
• Bij de grote schoonmaak gingen vroeger de winterkleren in de kast, en droegen de kinderen vanaf dat moment de zomerkleding (jurkjes met korte mouwen, rokjes en korte broeken), ongeacht hoe koud het dan nog was. 

 

Regionaal

• Pypskoft is de tijd van het schaften. Als de boer - waar je voor werkte - tijdens je pauze een klein pijpje met weinig tabak rookte, dan had je maar een korte pauze, en werd zo'n boer in het Fries 'in minne boer’ genoemd.
• Oliebollen worden in Drenthe als traditie gegeten op de aardappelrooidag. Daarbij werd dan 'poeiermolke' (chocolademelk) gedronken.
• We kijken naar een hele oude foto van vrouwen die boven Tzummarum aardappelen rooien. Dat vonden de vrouwen wel mooi werk, want het verbrak de dagelijkse sleur in huis, en je ontmoette daar de andere vrouwen, dus best wel gezellig.
• Bij een foto over zogenoemde ruiters vol met bonen, in Olmenes, vertelt Verhoeven dat dit dorp sterk zelfvoorzienend is.
• De eerder gezette mijten werden vóór de winter afgehaald, en dan sprongen daar muizen uit. Die werden door de kinderen bij wijze van grap thuis dan in de keuken losgelaten, of stiekem in het broodtrommeltje van vader gestopt.
• Stokvis, gedroogde kabeljauw, is bijna een vergeten vissoort. Het was qua vis het allergoedkoopste volksvoedsel, maar inmiddels is het nu buitengewoon duur geworden. Stokvis kon je overigens heel goed (droog) bewaren in de winter, opdat je de hele winter door vis kon blijven eten. 
• Gedroogde scharretjes werden ook tot ver in het voorjaar bewaard, want ook die waren wel enkele maanden houdbaar.
• Weckflessen waren vroeger belangrijk, want daarmee had je in tijden van nood altijd nog wat staan qua eten. De eerste oogst van je weckpotten gingen pas in het voorjaar open, zo ongeveer in maart, want vanaf dat moment was er al zicht op de nieuwe oogst.
• Het Sinterklaasfeest heeft ook heel veel tradities, met bijvoorbeeld: taaitaai, pepernoten, zout, suikergoed zoals marsepein, en speculaas. Het Sinterklaasfeest was vroeger een buitenfeest, met markten en met een varken aan het spit. Het Sinterklaasfeest werd op een gegeven moment echter verboden, maar toen werd het binnenshuis stiekem gevierd, op zolder, en daar - via de schoorsteen - kwam Sinterklaas toen met zijn kadootje binnen. 
• Een speculaasplank was vroeger bedoeld als een goede wensen-plank. Een schipper kreeg bijvoorbeeld een plank met daarop de (toe)gewenste wind in de zeilen.
• Suikergoed zoals suikerbeestjes werden aanvankelijk van rietsuiker gemaakt. Dat werd keihard in stukken aangevoerd (op die manier geconserveerd tegen het vocht) en als medicijn verstrekt. 
• Ons woord 'drop' is de verbastering van het 'drupje medicijn' dat vroeger in suikerbeestjes werd verstrekt.
• De culinaire tradities rondom rouw worden momenteel in beeld gebracht door de Stichting Cultureel Erfgoed Centrum, onder andere om te weten te komen waar die gebruiken vandaan komen. Waarom bijvoorbeeld werd ook in Fryslân vroeger een krakeling gegeten bij een begrafenis, bijvoorbeeld als een symbool van het oneindige. 
• De overlijdens-aanzeggersstok komt uit Twenthe. Overal - bij wie hij een overlijden kwam aanzeggen  - kreeg de aanzegger een borrel. Je moest er wel voor zorgen dat je niet teveel aanzeg-adressen kreeg, want na zoveel borrels wist je wellicht niet meer dat er iemand overleden was, en al helemaal niet meer wie er overleden was.
• Van suikerbieten, ofwel voederbieten, werd vroeger een lampion gemaakt, en met een kaarsje daarin kon je dan op 11 november bij de deuren langs om te zingen voor een lekkernij. 
• Oliebollen bakken was goed te doen, want er was voldoende meel, bier gebruikte je als gist, er was wel putwater en ook deed je er rozijnen door (en je had er zo geen eieren voor nodig), en daarmee werden oliebollen een ware oudejaarstraditie.

Plattelandstradities

Carolina Nijhof bestudeert niet de gebruiken in de stad, maar alleen de culinaire tradities van het platteland.

• Ten behoeve van bijvoorbeeld trouwfeesten kookte je vroeger met je buren samen, opdat alle gasten - ook als ze van verre kwamen - goed van eten konden worden voorzien. Het beste van wat je in het betreffende jaargetijde (nog) had, werd dan de bruiloftsgasten voorgeschoteld.
• De Jouster pof was een geboortepoffert, waar veel suiker in zat. Ze symboliseerden het nieuwe op aarde, en bovendien gaven ze de kraamvrouw de nodige hoeveel suiker om weer aan te sterken na de bevalling. Zo kennen we onder andere ook de gezoete borstbollen voor de kraamvrouw. 
• Zwarte brokken kandij werden bij rouw gebruikt. De witte kandij op de andere momenten.
• Koop zoveel mogelijk lokaal en regionaal, direct bij de boer, en koop en eet wat het seizoen oplevert. Dat is de duurzaamheid-boodschap van Verhoeven.

De noodzaak van het conserveren van voedsel acht zij belangrijk, want zo kun je nog heel lang gebruik maken van de oogst van langere tijd geleden. Ouderen zouden hun kennis en vaardigheden inzake het conserveren van voedsel moeten overdragen aan hun kinderen en kleinkinderen. 

Haar stichting schrijft veel over de opbrengsten van hun onderzoek naar culinaire tradities. Er komt binnenkort een nieuwe site over wecken; die is bijna klaar. 

Vertrouwen in het waterbeheer van de toekomst

Woensdag 15 februari 2023

 

Annemieke Nijhof van Deltares bij Wetterskip Fryslân

Water de baas?

De ‘Publieksacademie Leeuwarder Courant’ organiseert drie lezingen over de toekomst van ons water.

• Hoe lang kunnen we ons land nog beschermen tegen overstromingen, wateroverlast en watertekort?
• Bepaalt het water waar we kunnen wonen, of bepalen wij waar het water mag komen?

In deze drie publiekslezingen - georganiseerd door Wetterskip Fryslân en de Leeuwarder Courant (LC) - zetten experts ons aan het denken over de toekomst van ons water. 

• Wat gebeurt er als we niets doen? 
• Wat zijn antwoorden op de uitdagingen die op ons af komen? 
• En wat kun je zelf doen?

Toekomst van ons water 

We staan er niet altijd bij stil. We leven in een delta. Meer dan de helft van ons land ligt onder de zeespiegel. Zonder waterbeheer zou ons land grotendeels onder water staan. 

Maar het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt, weersextremen nemen toe en de beschikbaarheid van zoet water staat onder druk. 

Om ons land ook voor toekomstige generaties leefbaar en bewoonbaar te houden, zijn ruimtelijke aanpassingen en keuzes onvermijdelijk. Ook in onze waterrijke provincie Fryslân. 

Alle drie LC-publiekslezingen vinden plaats in het werkcafé van Wetterskip Fryslân te Leeuwarden.

• De eerste lezing werd op 2 februari 2023 verzorgd door Luzette Kroon, dijkgraaf van Wetterskip Fryslân, handelend over: ‘Leven met water, nu en later’.
• De tweede lezing werd op 8 februari 2023 verzorgd door Gerrit Hiemstra, meteoroloog & weerpresentator van de NOS, handelend over: ‘De klimaatuitdaging voor Fryslân’.

Hoosbuien, droogte en zeespiegelstijging: ‘Wat als we niets doen?’

De laatste - derde - lezing is vanavond, en die wordt verzorgd door Annemieke Nijhof, directeur van Deltares. 

De titel van haar lezing is: ‘Vertrouwen in het waterbeheer van de toekomst’.

• Deltares is een onafhankelijk kennisinstituut voor toegepast onderzoek op het gebied van water en ondergrond. Wereldwijd werkt Deltares aan slimme innovaties, oplossingen en toepassingen voor mens, milieu en maatschappij. Vanuit het perspectief van water, bodem, en infrastructuur doen ze dit via vier missiegebieden, waarin ze hun bijdragen aan de internationale en Nederlandse missies beschrijven, zijnde: Toekomstige delta’s, Duurzame delta’s, Veilige delta’s en een Veerkrachtige infrastructuur. Omdat het beheer van dichtbevolkte en kwetsbare gebieden complex is, werkt Deltares nauw samen met overheden, ondernemingen, kennisinstellingen, universiteiten en niet-gouvernementele organisaties in binnen- en buitenland.
• Ongeveer 800 mensen van 40 nationaliteiten werken bij Deltares. Daaronder zijn heel veel onderzoekers en allerhande experts.
• Het is een organisatie met een sterke internationale reputatie. 
• Ze omschrijven zichzelf met 'Integrating the Dutch'; want al werkende leren zij anderen veel, maar ondertussen leren ze tijdens hun werk zelf ook veel van die anderen.

Nijhof: "De slogan ‘Yes we can' van Barack Obama - en daarmee zijn boodschap van hoop - inspireert mij in mijn werk." 

Waterbeheer

De opening van deze publiekslezing wordt verzorgd door avondvoorzitter Gerard van der Veer.

Maarten Pennewaard, interim hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant, spreekt - mede namens gastheer Wetterskip Fryslân - het welkomstwoord uit als organiserend gastheer. Bij zijn inventarisatie tijdens deze introductie blijkt dat een heel groot deel van de aanwezigen ook de voorgaande twee lezingen heeft bijgewoond, dus deze lezingenserie is in dat opzicht beslist een succes.

Dan nodigt gespreksleider Van der Veer de spreekster Annemieke Nijhof uit om op het podium te verschijnen.

Waterbewustzijn

Annemieke Nijhof begint met een aantal vragen aan de zaal, en reageert dan op de gegeven antwoorden:

• Voor duizend liter water betalen we twee euro.
• Een gemiddeld persoon verbruikt ongeveer 130 liter water per dag, dus voor 26 cent per dag. Daarvan gebruiken we slechts 2 liter voor eigen consumptie. In Vlaanderen verbruikt de Belg gemiddeld maar 85 liter per dag, dus veel minder dan wat Nederlanders verbruiken. Voor de Nederlander is het heel erg vanzelfsprekend om ruimschoots water te verbruiken. 
• De totale kosten van alle waterbeheer in Nederland is per persoon 800-900 euro per jaar. Wij worden daartoe belast, maar ons wordt niet gevraagd wat wij daarvoor echt over zouden hebben. 
• Als alle water-partijen in Nederland niet goed zouden werken, zoud Nederland deels in een moerasland veranderen, en zou ons land bij tijd en wijle voor een groot deel overstromen. 
• "Wanneer gaan we ons vuile afvalwater van het douchen en van de wasmachine nu eindelijk eens gebruiken voor het doorspoelen van mijn toilet", vraagt één van de aanwezigen in de zaal. Antwoord: Omdat ons water veel te goedkoop is, kan het momenteel niet uit om in onze huizen dubbele leidingen daartoe aan te leggen, maar, we gaan nu wel een andere tijd tegemoet, waarbij drinkwaterbedrijven maar ternauwernood voldoende schoon water kunnen leveren op tijden dat er sprake is van schaarste.
• In Tilburg moet in een nieuwbouwwijk alle regenwater worden opgevangen voor gebruik, bijvoorbeeld om het rechtstreeks door laten sijpelen in de bodem/tuin, in plaats van dat het in het riool terecht komt. 
• We lopen een keer tegen de grenzen aan van ons schoonwaterbeheer.
• Water is zo goedkoop, omdat drinkwaterbedrijven op heel grote schaal, en daarmee op goedkope wijze schoon water kunnen produceren en leveren. Verder betalen we niet voor de bron waaruit we het water halen. Andere waterproductie- en leveringssystemen en -partijen kunnen dus eigenlijk niet concurreren tegen de huidige wijze van schoonwaterproductie.

