Emotional intelligence

Vrijdag 3 april 2020

Cover van 'Emotionele intelligentie'

IQ en EQ
We weten eigenlijk allemaal wel dat een hoog IQ geen garantie is voor succes en voor een gelukkig leven. Lang konden psychologen en gedragsonderzoekers nog niet vertellen wat daar dan wel voor nodig is. Daniel Goleman beschrijft over het onderzoek hiernaar, en komt tot verbazingwekkende conclusies over de rol van rationaliteit en van emotie in ons leven.
Minstens even belangrijk als het Intelligentie Quotiënt (IQ) is het Emotie Quotiënt (EQ). In dit boek laat Daniel Goleman de lezer kennismaken met het voelende deel van ons brein, dat zorgt voor zelfkennis, zelfbeheersing, geestdrift en voor het vermogen eigen emoties te herkennen en onszelf te motiveren. 
Emotionele vaardigheden blijken niet alleen belangrijker te zijn dan rationele. Zij zijn zelfs van doorslaggevend belang voor succes in werk en in relaties, en niet minder voor ons lichamelijk welbevinden.
Goleman laat in dit boek zien dat werkelijke intelligentie maar weinig met kennis en met hoge rapportcijfers te maken heeft, maar veel meer met zelfkennis, invoeling in anderen en met vermogen tot samenwerken.

Emoties
Daniel Goleman is psycholoog. Hij studeerde en doceerde psychologie aan Harvard University en was hoofdredacteur van 'Psychology Today', en schreef voor de New York Times ook over psychologie, gedrag en hersenonderzoek.
Goleman is de bedenker van het begrip 'emotionele intelligentie' en auteur van dit gelijknamige boek daarover, waarvan wereldwijd al meer dan vijf miljoen boeken werden verkocht.
Golemans boek 'Emotional Intelligence' verscheen in 1996 en ik las in 1997 de Nederlandse vertaling van Mirjan Westbroek, die al een jaar na verschijnen als negende druk verscheen, hetgeen iets zegt over de mateloze populariteit die dit boek al na het eerste verschijningsjaar genoot.
Dit boek verscheen in de Nederlandse markt met de boektitel 'Emotionele intelligentie' en met als subtitel: 'Emoties als sleutel tot succes'.

Voorwoord
Onder emotionele intelligentie vallen zelfbeheersing, geestdrift, doorzettingsvermogen en het vermogen om jezelf te motiveren.

• Mijn medicijn tegen de maatschappelijke plaag is om meer aandacht te besteden aan de emotionele en sociale vaardigheid van onze kinderen en van onszelf. Dit boek is een pleidooi om deze kwaliteiten van het menselijk hart te koesteren.
• Afzondering groeit ten koste van sociale integratie.
• Deze tijd vraagt om meer samenwerking en zorgzaamheid.
• De vaardigheid van emotionele intelligentie leren we we in de omgang met anderen.
• Kinderen moeten we het emotionele ABC leren, de fundamentele vaardigheden van het hart.
• We moeten een balans vinden tussen rationaliteit en compassie.
• Als we op een meer systematische manier aandacht besteden aan emotionele intelligentie - het vergroten van het zelfbewustzijn, het effectiever reguleren van onze gevoelens van ontreddering, het vasthouden aan optimisme en doorzettingsvermogen als het tegenzit, het vergroten van het vermogen tot empathie, zorgzaamheid, samenwerking en sociale insluiting - dan zou de toekomst er wel eens een stuk zonniger uit kunnen zien.

De uitdaging van Aristoteles

• Op grotere schaal weerspiegelt het nieuws een sluipend gevoel van onbeheerste emoties in ons eigen leven en in het leven van de mensen om ons heen.
• De ethische grondhouding in het leven komt voort uit onderliggende emotionele vermogens.
• Wie ten prooi valt aan impulsen (wie dus geen zelfbeheersing heeft), lijdt aan een morele tekortkoming: het vermogen om impulsen te beheersen, vormt de basis van wil en karakter.
• Deze tijd heeft behoefte aan zelfbeheersing en compassie.
• In dit boek maken we een tocht door de wetenschappelijke inzichten in de emoties, om te leren begrijpen wat het betekent om intelligentie en emotie te integreren - en hoe dat moet gebeuren.
• De oplossing ligt in de manier waarop we onze jongeren op het leven voorbereiden.
• Het probleem ligt niet in emotionaliteit, maar in de gepastheid van emotie en van de expressie daarvan.
• De vraag is hoe we intelligentie in onze emoties kunnen brengen - en fatsoen in onze straten, en zorgzaamheid in ons gemeenschapsleven.

Het emotionele brein
Dit hoofdstuk gaat over nieuwe ontdekkingen over de emotionele architectuur van de hersenen.

• Een ouder die in een moment van crisis een wanhopige beslissing neemt, voelt alleen liefde.
• Onze diepste gevoelens, onze passies en verlangens, zijn onze belangrijkste gidsen, en onze soort dankt haar bestaan aan hun macht over menselijke aangelegenheden.
• Iedere emotie biedt een kenmerkende bereidheid tot actie.
• Als het erop aankomt beslissingen te nemen en daden te stellen, telt het voelen minstens even zwaar als het denken.
• Intelligentie kan niets uitrichten als de emoties de baas zijn.
• De bijbelse Tien Geboden kun je opvatten als een poging om het gevoelsleven in het gareel te houden, te temperen en te temmen.
• Emoties zijn in wezen impulsen tot handelen, kant-en-klare plannen om het leven het hoofd te bieden.
• De manier waarop we treuren, emoties tonen of juist bewaren voor privé-momenten, wordt bepaald door de cultuur.
• De verhouding tussen de rationele en emotionele controle over de geest is omgekeerd evenredig.
• Gevoelens zijn voor het denken van essentieel belang, en gedachten voor gevoelens.
• Het talent om te overleven danken we aan de gave van de neocortex voor het uitzetten van strategieën, het plannen op langere termijn en andere mentale kunstgrepen.
• Hoe complexer het sociale systeem, hoe belangrijker flexibiliteit is - en er bestaat geen complexere sociale wereld dan die van de mens.
• Emotionele uitbarstingen zijn gijzelingen van het zenuwstelsel.
• De vraag is hoe we zo gemakkelijke zo irrationeel kunnen worden.
• Onze emoties hebben een eigen geest, een geest die onafhankelijk van onze rationele geest een mening kan hebben.
• Onze hersenen hebben een geheugensysteem voor gewone feiten, en een ander voor emotioneel beladen feiten.
• We hebben wel chaotische gevoelens, maar het ontbreekt ons aan woorden voor de herinneringen die hen gevormd hebben.
• Onuitgewerkte emotionele vergissingen zijn gebaseerd op gevoel dat aan het denken voorafgaat.
• Emotie is cruciaal voor effectief denken.
• Aanhoudende emotionele ontreddering kan de intellectuele vermogens en het leervermogen van kinderen aantasten.
• Om evenwicht te vinden tussen hoofd en hart moeten we eerst nauwkeurig begrijpen wat het betekent om emotie intelligent te gebruiken.

De aard van emotionele intelligentie
Dit hoofdstuk laat zien hoe de neurologische gesteldheid zich in de alledaagse levenshouding manifesteert.

