 |
| Cover van 'De Friese elf steden' |
Bolwerken van cultuur
De elf steden vormen in strenge ijswinters een fraai decor voor de befaamde schaatstocht door het Friese land.
Meren, grachten en kanalen zorgen voor een goede verbinding tussen de verschillende centra. Elk van de Friese elf steden heeft op een eigen wijze gebruik gemaakt van deze verbinding.
In sommige steden is de oude stadsstructuur nog duidelijk te herkennen. Bolwerken, waterpoorten en bruggen zijn overblijfselen uit een roemrucht verleden.
De Friese elf steden zijn bolwerken van cultuur.
Negenbolwerkentocht
De 'Stichting Kultuer en Toerisme yn Fryslân' gaf in het jaar 1997 het boek 'De Friese elf steden' uit, dat als subtitel kreeg: 'Bolwerken van cultuur'. Het boek is geschreven door Peter Karstkarel.
Dit boek is één van de delen van de boekenreeks 'Monument van de Maand', waarmee deel na deel werd gewerkt aan de beschrijving van Frieslands cultuurbezit. In meer dan tachtig delen wordt onder andere de interessante geschiedenis van fascinerende Friese monumenten beschreven.
Op de cover van dit boek staat een luchtfoto van Dokkum, waarop aan de onderzijde een deel van de bolwerken en de stadsgracht zichtbaar is. Eeuwen geleden was men minder gelukkig met bevroren stadsgrachten, want dan zou allerlei gespuis en vijanden over de bevroren stadsgracht zomaar de stad binnen kunnen dringen. De bolwerken (vestingen) boden dan in elk geval nog enige bescherming tegen vijandelijke indringers.
Het boek beschrijft achtereen negen bolwerken van Friese steden. Tussen deze steden heerste vroeger al een gezonde rivaliteit, maar de stedenband tussen deze steden leefde toch ook wel.
De verschillen van de elf Friese steden zijn vooral het gevolg van de specifieke ligging en van de historische ontwikkeling op economisch en sociaal-maatschappelijk gebied. Zo pakten bijvoorbeeld de stadsbesturen van de steden Harlingen en Leeuwarden in de 16e eeuw de mogelijkheden tot economische expansie het beste op, en kregen steden als IJlst en Workum geen vesting, omdat die steden door de Staten van Friesland van gering strategisch belang werden geacht.
1. Sneek: Waterpoortstad
In de vroege Middeleeuwen lag Sneek aan de tot bij Bolsward reikende Middelzee.
Sneek verloor zo'n twintig torens, maar de beroemde Sneker Waterpoort (1613) bleef bewaard. Toen deze poort niet meer voor de stadsverdediging diende, werd het torengebouw gebruikt ter controle van het ingaande en uitgaande waterverkeer.
2. IJlst: Hoogmiddeleeuwse structuur
De stad IJlst lag vroeger nabij de zuidoever van de Middelzee.
Alhoewel deze stad geen middeleeuwse bebouwing meer heeft, is de hoogmiddeleeuwse structuur van de huidige bebouwing nog wel zichtbaar.
3. Sloten: Renaissancestad
Deze stad heeft een kruis van waterwegen en landwegen, met een hiërarchie aan bebouwing, die door een duidelijke vesting werd beschermd.
4. Stavoren: De oude koopstad
Dit is de oudste Friese stad. De stad werd al in de tiende eeuw door Noormannen geplunderd.
Vlakbij Stavoren werd vroeger het grote Odulfusklooster gesticht.
Deze handelsnederzetting lag gunstig op een kruispunt van grote waterwegen. In de 14e eeuw sloot de stad zich aan bij het machtige Hanze-verbond.
De stadspoorten zijn in 1811 afgebroken, omdat het stadsbestuur geen middelen meer had voor het onderhoud van haar poorten.
5. Hindeloopen: Schippersstad zonder haven
Pas na de vorming van de Zuiderzee en van verdere landafslag kwam de stad aan zee te liggen.
De stad heeft wel geleden onder de agressie van die zee.
Internationale protectionistische maatregelen hebben de zeevaart genekt. Hindeloopen bleef daardoor een woonstad voor schippers en stuurlui.
6. Workum: Merk en Wymerts
De Wymerts is de centrale gracht van Workum.
Door afslag van de veengebieden was de Zuiderzee gevormd, en kwam de kustlijn in de 13e en 14e eeuw nabij Workum te liggen.
In de 17e en 18e eeuw was de welvaart van de stad in belangrijke mate te danken aan de handel en scheepvaart.
De Workumer Waag staat midden op de Merk van Workum.
7. Bolsward: Twee terpen en een dijk
De vroege bewoning begon nabij de Marneslenk, op een langgerekte terp en op een kleine ronde terp. De handelsterp en de kerkterp waren door een pad met elkaar verbonden.
8. Harlingen: Havenstad
Harlingen begon met een kerkterp en een handelsnederzetting bij een wateruitloop naar de zee.
De stad heeft in de loop van de tijd haar stadspoorten verloren, maar de serie gietijzeren bruggen over de stadsgrachten kent zijn weergave in Nederland nauwelijks.
9. Franeker: Een kasteel als citadel
Franeker ontwikkelde zich in de Middeleeuwen als een nederzetting op het eiland Westergo, omgeven door de Middelzee en de Marneslenk.
De dijkaanleg zorgde niet alleen voor bescherming tegen het wassende water, maar bood ook economisch voordeel.
De stad werd de residentie van de hertogen van Saksen, die als eersten een centraal gezag vestigden in Fryslân.
Beroemd werd ook de Franeker Academie.
10. Dokkum: Vestingstad
Dokkum lag aan een brede waterloop, die een open verbinding met de zee vormde.
De buurten werden gebouwd op woonterpen aan beide zijden van het water.
In de 13e eeuw werd Dokkum ook wel 'portus' (haven) & 'forum' (markt) genoemd.
Nadat in 1975 de vesting Dokkum in oude glorie werd hersteld, kan deze stad zich de enige echte vestingstad van Fryslân noemen.
11. Leeuwarden: Hoofdstad
De stad ontstond uit een drietal nederzettingen (agrarisch, een kerk, handel, en een buurschap) op drie terpen.
Leeuwarden kon zich later als handelsnederzetting handhaven.
De Dominicanen stichten er een flink klooster.
In de 16e eeuw werd de stad gekozen tot residentie van het gezag, uitgeoefend door de stadhouders van de Saksers. Leeuwarden werd de hoofdstad van Fryslân.
Leeuwarden ruimde haar stadspoorten op en vergroef haar bolwerken, maar de stadsgracht en de singels geven nog grotendeels de omveste renaissancestad aan.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten