 |
| Lénart de Regt beantwoordt vragen uit de zaal |
Nije bibeloersetting yn it Frysk
Na een jarenlange periode van voorbereiding springen binnen en buiten de provincie Fryslân steeds meer lichten op groen om te komen tot een nieuwe Friese bijbelvertaling. De meest recente Friese vertaling van de hele Bijbel dateert qua uitgave van het jaar 1978, dus al weer ruim veertig jaar geleden. In die afgelopen decennia is de Friese taal doorontwikkeld en zijn ook andere denkbeelden gegroeid over de meest wenselijke karakteristieken van een eerstvolgende nieuwe Friese bijbelvertaling.
In Fryslân wordt de roep om een eigentijdse, nieuwe Friese bijbelvertaling steeds sterker, hetgeen erin resulteerde dat mogelijke samenwerkingspartners elkaar hebben gezocht en gevonden, dat belangrijke stappen zijn gezet om de financiering van dit jaren durende project tot een succes te maken, en dat kundige mensen zich met passie verbinden aan het doel om een nieuwe Friese bijbelvertaling te realiseren, teneinde het Woord van God in hedendaags Fries begrijpelijk te maken.
Studiebijeenkomst in Franeker
Al vele jaren heb ik als bestuurslid van het Nederlands Bijbelgenootschap een bescheiden bijdrage mogen en kunnen leveren om dit beoogde bijbelvertaalproject op te laten starten, en dankbaar was ik dan ook toen ik onlangs de uitnodiging ontving voor de eerste brede studiebijeenkomst over de nieuwe Friese bijbelvertaling.
De Yntertsjerklike Kommisje foar de Fryske Earetsjinst (YKFE) nodigde ons uit om vandaag in een studiemiddag bijeen te komen in de Botniastins te Franeker, om de start van dit belangrijke bijbelvertaalproject met elkaar te bespreken. Zo'n vijftig deelnemers hebben gehoor gegeven aan de uitnodiging om deze voor Friezen en anderen zo belangrijke studiemiddag bij te wonen.
De middag begint met een zogenaamd 'oersetpriuwke', voorgedragen door Nynke Eringa-Boomgaard, die deze bijeenkomst opent met het lezen van Psalm 1, in de versie van een proeftekst voor de nieuwe Friese Bijbel.
Daarna opent drs. Lútsen Kooistra - bestuursvoorzitter van het YKFE - deze bijeenkomst, en geeft hij uitgever Dingeman van Wijnen het woord voor een korte inleiding over de relatie van de voormalige Franeker uitgeverij Wever en het 'Bibelfrysk'.
Wat is oersetten?
Vervolgens vertelt Lútsen Kooistra dat het inmiddels al weer ruim tien jaar geleden is dat de Friese Classis van de Protestantse Kerk in Nederland aan het YKFE heeft gevraagd om te komen tot een nieuwe Friese bijbelvertaling. De afgelopen jaren hebben ons wel geleerd dat Fryslân dat in dit huidige tijdsbestek niet alleen kan doen. Dat kun je als een handicap beschouwen, maar je kunt het positief vooral ook als kans zien, want er is ook buiten de provincie Fryslân veel expertise die we heel goed kunnen gebruiken om een goede nieuwe Friestalige Bijbel te produceren.
Inmiddels is daartoe een Redactieraad geïnstalleerd, die bestaat uit prof. dr. Eep Talstra, dr. Lieuwe van Kampen en prof. dr. Rolf Bremmer, die vanmiddag alle drie een inhoudelijke bijdrage zullen leveren aan deze studiemiddag.
Dagvoorzitter vanmiddag is ds. Hinne Wagenaar - pionierspredikant van Nijkleaster in Jorwert - die na een korte inleiding het woord geeft aan dr. Lénart de Regt, vertaalconsulent bij de United Bible Societies.
De Regt: "Vertalen is onvermijdelijk kiezen tussen methoden en interpretaties."
Aan de hand van enkele bijbelvoorbeelden uit Psalm 23 en Rechters 14 vergelijkt hij voor en met ons enkele bekende bijbelvertalingen, met als aandachtspunt de vraag hoe dicht die verschillende bijbelvertalingen bij de hedendaagse gesproken taal passen.