• Academische intelligentie heeft weinig te maken met het gevoelsleven, en biedt nauwelijks voorbereiding op de verwarring (of de kansen) die het leven met zich meebrengt.
• Het overgrote deel van iemands uiteindelijke plek in de maatschappij wordt bepaald door factoren die uiteenlopen van sociale klasse tot geluk.
• Het gevoelsleven vereist een unieke reeks vaardigheden.
• Mensen met goed ontwikkelde emotionele vaardigheden zijn ook vaker tevreden en effectief in hun leven, doordat ze de geestesgesteldheid meester zijn die hun productiviteit stimuleert.
• Er zijn honderden manieren om succesvol te zijn, en heel veel verschillende vermogens die iemand daarbij helpen.
• Interpersoonlijke intelligentie is het vermogen om andere mensen te begrijpen.
• Intrapersoonlijke intelligentie is de capaciteit om een accuraat, waarheidsgetrouw beeld te vormen van de eigen persoon en dat model te kunnen aanwenden om effectief op te treden in het leven.
• Emoties verrijken.
• In het dagelijkse leven is niet één intelligentie zo belangrijk als de interpersoonlijke.
• We moeten kinderen op school trainen in de persoonlijke intelligenties.
• Sociale intelligentie is het vermogen om anderen te begrijpen en 'wijs te handelen in menselijke relaties'; het speelt een belangrijke rol bij een succesvol optreden in de praktische zaken van het leven.
• Lacunes in emotionele vaardigheden kunnen verholpen worden.
• Emotionele intelligentie kan het best getest worden door iemands werkelijke vermogen in de praktijk op de proef te stellen.
• Zelfbewustzijn betekent: bewust zijn van zowel onze stemming, als van onze gedachten over die stemming.
• Als je geen woorden hebt voor gevoelens, dan kun je je die gevoelens niet eigen maken.
• De sleutel tot een betere persoonlijke besluitvorming is afstemming op ons gevoel.
• Een groot deel van het gevoelsleven is onbewust.
• Elk gevoel heeft zijn waarde en betekenis.
• Emoties moeten gepast zijn; gevoel moet zich juist verhouden tot de omstandigheden.
• Lijden kan de ziel verzachten.
• Slechte tijden geven het leven evenveel kleur als goede tijden, maar er moet evenwicht bestaan.
• Jezelf kunnen kalmeren is een fundamentele levenskunst.
• We hebben iets te zeggen over hoe lang een emotie aanhoudt.
• Woede heeft altijd een reden, maar zelden een goede.
• In tegenstelling tot verdriet, geeft woede energie, is zelfs verkwikkend.
• Een positievere reconstructie van een situatie is één van de meest doeltreffende manieren om woede te kalmeren.
• Directe fysieke bedreiging, en ook bedreiging van onze trots of waardigheid betekenen gevaar.
• Woede bouwt voort op woede; het emotionele brein raakt verhit. Niet langer door de ratio belemmerd, ontaardt woede dan gemakkelijk in geweld.
• Als we kalmerende informatie krijgen voordat de woede ons in zijn greep heeft, kunnen we de woede wel degelijk afwenden.
• Bij grote razernij is sprake van cognitieve uitschakeling en zijn mensen niet langer in staat tot logisch nadenken.
• Afleiding is een zeer effectief middel om van stemming te veranderen, want daarmee wordt de woedende gedachtengang stopgezet.
• Actief bewegen helpt bij woede.
• Onderdruk je woede niet, maar handel er ook niet naar.
• Zorgen zijn een oefening in wat er mis kan gaan, en wat je vervolgens moet doen.
• Piekeren verlicht de angst een weinig, maar lost nooit het probleem op. Wel helpt het als je een kritische houding aan neemt tegenover je eigen veronderstellingen.
• De stemming die mensen het liefst willen veranderen, is verdriet.
• Verdriet om een verlies blokkeert onze interesse in afleiding en pleziertjes, fixeert onze aandacht op wat we kwijt zijn en ondermijnt voorlopig onze energie voor nieuwe ondernemingen.
• Rouw is nuttig; een totale depressie niet.
• Bij een zware depressie is het leven lam gelegd; er komt geen nieuw begin.
• Sociale activiteiten zijn de populairste remedie tegen een depressie.
• Een passief rondwentelen in somberheid maakt de situatie alleen maar erger.
• Een constructieve manier om psychisch op te kikkeren, is het organiseren van een kleine triomf of een gemakkelijk succes.
• Een doeltreffende manier om van een depressie af te komen, is mensen te helpen die in de problemen zitten.
• Eén van de meest effectieve manieren om een stemming te veranderen, is vrijwilligerswerk te doen.
• Als je zeer gelovig bent, heeft bidden een uitwerking op elke stemming, zeker op een depressie.
• Kinderen kunnen op verschillende manieren onverstoorbaar worden, als een strategie om te overleven in een problematische situatie.
• Het emotionele brein kan het denkende brein overmeesteren, of zelfs lamleggen.
• Leerlingen die angstig, boos of gedeprimeerd zijn, maken zich niets eigen; gevangen in een dergelijke gemoedstoestand nemen mensen informatie niet efficiënt op en verwerken deze ook niet goed.
• Toewijding is afhankelijk van emotionele karaktertrekken, met name van enthousiasme en van doorzettingsvermogen als het tegenzit.
• Een sterke culturele werkethiek vertaalt zich in een grotere motivatie, toewijding en doorzettingsvermogen, ofwel emotionele scherpte.
• Impulscontrole ligt ten grondslag aan alle emotionele zelfcontrole, aangezien elke emotie kenmerkend leidt tot een impuls tot handelen.
• Wat in de eerste levensjaren op kleine schaal zichtbaar is, groeit in het verdere leven uit tot een breed scala van sociale en emotionele vaardigheden.
• Impulscontrole en het accuraat interpreteren van een sociale situatie kunnen worden aangeleerd.
• Angst ondermijnt het intellect.
• Zelfs kleine stemmingsveranderingen kunnen het denken in een andere richting buigen.
• Studenten (mensen) die zeer hoopvol zijn, stellen zichzelf  hogere doelen, gaan recht op hun doel af, en weten hoe ze moeten werken om die te bereiken.
• Optimisme is een houding die mensen in moeilijke tijden behoedt voor apathie, wanhoop of depressie. Na een teleurstelling reageren optimisten vaak actief en hoopvol.
• Elke vaardigheid die je ontwikkelt, versterkt het gevoel van zelfredzaamheid en vergroot de bereidheid om risico's te nemen en grotere uitdagingen aan te gaan.
• Mensen die in een staat van 'flow' zijn, gaan volkomen op in wat ze doen; hun onverdeelde aandacht gaat uit naar de taak, hun bewustzijn smelt samen met hun handelingen.
• Flow kan ook bereikt worden als mensen een bezigheid vinden waar ze goed in zijn en daarmee aan de slag gaan op een niveau dat hun vermogen iets overstijgt.
• Hard werken in een staat van 'flow' is verfrissend en verkwikkend.
• Empathie ontwikkelt zich uit zelfbewustzijn; hoe meer we open staan voor onze eigen emoties, hoe beter we andermans gevoelens kunnen duiden (in bijvoorbeeld non-verbale tekens).
• Mensen brengen hun emoties zelden onder woorden; veel vaker komen deze tot uiting in andere signalen.
• Empathie is goed voor je liefdesleven.
• Als ouders niet op een kind zijn afgestemd, raakt het zeer van slag. Een permanent gebrek aan die afstemming kan ertoe leiden dat hele scala's van emoties volkomen worden gewist uit het repertoire voor intieme relaties.
• Empathie vereist een zekere kalmte en ontvankelijkheid om de subtiele gevoelssignalen van een ander te kunnen opvangen en na te bootsen met het eigen emotionele brein.
• Over de schakel tussen empathie en tederheid: de pijn van een ander is je eigen pijn. Met een ander meevoelen, betekent om hem geven.
• Moraal is geworteld in empathie.
• Een gebrek aan empathie is kenmerkend voor mensen die laagste misdrijven begaan.
• De kunst om de emoties van een ander te reguleren, is van wezenlijk belang om relaties in goede banen te leiden.
• Afstemming op anderen vereist een zekere dosis innerlijke kalmte.
• Eén van de belangrijkste sociale vaardigheden is het uiten van gevoelens.
• Kinderen leren door te zien wat een ander doet.
• Met zijn allen gebruiken we elkaar als instrument voor emotionele verandering.
• Bij een interactie tussen twee mensen gaat de richting van de stemmingsoverdracht van degene die zijn emoties het sterkst uitdrukt naar degene die passiever is.
• Interacties verlopen goed als de stemmingen synchroon lopen.
• Het wezenskenmerk van invloed is dat je anderen emotioneel kunt meeslepen.
• Of een kind wel of niet geaccepteerd wordt in de groep hangt voor een groot deel af van het vermogen van het kind om zich aan te sluiten bij het referentiekader van de groep.

Het allerbelangrijkste 

wat een opleiding aan ontwikkeling van een kind kan bijdragen,

is deze te sturen in de richting van een gebied 

waarop zijn talenten hem het meest tot nut zijn,

waarop hij tevreden en competent is.

Het toepassen van emotionele intelligentie

• In dit hoofdstuk worden een aantal van de belangrijkste gevolgen van de vaardigheid van het leven onderzocht.
• Mannen praten over 'dingen', terwijl vrouwen verlangen naar emotionele verbondenheid.
• Door overeenstemming te bereiken over hoe je van mening moet verschillen, houd je de sleutel tot het in stand houden van je huwelijk in de hand.
• Een muur opwerpen, is de ultieme verdediging.
• Voor mannen luidt het advies dat ze conflicten niet uit de weg moeten gaan.
• Vrouwen moeten doelbewust proberen een aanval op hun man te voorkomen.
• De herstelmechanismen die voorkomen dat een ruzie uitmondt in een knallende explosie bestaan uit eenvoudige technieken, zoals het op de rails houden van de discussie, het tonen van empathie en het verminderen van spanning.
• Een wezenlijke vaardigheid in een huwelijk is dat partners leren hun eigen gevoelens van ontreddering te kalmeren.
• Een verdedigende houding van de luisteraar uit zich door het negeren of onmiddellijk weerleggen van de klacht van de partner.
• Krachtig luisteren is de gevoelens horen achter wat er gezegd wordt.
• Bevestiging betekent op zijn minst dat je kenbaar maakt dat je luistert en de emoties van de ander erkent, ook al ben je het niet eens met wat er beweerd wordt.
• De baas van de toekomst is een virtuoos in intermenselijke vaardigheden.
• Stress maakt mensen dom.
• Leiderschap is de kunst om mensen zo ver te krijgen dat ze werken aan een gemeenschappelijk doel.
• Kundige kritiek concentreert zich op wat iemand gedaan heeft en kan doen in plaats van een slecht uitgevoerde taak aan iemands karakter wijten.
• De kunst van kritiek: Wees specifiek, Bied een oplossing, Wees aanwezig, Wees gevoelig.
• Kritiek is waardevolle informatie.
• Mensen moeten leren zich te gedragen alsof ze geen vooroordelen meebrengen.
• Bij kenniswerk is niet het individu, maar het team de werkeenheid.
• Een groep kan dommer zijn dan de som van alle specifieke kwaliteiten bij elkaar als het interne functioneren van de groep de mensen niet in staat stelt om hun talenten te delen.
• Harmonie geeft een groep de mogelijkheid om de kwaliteiten van haar meest creatieve en getalenteerde leden maximaal te benutten.
• Academisch talent is geen goede graadmeter voor productiviteit op de werkvloer.
• Toppresteerders bouwen betrouwbare netwerken op voordat ze die werkelijk nodig hebben.
• We onderscheiden de volgende sociale netwerker: communicatie-netwerken, expertise-netwerken, vertrouwensnetwerken. Uitblinkers binnen een organisatie zijn dikwijls degenen die in al deze drie netwerken goede contacten hebben.
• Als ons iets mankeert, kunnen we emotioneel bijzonder breekbaar zijn, kan dat een belangrijke rol spelen in gevoeligheid voor ziekte, en in het verloop van herstel.
• Woede lijkt het hart schade toe te brengen; kan zelfs dodelijk zijn voor wie al een hartkwaal heeft.
• Empathie verzacht woede.
• Het zenuwstelsel kan ten gevolge van stressvolle ervaringen slijten.
• Stress verzwakt het immuunsysteem.
• Een depressie lijkt met name voor mensen die al een hartaanval overleefd hebben een bijzonder groot risico te vormen.
• Evenals optimisme heeft hoop een genezende invloed.
• Een isolement valt mannen zwaarder dan vrouwen.
• Relaties van vrouwen zijn hechter dan die van mannen.
• Hoe belangrijker de relatie is in je leven, hoe belangrijker ze ook is voor je gezondheid.
• Het heeft een heilzaam medisch effect om mensen zover te krijgen dat ze de gedachten die hen het meest kwellen bespreken.
• We moeten een op relaties gebaseerde zorg stimuleren.
• De geneeskunde moet op een meer methodische manier zijn voordeel doen met het verband tussen emotie en gezondheid.

Buitenkansen

• Hier zien we dat de emotionele lessen die we als kind thuis en op school leren onze emotionele circuits maken, en dat ze ons bedreven (of onbeholpen) maken in de grondbeginselen van emotionele intelligentie.
• Het gezinsleven is onze eerste school voor emotionele studie.
• Ouders kunnen met hun handelen bijdragen aan het ontwikkelen van zelfvertrouwen, nieuwsgierigheid, leerplezier en het leren aanvaarden van grenzen.
• Herinneringen zijn intense, op waarneming gebaseerde ervaringen.
• Bij dreiging pas je je aan door waakzaamheid en een staat van activatie.
• Kunst is een medium van het onderbewuste.
• Zwijgzaamheid is een graadmeter van verlegenheid.
• Er is niet één menselijke eigenschap die niet te veranderen is.
• Vele jaren van regelmatig sociaal succes geven een verlegen iemand uiteindelijk zelfvertrouwen.
• Ervaring in de kindertijd geeft vorm aan het brein.

Emotionele ontwikkeling
Dit hoofdstuk verkent de gevaren die ons wachten, die op weg naar volwassenheid er niet in slagen het domein van de emoties te beheersen.

• In alle geledingen van onze maatschappij wordt het alledaagse gezinsleven steeds hectischer, inconsistenter en minder stabiel.
• Tegenwoordig groei je op zonder je verdere verwanten echt te kennen. Zonder deze stabiele bronnen voor zelfidentificatie stijgt de gevoeligheid voor een depressie.
• Lichte episoden van depressie bij een kind kunnen zwaardere episoden op een later punt in hun leven voorspellen.
• Een pessimistische levenshouding maakt kinderen zeer vatbaar voor depressie.
• De kans op een depressie bij een kind neemt af door het productievere manieren te leren om zijn problemen te benaderen.
• Kinderen die voortdurend moeite hebben om emoties te duiden en erop te reageren, eindigen in een sociaal isolement.
• Mensen die alcohol gebruiken als emotionele pijnstiller doen dat veel vaker om angst te sussen dan omdat ze depressief zijn.
• Armoede deelt emotionele klappen uit aan kinderen.
• De druk van armoede ondermijnt het gezinsleven.
• We moeten onze kinderen leren dat je altijd keus hebt over hoe je op emoties reageert. En hoe meer manieren je kent om op een emotie te reageren, hoe rijker je leven.
• Als je een positief, maar realistisch beeld van jezelf hebt, vermijd je ook het gevaar van een kritiekloos zelfvertrouwen.
• Als een leerling eenmaal weet dat je bij een leraar ook terecht kunt voor emotionele problemen en niet alleen intellectuele, dan is het pad geëffend voor een gesprek.
• Laat leerlingen zien dat er naast passiviteit en agressie nog vele andere keuzen zijn om met een conflict om te gaan.
• Leerkrachten moeten ontspannen over gevoelens kunnen praten.
• Programma's voor emotionele ontwikkeling verbeteren intellectuele resultaten en schoolprestaties van kinderen.
• Karakter is de psychische spier die nodig is voor moreel gedrag.
• Om anderen recht te doen, moeten we onszelf, onze lusten en passies beheersen.
• Er is wilskracht nodig, wil de rede de emotie kunnen beheersen.

Appendices

• De emotionele geest is veel sneller dan de rationele.
• Liefde, woede en angsten overvallen ons, en lijken ons eerder te overkomen dan dat we ervoor kiezen.
• Religieuze symbolen en rituelen lijken vanuit een rationeel oogpunt weinig zinnig; ze zijn ingebed in de taal van het hart.
• Hoe gedegen je betoog uit logisch oogpunt ook is, het legt geen gewicht in de schaal als het niet aansluit bij de emotionele overtuiging van het moment.
• De emotionele geest reageert op het  heden alsof het het verleden was.