Vertrouwen in het waterbeheer 

Daarna gaat Annemieke Nijhof verder met haar presentatie:

• Vertrouwen in de overheid en in vakmensen staat momenteel onder druk. 
• Waterschappen zijn heel deskundig, begrijpen het watersysteem goed, hebben een goede schaal, werken met goede overwegingen, kennen het gebied en de geschiedenis heel goed, èn ze kunnen een rekening sturen voor het werk dat ze doen. Deze functionele democratie is bijzonder op wereldnivo. 
• Het is niet vanzelfsprekend dat het zo goed blijft als dat het nu is.
• De Deltacommissie krijgt ruimschoots budget voor haar werk, om – ook als het politiek klimaat door verkiezingen zou wijzigen – toch haar geplande en afgesproken werk te blijven doen. 
• We moeten er serieus rekening mee houden dat we in het jaar 2100 al te maken hebben met een zeespiegelstijging van 2 tot 3 meter. 
• Nijhof: "Mijn drijfveer is dat met het weten van … (bijvoorbeeld de klimaatdreiging / zeespiegelstijging) ook de verantwoordelijkheid mee komt." 
• Als wij de noodzaak naar de toekomst blijven drukken, dan krijgen de generatie na ons een exponentieel groter probleem, en de vraag is of wij en zij dán voldoende middelen hebben om daar iets aan te doen. 
• Nederland zou het eerste land moeten zijn dat voorbereid zal zijn op 3 meter zeespiegelstijging. Wij willen op tijd nagedacht hebben en actie hebben ondernomen. Ook nu we niet alles zeker weten, moeten we toch veel en goed denkwerk doen, moeten we het maatschappelijk debat erover voeren, en dienen we adequate maatregelen te nemen. Als we niets doen, blijven we de problemen creëren.
• Waterpeilbeheer vraagt veel installaties en het is daarmee duur. 
• Als we ook in Fryslân iedereen super individueel proberen te bedienen met een fijnmazig water(peil-/beheer-)systeem, en als we weten dat de toekomst steeds onzekerder wordt, dan maken we het onszelf wel erg moeilijk. Hoe fijnmaziger het waterpeilsysteem is in tijden van verandering en extremen, hoe minder robuust het waterpeilbeheer wordt. 
• Er moeten omslagen komen in water- en bodembeheer. We moeten bijvoorbeeld verstandiger omgaan met tijden van droogte en met natte perioden.
• Er is geen oplossing voor de wateroverlast(schade) die in de zomer van 2021 door de overstroming in Limburg is ontstaan. Als dat weerbeeld met die wateroverlast in de Randstad was geweest, dan was het water op zo’n 20 centimeter hoogte daar wel twee weken blijven staan. In Overijssel zouden zelfs primaire waterkeringen kapot zijn gegaan als dat extreme weerbeeld met de wateroverlast van Limburg ook in Overijssel was geweest. 
• Een Waterschap moet tot het maximale gaan om het goed toeven te laten zijn in een waterschap. We kunnen trouwens wel ontzettend veel aan.
• Stem vooral ook voor het waterschapsbestuur bij waterschapsverkiezingen, want daarmee doe je iets ontzettend belangrijks. Waterschappen staan voor een existentieel belang in ons land. We kunnen en mogen onze waterschappen vertrouwen. We moeten zorgen dat we gaan staan voor de nodige beslissingen aangaande allerlei kwesties van water- en bodembeheer. Activeer je omgeving, opdat ook zij vooral wel op het waterschapsbestuur gaan stemmen. Daarmee sluiten we de waterschappen in ons hart.

Questions & Anwers

Tot slot is er volop gelegenheid om elkaar vragen te stellen, antwoorden te geven, en plenair met elkaar in gesprek te gaan, bijvoorbeeld over onderstaande:

• Met de verhouding van de geborgde en de vrije zetels in het waterschapsbestuur valt er ook echt wel iets te kiezen bij de waterschapsverkiezingen.
• Wellicht is er over 30 jaar iets bedacht over hoe we de CO2-uitstoot beter kunnen beheersen.
• We moeten scenario’s blijven maken, waarbij we desnoods rekening houden met 5-7 meter zeespiegelverhoging, maar we gaan nu (nog) niet extreme scenario’s doorrekenen met een zeespiegelstijging van enkele tientallen meters (bijvoorbeeld ingeval ook de Zuidpool zou smelten).
• Wees ook eerlijk over wat je op de langere termijn niet kunt volhouden.
• De komende 3 meter zeespiegelstijging is het resultaat van de opwarming van de aarde die al is gerealiseerd. 
• Als later uit metingen blijkt dat ons actuele scenario al weer voorbij is, dan heb ik wel vertrouwen in de komende generatie(s), dat zij wel de kwaliteiten zullen hebben om dat ook op te lossen.
• "Er is voldoende bewustzijn, en ik heb er voldoende vertrouwen in, dat ook op langere termijn deze problemen wel opgelost zullen worden", zegt Nijhof.
• De Waddenzee heeft tot op heden nog altijd 'zandhonger'; ook nog steeds na de afsluiting van de Afsluitdijk van 90 jaar geleden. Bij een al te sterke zeespiegelstijging zal de hele Waddenzee verdrinken. 
• Er kan heel veel, en we kunnen wel heel veel doen, maar het is wel de vraag of we daar ons geld voor over hebben. Misschien moeten we alle burgers wel vertellen dat de waterschapslasten tweemaal zo hoog moeten worden, om op termijn geen natte voeten te krijgen. En dan nog blijft ons waterbeheer in Nederland heel goedkoop per persoon.
• Op weg naar het jaar 2100 kunnen we nu al wellicht niet meer vasthouden aan het beleid en de actuele maatregelen ten behoeve van Natura 2000.
• Een vierde LC-college als opvolger van deze drie – zijnde een CO2-college - zou een goede zaak zijn. 
• Wij zijn de uitvinders van integraal waterbeheer, en met dat mes zouden we op allerlei gebieden met verschillende kanten van dat mes kunnen snijden/werken. 
• We hebben al ongelofelijke slagen gemaakt in Nederland aan de verbetering van de waterkwaliteit; ook in combinatie met bijvoorbeeld instrumenten zoals vismigratiepunten. Maar echt schoon is ons water nog niet; daar hebben we nog wel de nodige slagen te maken.
• Misschien moeten we voor verregaande maatregelen wel veel verder kijken dan onze eigen landsgrenzen, om juist veel verder weg van ons land die maatregelen te nemen, waar ook de ons omliggende landen baat bij hebben. We moeten dus zeker internationaal gaan kijken.
• Als je als waterschap er ook voor komende generaties wilt zijn, moet je als waterschapsbestuur bereid zijn om nu al dappere besluiten te nemen.
• Droogte heeft vorig jaar meer schade berokkend dan het extreme weer en de wateroverlast-schade van het afgelopen jaar.
• Waterschappen mogen we nooit lichtzinnig opgeven.

Protestantse Gemeente Westerwert & Stifting Nijkleaster in Jorwert bijeen

Maandag 13 februari 2023

 

Gemeenschappelijk bouwwerk van Westerwert & Nijkleaster

Werken aan de protestantse kloostergemeenschap in Fryslân
We beleven een goede avond met elkaar. In de bovenzaal van 'It Wapen fan Baarderadeel' tegenover de  Sint-Radboudkerk - kloosterkerk - van Jorwert komen we met zo'n 20 vrijwilligers bijeen voor een gemeenschappelijke vergadering van de Protestantse Gemeente Westerwert en de Stifting Nijkleaster. Vanavond zijn vertegenwoordigers aanwezig van de kerkenraad en het college van kerkrentmeesters van Westerwert, en van het bestuur en het Kleasterburo van Nijkleaster. Vier gremia van de twee organisaties die enerzijds afzonderlijk werken aan de stichting van een nieuwe kloostergemeente - zijnde de eerste binnen de Protestantse Kerk in Nederland - maar die anderzijds ook gezamenlijk in een groot aantal subgroepen op allerlei fronten werken aan die nieuwe kloosterstichting van Westerwert & Nijkleaster.

Vanavond presenteren we aan elkaar de bijna finale plannen, waarin we aan elkaar vertellen hoe in Fryslân/Nederland de eerste Protestantse kloostergemeenschap binnen de Protestantse Kerk in Nederland gestalte zal krijgen.

Terugblik & procesgang

Na de woorden van welkom beginnen we met een introducerend bouwstenen-rondje, want we zijn immers zowel figuurlijk als letterlijk met elkaar aan het bouwen, en zo ook het klooster Westerhûs in hout & steen.

Dat doen we aan de hand van een 'bouw'-steen die we naar deze bijeenkomst hebben meegenomen. De aanwezigen vertellen aan de hand van de door hen meegenomen steen wat die steen te maken heeft met het kloosterbouwwerk dat we met zijn allen creëren.  

Die stenen en die verhalen tonen maar weer eens aan hoe sterk de lokale, regionale, provinciale, landelijke en internationale oriëntatie van Nijkleaster nu al is.

Vervolgens verzorgt Gea van Wieren - voorzitter van de kerkenraad van Westerwert - een presentatie in de vorm van een terugblik op zo'n 15 jaar ontwerpen en ontwikkelen van deze kloostergemeenschap in wording.

Daarna verzorgt Alex Riemersma - bestuursvoorzitter van Nijkleaster - een presentatie over de wijze waarop Westerwert & Nijkleaster in de afgelopen periode in subgroepen - waaronder de Taakgroep en haar commissies - hebben gewerkt aan het ontwerp en de ontwikkeling van de nieuwe kloostergemeenschap (kleastermienskip).

Kerk - Klooster - Kroeg

Na een informatieve vragenronde gaan we in vier gemixte groepen uiteen, om aan de hand van drie vraagstellingen met elkaar items door te spreken, zoals:

1. 1. Welke positieve punten en resultaten zie je nu al van het gezamenlijk proces van Westerwert & Nijkleaster?
2. 2. Waar heb je nog vragen over, of zet je nog vraagtekens bij?
3. 3. Welke wensen heb je nog in dit proces, en wat zou jij hieraan willen bijdragen?

Prachtige groepsgesprekken ontstaan dan tussen alle deelnemers, die allen vanuit eigen en gezamenlijk perspectief een bijdrage leveren aan de (door)ontwikkeling van onze gemeenschappelijke kloostergemeente in ontwikkeling.

Na deze ronde komen we nog eenmaal plenair bijeen, waarin de afzonderlijke groepen verkort presenteren wat de resultaten en indrukken zijn van de gesprekken in de subgroepen.

Op de statafel voorin de bovenzaal is dan inmiddels - in rijkdom aan materiaal, vorm en kleur - een gemeenschappelijk bouwwerk gebouwd van de bouwstenen die we vanavond naar deze bijeenkomst hebben meegenomen. Die stenen en dat bouwwerk symboliseren ons proces en onze resultaten tot op heden, en geven hoop op en vertrouwen in een goede toekomst.

Nadat het avondprogramma is afgesloten, gaan we van de bovenzaal naar beneden, om in het dorpscafé nog enige tijd onder het genot van 'in hapke & in sûpke' gezellig na te praten over onze doorgroeiende samenwerking.  

Met Hart & Syl op Ouwesyl

Zondag 12 februari 2023
 

Toelichting bij de songs van The Young Christian Singers door Jan de Vries

Talint op 'e Syl
Vanmorgen eens geen kerkbezoek aan onze Protestantse Gemeente te Stiens, maar op burenvisite bij de naburige Vrije Evangelische Gemeente van Oudebildtzijl, in het Bildts 'Ouwesyl' genoemd.

Ze organiseren daar vanmorgen in hun kerkgebouw aan de Sylster Kaaifaart een zogenoemde 'Hart & Syl'-viering, waaraan met hart en ziel muzikale medewerking wordt verleend door het gospelkoor 'The Young Christian Singers', bestaande uit zo'n 30 zangers & zangeressen, begeleid door een band van vier muzikanten, en het geheel onder bezielende leiding van dirigent Wilco Kloosterman. 

Voorganger vanmorgen is Roger Dragstra, en organist is Sieger Polstra. 

Het thema van deze kerkdienst is 'Gods Talent'.

Muziek met passie

Bij binnenkomst worden de kerkgangers tussen 9:00-9:30 uur hartelijk ontvangen met koffie & thee, en is er gelegenheid om elkaar in een gezellige sfeer te ontmoeten, om bijvoorbeeld kennis met elkaar te maken, naar elkaars welbevinden te vragen, of alvast vooruit de blikken op de viering die straks aanvangt.

Het wordt een kerkdienst met veel opwekkingsmuziek, in samenzang zowel begeleid door organist Polstra, als ook begeleid door The Young Christian Singers. Toen ik nog een kind was, kerkte ik hier ook af en toe tijdens familiebezoeken op Het Bildt, en toen viel al de enthousiaste zangcultuur op van deze kerkelijke gemeente. Welnu, getuige de uitbundige samenzang van vanmorgen kan ik wel stellen dat die zo'n 55 jaar later hier in deze gemeente nog onmiskenbaar overeind staat. 

De gospelgroep wordt ruimschoots in de gelegenheid gesteld om onder leiding van de muziekgepassioneerde dirigent haar ruim gevarieerde gospelsongs ten gehore te brengen. Koorlid Jan de Vries geeft voorafgaand aan de muziekstukken enige uitleg over de songs, en de songs worden verder schitterend omlijst door de inzet van solo-zangeressen en met diverse blaasinstrumenten, die tussen de bedrijven door ook nog worden bespeeld door de veelzijdige dirigent.

Gods Talent

Voorganger Roger Dragstra brengt nog even weer een enige tijd geleden door deze gemeente gemaakte 'Bucketlist' onder de aandacht van de kerkgangers in deze volle kerkzaal. Enkele toen ingediende actiepunten passeren de revue, en één van die actiepunten wordt volledig operationeel gemaakt, opdat de gemeente daar na vandaag ook daadwerkelijk mee aan de slag gaat, zijnde het verzamelen van plastic doppen ten behoeve van de bekostiging van hulphonden. Daar is vanaf nu werk aan de winkel voor deze gemeente. Verder worden de kerkgangers uitgenodigd om nog enkele extra gewenste actiepunten aan deze Bucketlist toe te voegen.

De verkondiging gaat over het bijbelverhaal van Mozes bij de brandende braamstruik. Aan het begin van de bijbeluitleg inventariseert de voorganger onder de kerkgangers welke beelden dit voorgelezen bijbelgedeelte bij de aanwezigen oproept. Deze inbreng van de gemeenteleden wordt daarna als een soort opstapje gebruikt voor de preek. De boodschap van voorganger Dragstra is appellerend aan de kerkgangers: Jij hebt talent, en je leeftijd doet er niet toe; maar God heeft ook talent, want als God je oproept om aan de slag te gaan, dan kun je erop vertrouwen dat God ook dáár zal zijn waar je aan het werk gaat. Kortom: werk aan de kerk, werk in de wereld. 

Klooster Claercamppad - Rondwandeling Firdgum over Koehool

Zaterdag 11 februari 2023
 

Koffiepauze voor vier in De Súdwester aan de Waddenzee bij Westhoek

Klooster Claercamppad

Op 1 juni 2022 presenteerde de wandel-journalist Fokko Bosker zijn nieuwe fiets- en wandelgids, van het zogenoemde 'Klooster Claercamppad', met de volgende subtitel aangeduid: 'Wandel- en fietsroutes door de Friese Waddendelta'.

Deze nieuwe gids bevat voor wandelaars: 13 etappes, 3 rondwandelingen, 1 wadlooptocht, 2 stadswandelingen en 3 fietstochten.

In de Friese Waddendelta ontmoeten water en land elkaar. Dit kustgebied is door de golven en getijdenwerking in duizenden jaren gekneed uit zand, klei en veen. Op de kwelderruggen vestigden zich de eerste Friezen en legden zij de basis voor hun rijk, dat zich uitstrekte vanaf Noord-Frankrijk tot aan Denemarken. Het Klooster Claercamppad brengt deze bijzondere landstreek, de natuur en geschiedenis in veelkleurige verhalen en met afwisselende wandel- en fietsroutes tot leven.

De route van dit pad loopt in grote lijnen vanaf Lauwersoog over Zoutkamp naar Dokkum, en voert dan verder naar Sint-Jacobiparochie (de startplaats van het pelgrimspad 'Jabikspaad'), Franeker en de Hanzestad Bolsward, om vervolgens met een lus over Makkum en Harlingen langs de kust en over de dijken terug naar Sint-Jacobiparochie te leiden. 

De eeuwenoude cultuurgeschiedenis van terpen, deltawerken, middeleeuwse kerken, kloosters en florerende handelssteden vertelt een bijzonder gelaagd verhaal.

Lokroep van het Wad

Vandaag wandelen we de laatste van de drie rondwandelingen van deze routegids. Durkje en ik lopen vandaag samen met Joske & Dethmer de zogenoemde 'Rondwandeling Firdgum over Koehool'. Op die route komen we ook door Westhoek en Tzummarum. 

Deze rondwandeling heeft een lengte van 14,1 kilometer. 

Het thema van deze dagwandeling luidt: 'De lokroep van het Wad'. Vanuit Firdgum ga je namelijk direct naar het noorden, naar de Waddenzeedijk bij Kwelder Westhoek, en vanaf dat punt loop je een eind langs het Wad in westelijke richting.

Om half negen vertrekken we vanmorgen met zijn vieren vanuit Feinsum. We rijden over Het Bildt naar Firdgum, waar we onze auto parkeren bij het Toeristisch Overstappunt in Firdgum. 

Aan de overkant van de weg bezoeken we bij het Yeb Hettinga Museum - een archeologisch erfgoedmuseum - eerst het zogenoemde Zodenhuis (2015), een archeologische reconstructie van een terpboerderij, zoals die tussen de 4e en de 8e eeuw in Fryslân van graszoden werden gebouwd op Friese terpen. 

Van Firdgum via Dijkshoek en Westhoek naar Koehool

Vanuit Firdgum lopen we over de Camstrawei naar het buurtschap Dijkshoek. Voorbij het begin van de Griene Dyk gaan we de Armendijk op, waarmee we het buurtschap Westhoek in gaan. 

Hier staat ook de zogenoemde Terminus, een kleine zuil bovenop de oude zeedijk, die hier de scheiding (Anno 1559) van het oude (Westergo) en het nieuwe (Bildt) land markeert.
Bij de nu nog gesloten Waddenherberg nemen we de afslag in noordelijke richting, en lopen we naar de Waddenzeedijk op Deltahoogte, die we op gaan om uitzicht te krijgen over de kwelders en het Wad. Hier staat ook het zogenoemde Poerdersmonument boven op de dijk, ter herinnering aan de Bildtse zeevissers, die hier vlakbij in 1935 bij storm verdronken op het Wad.

Aan de voet van de zeedijk nemen we op een luwe plek plaats op een bankje in De Súdwester, een sculptuur van staal en hout, waarin je ook kunt rusten of kunt schuilen voor weer & wind. 

Tijd voor onze koffiepauze.

Na deze koffiepauze gaan we de zeedijk weer op, om aan de buitenzijde van de dijk langs de kwelders in westelijke richting verder te gaan.

Ter hoogte van de Bunker uit de Tweede Wereldoorlog - die in en tegen de zeedijk aan is gebouwd - wandelen we het buurtschap Koehool binnen; een boeren- en vissersgehucht. Voorbij het vissersmonument lopen we in dit buurtschap langs de oude dijkhuisjes, binnendijks enigszins op afstand van de Waddenzeedijk. 

Langs de voet van de zeedijk gaat het dan binnendijks verder, tot aan de akkerbouw-boerderij van Maatschap Andringa aan de rand van Koehool, waar langs de doorgaande weg zakken uien en aardappelen ten verkoop worden aangeboden aan passanten.

Hier gaan we het boerderijerf op, waar we de boer ontmoeten, met wie we in gesprek raken over het sorteren van pootaardappelen, en waar hij ons in het kantoor in de aardappelloods laat zien naar welke landen over de hele wereld de pootaardappelen van dit akkerbouwbedrijf onder andere worden geëxporteerd.

Terpengebied rond Tzummarum 

Achter op het boerderijerf steken we de Dyksfeart over, om dan over het betonpad tussen de akkers door naar de Hoarnestreek te lopen. 
Iets verderop nemen we bij de terpboerderij Syttinga State de Kapellewei - die verwijst naar het voormalige klooster Maria ten Dal - naar de Lidlumerwei-Kleasterwei, de N393. 

Aan de overzijde van de N393 en de Easterbierrumer Feart gaan we de Roordamaleane op, waar we tussen huizen en boerderijen lopen die aan weerszijden van deze bochtige weg op oude terpen zijn gebouwd. Iets verderop in het westen, rechts van ons, stond vroeger Klooster Lidlum, waar indertijd ongeveer 600 monniken woonden en werkten.

Op de Westerbuorren wandelen we het Friese Tzummarum binnen. 

Na het oversteken van eerst de Tsjummearumer Feart en dan de N393 lopen we het dorpscentrum van Tzummarum binnen. Onderaan de hoge terp waarop de Sint-Martinuskerk staat, gaan we zitten op een lange dorpsbank, om hier in het zonnetje van onze lunchpauze te genieten.

Langs de Sint-Martinuskerk en door de woonwijk erachter lopen we na deze pauze weer terug naar de Kleasterwei. 

Terug naar Firdgum

Daarna verlaten via Om it Oaljelân het dorp Tzummarum.

Op de Sinaedawei lopen we langs Sinaeda State, waar onlangs grondwerkzaamheden aan de grote boerderijtuin hebben plaatsgevonden.

Ten noorden van Tzummarum gaan we dan de Hearewei op, die ons slingerend tussen de akkers door en langs vier monumentale terpen naar Firdgum - op de kwelderwal - terugvoert. 

Bij het begin van de bebouwde kom lopen we over een smal schelpenpaadje de terp op, naar de 13e eeuwse zadeldak-kerktoren, die hier nog staat als restant van de in 1794 gesloopte Sint -Nicolaaskerk. We lopen om de van kloostermoppen gebouwde kerktoren op het hooggelegen kerkhof heen.

Voorbij het kerkhof komen we weer terug op de Camstrawei, waar we vanmorgen onze auto bij het Zodenhuis hebben geparkeerd. Het is nu ongeveer 12:30 uur, dus we hebben gevieren een wandeling van 3,5 uur achter te rug. Vanaf de Westerbuorren bij Tzummarum hebben we nagenoeg geheel de wind in de rug gehad, en ondertussen is ook de zon doorgebroken door de wolken, dus het is een aangename afsluiting van deze mooie etappe door het Friese Waddengebied. 

Boekpresentatie voor 'Testament van de ziel'

Vrijdag 10 februari 2023

 

Arjen Dijkstra, Douwe Draaisma, Hylke Speerstra, Geert Mak, Johanna Brinkman

In gesprek over het boek van Hylke Speerstra

Het Nederlandstalige boek ‘Testament van de ziel’ van Hylke Speerstra is onlangs verschenen. Dat is de vertaling - van de schrijver zelf - van diens oorspronkelijk Friestalige boek ‘Testamint fan de siel’ (2021), handelend over twee weduwnaars met Friese roots, die elkaar ontmoeten bij een rodeo in Canada, en die elkaar hun levensverhalen vertellen. 

De vertaling van dit boek wordt vandaag gepresenteerd in de grote zaal van Tresoar te Leeuwarden, in het bijzijn van zo'n 200 belangstellenden. Durkje en ik zijn er ook bij. De presentatie wordt gegeven in de vorm van een groeps-interview. Arjen Dijkstra, directeur van Tresoar, vraagt de auteur naar zijn beweegredenen voor het schrijven van dit boek en naar de uitdagingen die bij het vertalen aan het licht kwamen.

Verder zitten ook Douwe Draaisma en Geert Mak aan tafel. Mak zou met name worden bevraagd over de waarde van het vertellen van verhalen, en over oral history in het algemeen; terwijl Draaisma zou worden geïnterviewd over onder andere de (on)betrouwbaarheid van het geheugen. Die laatste twee beoogde interview-doelen met betrekking tot Draaisma en Mak komen - door het ontbreken van de bevraging daarop door Dijkstra - echter helaas niet (goed) uit de verf.

Johanna Brinkman, journaliste van Omrop Fryslân, is vanmiddag de mede-gespreksleidster, onder andere ten behoeve van de vragenronde aan het eind van deze bijeenkomst.

Vertalen is worstelen met woorden

Dijkstra opent deze bijeenkomst, en vraagt Speerstra iets over de inhoud van zijn boek te vertellen.

• Speerstra vertelt eerst over de thema’s van het verhaal in dit boek; over het grootste toeval van de wereld, over taal en vriendschap, hoe connectie tussen mensen ontstaat, over ouder worden, over de 'struggle for life': over wanhoop, en hoe je daar weer uit kunt komen. 
• Volgens Mak drijft het boek op taal, dus daarom zal het zeldzaam lastig zijn geweest voor Speerstra om dit boek vanuit het Fries naar het Nederlands te vertalen. Het blijft als lezer dan eigenlijk wringen om zo’n Fries verhaal in het Nederlands te lezen. Toch vindt Mak dat Speerstra dat heel goed heeft opgelost. Dit alles heeft met de sfeer van de taal te maken. Bij vertalen moet je ervoor zorgen dat het verhaal goed toegankelijk worden voor het nieuwe lezerspubliek, daar moet je wel iets voor doen.
• Draaisma ziet in de Nederlandstalige vertaling Friestalige uitdrukkingen, die we in het Nederlands niet kennen. Hoe los je zoiets op?
• Speerstra antwoordt: Dat moet je in zo’n drie ronden vertalen, dus eerst letterlijk vertalen, en dan de resultaten van die eerste ronde in nog één of meerdere extra ronden vertalen. Als de brontaal in je hart zit, is het als vertaler moeilijker om het naar een andere doeltaal te vertalen. 
• Mak: Bij mijn boek over Jorwert heb ik dat opgelost door het Nederlands te schrijven in de Friese zinsbouw, waardoor je de lezer toch iets van de Friese sfeer kunt laten ervaren.
• Dijkstra leest een Friestalig fragment over de correspondentie tussen de twee hoofdpersonen van het boek, en daarna herhaalt hij dat fragment in de Nederlandstalige vertaling. Daaruit blijkt in de Nederlandstalige vertaling dat daarin iets meer uitleg in de tekst moet, om 'die Hollanders' de Friese sfeer toch te laten ervaren. 
• Vertalen ging voor Speerstra niet van een leien dakje. Je moet over heel veel woorden beschikken om goed te kunnen schrijven. Het is hard werken, en je moet zelf voldoende hebben beleefd in je leven om goed te kunnen schrijven.  

(foto: Tresoar)

Non-fictie en/of fictie

• Dijkstra: Dit is een boek vol van afzonderlijke verhalen. Het is bijna een verhalenbundel.
• Draaisma: Ook in fictie kun je dingen doen, die al dan niet zijn gebeurd. Uiteindelijk moet je wel een geloofwaardig verhaal schrijven; of het nu fictie of non-fictie is, dat maakt niet uit. Het boek is gedetailleerd als het gaat om de levensverhalen van de jongere jaren, maar hoe ouder de personages worden, hoe sneller (door de tijd) het verhaal de levensgeschiedenis optekent. Dat zie je hier in dit boek ook. Het boek bevat ook de nodige reflecties, bijvoorbeeld over de soorten schrijvers die we onderkennen: de schrijver als 'architect vooraf' of de schrijver als 'dominospeler die het verhaal laat groeien'.
• Mak: Ik wil als schrijver het liefst fladderen en spelen met al die verhalen die ik hoor. De structuur bedenk ik wel degelijk van tevoren, maar binnen de hoofdstukken ga ik wel fladderen. Hoofdpersonen gaan uiteindelijk hun eigen leven leiden, en die moet je dan ook maar hun eigen gang laten gaan. Ik zie in dit boek ook dat de personages uiteindelijk met Speerstra aan de haal gegaan.
• Speerstra: Dat ervaar ik als de ultieme vrijheid als schrijver.
• Dijkstra: Dit is toch zijn eerste echte roman, naast alle non-fictie-verhalen die we van Speerstra kennen. 
• Speerstra: Ja, en daarmee kwam ik in het schemergebied tussen non-fictie en fictie. Ik voelde me schrijvend heel vrij. Het boek mócht ook echt met mij aan de haal gaan, en deed het ook.
• Draaisma: Ik stel eerst een dossier samen over de thematiek van een volgend boek. Maar het verhaal en de verhaallijn moet je dan nog wel ontwerpen, en om dat te bereiken, maak ik gebruik van omwegen. Van academisch proza maak ik zo literatuur.
• Mak: Het is een leuke sport om met de werkelijkheid met technieken van fictie iets moois te maken, ook al wordt het qua feiten wellicht ongeloofwaardig. 
• Speerstra: Werkelijkheid overtreft fantasie. Dit is zo ongeveer wel het sluitstuk van mijn boekenproductie, maar ja, ik ben wel eens onrustig over onrecht en wanhoop. Verhalen over onrecht zijn van grote betekenis om dat onrecht te bestrijden. 
• Mak: De rol van een redacteur voor schrijvers wordt vaak onderschat. Ook al is dit boek fictie, het zit vol non-fictie. 
• Speerstra: Dat mag wel zo zijn, immers het zijn vooral ook veel van mijn belevenissen.
• Draaisma: We zien in je boeken dat je vooral mensen ook een stem hebt gegeven over hun belevenissen van vroeger. 
• Speerstra: Mij frapperen vooral de verhalen van mensen van vroeger, zoals ze vroeger zijn geregistreerd, zoals je ze nog kunt bekijken in oude films, bijvoorbeeld in heel oude dorpsfilms. 
• Dijkstra: Ik kreeg door het lezen over een fout personage uiteindelijk meer begrip voor die mensen voor wie ik al een tijdje geen sympathie meer had. Ik begin hen kennelijk iets meer te begrijpen, hoe zij zo zijn geworden. 

(foto: Tresoar)

Bedreigen en stalken van schrijvers

Speerstra: Schrijvers krijgen met gekken te maken, bijvoorbeeld met influencers, die - net als anderen in oorlogen - verkeerde denkbeelden hebben.  
Mak: Deze week waren auteurs bang om derhalve op te treden in talkprogramma’s. Deze teneur moet gestopt worden. Bij het bedreigen van schrijvers gaat het veelal om laffe mensen, die in de anonimiteit verschrikkelijke dingen doen. Dergelijke doodsbedreigingen moeten we hard aanpakken, want ze zijn funest voor de samenleving. Voor politici mag het dan de gewoonste zaak van de wereld zijn, maar ik vind dat wel beangstigend, want het is geweld dat lijkt op dat van de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw. Ineens is het weer actueel.
Dijkstra: Dit pleit voor een openlijk debat.
Draaisma: Ik kan niet zeggen dat mij dat in het schrijven belemmert. Er komen wel mailtjes na mijn publicaties, bijvoorbeeld van mensen van wie je al heel snel ziet dat ze niet sporen. Het is dan wel moeilijk om er zó op te reageren dat die mensen zich wel begrepen voelen, ook al kan ik er professioneel verder niet zoveel aan doen om hen bij te staan. Dit is overigens wel een risico voor mensen die in de publiciteit komen. 
Speerstra: De verhalen van de stalkers en van de gestalkten moeten wel verteld worden, want dat maakt veel duidelijk. 

Verhalen over geweld

• Speerstra: Er komt veel geweld in dit boek voor, omdat de wereld ook zo gewelddadig is. Ik hoop dat mijn boek daarmee troost geeft aan mensen die later te maken krijgen met geweld, opdat ze hun eigen geweld leren te relativeren.
• Draaisma: Kleinkinderen krijgen in dit boek een rol die van doorslaggevende betekenis is. Dat zie je ook bij de voormalige Indië-gangers. Ouders wilden er vaak niet over vertellen, kinderen vragen er niet naar, maar kleinkinderen wel. 
• Speerstra: Met kleinkinderen heb je vaak een vriendschappelijke vertrouwensband, waarin die nog niet uitgesproken dingen wel kunnen worden gevraagd en verteld.

Nog een boek?

• Speerstra: Ik ben (nu nog) niet van plan om nog weer een letter op papier te zetten, omdat ik eerst mijn achterkleinkind in Amerika wil bezoeken; overigens op het gevaar af dat ik daar weer tegen een nieuw verhaal aanloop. Als ik zoveel boeken in bibliotheken zie, denk ik: hoe kan ik dan nog een nieuw, ander verhaal daar aan toevoegen?
• Mak: Jij bent – Hylke – een grote verhalenvanger, en jouw beschreven 'oral history' is ook in historisch opzicht van groot belang. Zelf schrijf ik momenteel over de jaren 30, over Roosevelt, maar wat moet ik daarmee, me trouwens realiserend dat zijn verhaal over die jaren dertig wel steeds nog actueler wordt. 
• Speerstra: Ik doe niets liever - momenteel - dan práten over schrijven.
• Draaisma: Ik ben nu nog niet bezig met een nieuw boek. Maar de beste voorspelling is het verleden. Ik hoop dat er ook van Hylke nog wel meer boeken komen.

(foto: Johanna Brinkman)

Na dit groeps-interview is zowel de Friestalige als de Nederlandstalige versie van het boek ter plekke te koop, en zit Hylke Speerstra op het podium klaar om zijn verkochte boeken te signeren voor wie dat wenst.