Hij benoemt het als een uitdaging voor de bijbelvertalers om bij het bijbelvertalen een goede positie in te nemen tussen enerzijds Broncultuur & Brontaal en anderzijds Hedendaagse Taal & Cultuur.
De Bibel yn it Frysk
Tweede spreker is dr. Liuwe Westra, die in de afgelopen jaren al enige ervaring opdeed met twee nieuwe versies van een Friestalig bijbelboek Mattéus.
Westra wandelt in zijn presentatie met ons langs voorgaande Friese bijbelvertalingen door de eeuwen heen. Hij vertelt dat de allereerste Friese bijbeltekst voor wetenschappelijke doeleinden werd geschreven: ten behoeve van vergelijkend taalonderzoek in Londen. Hij vertelt over Friese bijbelvertalingen in de overgangsperiode van verzuiling naar afgebrokkelde verzuiling. Uiteindelijk werd de Bijbel vertaald volgens een wetenschappelijk verantwoorde methode, en was het oogmerk van de Friese bijbelvertaling om de Friese Bijbel dichtbij de Friezen te brengen.
Ook geeft hij aan dat de interpretatie van de Bijbel altijd doorgaat; dat soms een revisie voldoende is, en dat in een ander tijdperk een hele nieuwe vertaling wenselijk is. Hij vindt ook dat je de kenmerken van bijbelteksten overeind mag laten, hetgeen betekent dat lastige teksten uit de oorspronkelijke Bijbelboeken na vertaling ook lastige teksten in de nieuwe doeltaal mogen zijn.
De functie van de Bijbel in de gemeenschap is in de loop van de jaren veranderd, hetgeen er nu toe leidt dat een nieuwe Bijbel niet alleen voor de kerk en in voor de huiskamerlezing is bedoeld, maar dat de Bijbel ook steeds meer het boek voor cultureel geïnteresseerden is geworden, een 'cultuurboek' dus.
In de loop der eeuwen is altijd gediscussieerd over de wetenschappelijke functie en de zendingsfunctie van de Bijbel, speelden begrippen als rechtzinnigheid en oecumene een rol in die discussie, en zouden we nu wellicht toe moeten naar een cultuurbijbel? Vast staat in elk geval dat elke bijbelvertaling in elke tijd altijd heeft geleid tot verwoede discussies, want - aldus Westra - : "Gjin Bibel sûnder petear".
Presintaasje project
De derde spreker vóór de pauze is dr. Lieuwe van Kampen, de vertaalcoördinator van dit actuele project voor de nieuwe Friese bijbelvertaling.
Van Kampen: De doelstelling van dit project (It Wurd fan God yn hjoeddeisk Frysk fersteanber meitsje) roept allerlei vragen op, zoals: wat betekenen dan die teksten in de Bijbel?
Hij vertelt over de organisatie van dit nieuwe Friese bijbelvertaalproject, over de YKFE, de Wurkgroep Fryske Bibeloersetting, het vertaalteam, de meeleesgroepen, en het feit dat de vertaalredactie uiteindelijk de finale teksten goedkeurt, waarna het bestuur van de YKFE de nieuwe bijbelteksten vaststelt.
Daarna vertelt Van Kampen over enkele aspecten die met bijbelvertalen te maken hebben, zoals vertaaluitgangspunten, woordherhaling, contexten, hedendaags Fries, en de dienende rol die de vertaler heeft om Gods Woord vanuit de brontaal verstaanbaar te maken in de doeltaal.
Fan Hebriuwsk nei Frysk
Na de pauze luisteren we eerst weer naar een 'oersetpriuwke' van Nynke Eringa-Boomgaard, die een nieuwe proeftekst leest uit het bijbelboek Hannelingen, over het verhaal van 'Filippus en de Etiopiër'.
Vierde spreker is daarna prof. dr. Eep Talstra, die als hoogleraar aan de Vrije Universiteit al generaties theologiestudenten heeft gewezen op het feit dat de grondteksten van de Bijbel de sporen tonen van traditie, en dat die daardoor moeilijk te begrijpen zijn.
Talstra; "Het is verstandig om de Friezen een nieuwe Friese vertaling te geven".
Hij wijst ons en de bijbelvertalers op de enorme bijbeldatabank van de Vrije Universiteit en adviseert om in dat uitgebreide speelveld de Friese vertaalvoorstellen te maken. Ook pleit hij ervoor om de literaire kenmerken van de Bijbel bij het bijbelvertalen overeind te houden.
Aan de hand van enkele voorbeelden uit enkele bijbelboeken laat hij zien wat er zoal bij komt kijken om vanuit een brontaal een goede bijbelvertaling te maken. Zijn lezing is duidelijk: vertalen is secuur werk, en je moet daarbij voortdurend verantwoorde keuzes maken.
Geef en linich Frysk
Hierna volgt een presentatie van twee sprekers, te weten prof. dr. Rolf Bremmer en drs. Hindrik Sijens.
Bremmer benoemt enkele aanvullingen op de uitgangspunten van de nieuwe Friese bijbelvertaling. Hij spreekt over 'hjoeddeisk Frysk' en 'omgongsfrysk', en wijst ons erop dat de nieuwe Friese bijbelvertaling vooral niet tever van het dagelijkse taalgebruik af zou moeten staan, want - zo zegt hij - de nieuwe Friese bijbelvertaling moet wel: 'ticht by it ear en it hert'.
Sijens geeft aan dat tijdens de lessen Fries in het onderwijs doorgaans meer spreektaal dan schrijftaal wordt gebezigd, maar voor die spreektaal is er geen standaard. Schrijftaal is conservatiever dan spreektaal. De beheersing van de Friese taal neemt af, maar de het belang van de Nederlandse en Engelse taal neemt daarentegen in Fryslân toe. Daardoor wordt Fryslân meertaliger. Hij pleit er daarom voor dat de nieuwe Friese Bijbel wel een degelijke Friese Bijbel wordt, want dat is wel wat de Friezen van hun nieuwe Bijbel verwachten. De nieuwe Friese Bijbel zou dan niet in 'boekenfries' moeten worden geschreven, maar wel in 'geef Frysk'. Dat vraagt om het gebruiken van de zogenaamde 'voorkeurslijst' van geef Frysk. Je kunt daar bij het bijbelvertalen prima op terugvallen, maar je kunt en zult eigenlijk ook zelf vertaalkeuzes (moeten) maken.
Kânsen en ferwachtings
Voordat er gelegenheid wordt gegeven voor het 'omfreegjen' nodigt dagvoorzitter Wagenaar als laatste spreker ds. Wim Beekman, de Friese classisdominee, uit.
Beekman: "Ik ben blij met de Friese bijbelvertaling; ik ben blij met de Friese bijbelgeleerden die zullen komen met een nieuwe Friese bijbelvertaling. Fries is de taal van het hart; een innige taal".
Zo komen bijvoorbeeld Eppie Dams 'Onze Vader / Us Heit' met de woorden van 'God fan fier en hein ús Heit' de Friezen dieper in het hart dan 'Onze Vader die in de hemelen zijt'.
"Ik zie dan ook uit naar de nieuwe Friese bijbelvertaling; en 'ik hoopje dat it in bytsje avesearret'".
Dat it rûnom wjerlûd jout
Na de rondvraag - en nog voordat het informele deel van het middagprogramma aanvangt - nodigt Bob Pruiksma ons allen uit om met hem het Franeker kerkplein over te steken, de Martinikerk in. Daar heet kerkorganist Bouke van der Meer ons met zijn orgelklanken welkom, om daarna met zijn allen het prachtige lied 'Wy tankje Jo, o God en Heare' te zingen.
Buitengewoon passend sluiten we lied 315 af met de door ons allen gepassioneerd gezongen woorden van vers 3:
"Gemeente,
oan jim ierdske hannen hat God dit boadskip tabetroud;
o draach it út nei alle lannen, dat it rûnom wjerlûd jout.
En is de ropstim ta ús kommen dat minskegeunst en - hearlikheid
ferwaait as gers en greideblommen -
Gods wurd bestiet yn ivichheid."
 |
| Met passie zingen bij het Franeker kerkorgel van de Martinikerk |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten