Franciscus van Assisi: De natuur als toegang tot het mysterie

Woensdag 22 februari 2017 

Franciscaan Guy Dilweg

Pelgrimeren, natuur en landschap, toen en nu
Op pelgrimstocht gaan, betekent je vertrouwde omgeving verlaten, Je huis en familie, je werk en vrienden, de straat en de buurt waarin je woont. Je laat het los, laat het achter je.
Je komt dan in een nieuwe omgeving – niet in één, maar in meerdere entourages. Daar ontmoet je dan andere mensen, je maakt kennis met andere gewoontes, je komt in een ander taalgebied en je ziet andere bouwstijlen en wandelt door onbekende landschappen. Daar ervaar je de natuur (weer opnieuw).
Hierover nadenken, roept enkele vragen op, zoals:

• Dat wandelen door natuur en landschap, wat doet dat met je als pelgrim?
• Ervaar je het landschap dan ook? Maak je er deel van uit, of is het voor jou slechts een decor?
• Is de natuur meer dan een stoffig pad, meer dan zon, weer en wind?

In een vijftal lezingen gaan gerenommeerde sprekers in op de betekenis van natuur en landschap voor de pelgrim, vroeger en nu. In dit voorjaar van 2017 organiseert de Werkgroep Geschiedenis en Cultuur van ons Nederlands Genootschap van Sint Jacob opnieuw een cyclus van vijf lezingen, dit jaar met het thema: 'Pelgrimeren, natuur en landschap, toen en nu'.
Met deze lezingenserie - in het Institutio Cervantes te Utrecht - willen de werkgroepleden je bewust laten worden van wat natuur en landschap met je (kan) doen.

• De eerste lezing ging over: Natuur en landschap als inspiratiebron voor de pelgrim.
• De tweede lezing ging over: Keltische spiritualiteit: Geloven onderweg

Lezing 3 - Franciscus van Assisi: De natuur als toegang tot het mysterie
Voor vanavond is Guy Dilweg als spreker uitgenodigd. Dilweg is franciscaan in het klooster Stoutenburg te Leusden. Hij gaat ons vanavond vertellen hoe de betekenis van de natuur in het leven van Franciscus van Assisi langzaam veranderde.
Wij kennen Franciscus als de zanger van het Zonnelied, waarin de broeder- en zusterschap van de hele schepping wordt gezien en bezongen. Voordat hij tot dat inzicht kwam, is Franciscus een lange weg gegaan, waarin de betekenis van de natuur zich steeds verder voor hem verdiepte.
Nico van Heijingen opent als avondvoorzitter deze bijeenkomst met eerst een korte inleiding over en verwijzing naar Franciscus van Assisi, en daarna introduceert hij onze spreker van vanavond, Guy Dilweg.

Guy Dilweg met een beeltenis van Franciscus van Assisi

Franciscus van Assisi
Franciscus van Assisi leefde rond 1200, in een tijd van onrust. Steden bevechten elkaar, en er was ook sprake van strijd tussen de keizer en de paus. Franciscus bleef de paus gehoorzamen. Kruisvaarders trekken naar het Heilige Land om de heilige plaatsen te redden uit handen van de moslims. Op sociaal-economisch gebied krijgt men steeds meer moeite met de oude feodale samenleving. De kerk en de adel hebben het moeilijk. Er ontstaat een nieuwe klasse, namelijk de burgers in de steden, mensen die niet langer afhankelijk waren van de grond of van het oude geld van de adel. Deze nieuwe burgers komen op voor hun rechten. De kooplieden zijn daarvan de gangmakers. Zij maken gevaarlijke tochten door de natuur om hun koopwaar in te kopen en/of te verkopen. Franciscus van Assisi is de zoon van zo’n koopman. We gaan vanavond deze Franciscus volgen in zijn ontwikkeling.
Franciscus zette in de dertiende eeuw in op broederschap. Met succes, want hij kreeg al heel snel volgelingen. Door zijn menselijke manier van geloven en van omgaan met geloven heeft hij veranderingen in gang gezet. Hij was een representant van de zogenoemde armoedebewegingen,, het was een heel bescheiden man, en zo wordt hij doorgaans ook afgebeeld, waardoor hij bekend wordt om zijn nederigheid en zijn eenvoud.
Guy Dilweg kiest voor een verhalende aanpak van zijn lezing. We gaan vanavond aan de hand van allerlei Franciscus-verhalen kijken en luisteren naar het leven en de werken van Franciscus. Guy Dilweg blijkt daarin een pakkende verteller te zijn, met humor en ernst, alles op zijn tijd.

I. De wilde natuur in de Middeleeuwen
Natuur was in de Middeleeuwen een woestheid, schuilplaats voor misdadigers, woonplaats van wilde dieren en wijkplaats voor melaatsen. Dilweg vertelt de Franciscus-verhalen van de 'Rovers van Monte Casale' en de 'Wolf van Gubbio'.
Deze leerverhalen wijzen op enerzijds onjuist en anderzijds juist gedrag. Franciscus onderzoekt in deze verhalen de behoeften van mens en dier, hij probeert daar de vinger achter te krijgen, om daarna daaraan positief tegemoet te komen. Franciscus probeert namelijk een oplossing te vinden voor onderliggende en zich in wandaden uitvloeiende noden van de mens. Franciscus laat zien dat hij (en wij eigenlijk ook) daarin dan wel duidelijk op het eigen standpunt moet(en) blijven staan, ondertussen onderzoek verrichtend naar behoeften en motieven van anderen, om daar dan aan tegemoet te komen. Zo leren we bijvoorbeeld eerst te zorgen voor veiligheid en eten, en dan komt de goede rest vanzelf wel.
Maar hoe gaan wij met het milieu om? En hoe gaan wij om met de wilde natuur, en vooral ook met onze eigen wilde natuur. Guy Dilweg: "Door pelgrimeren kun je weer contact krijgen met de natuur, en ook met je eigen natuur." Pelgrimeren is ook het avontuur zoeken. Maar hoe gaan we daar dan mee om?

II. Franciscus' breuk met zijn milieu (met zijn vader)
Guy Dilweg vertelt ons het welbekende verhaal van Franciscus, die een deel van zijn uitrusting aan een bedelaar weggeeft. Tegelijk loopt daarmee dan echter zijn (vaders) ridderideaal spaak.
Franciscus droomt en krijgt een visioen met als thematiek: 'Wie kun je beter dienen: de Heer of de knecht?' De Heer natuurlijk, maar waarom doe je dat dan niet? Franciscus: 'Ik ken maar één Vader, die in de hemel.'
Franciscus is vrijgevig met de spullen van zijn vader, en geeft zijn spullen aan de armen.
Hij pelgrimeerde naar Rome, stapte in de rol van een ander, zoals in de rol van de bedelaar.
Zijn boodschap aan ons: als je dingen wilt leren, ga dan doen alsof, ga oefenen, stap uit je bekende patroon, ga het proberen. Zo ga je van bitter (wat bij mij bitter was) naar zoet, naar ziel en lichaam.
Voor Franciscus was bijvoorbeeld de ontmoeting met een melaatse als de ontmoeting met God. Franciscus: 'En toen heb ik de wereld verlaten; dit leven wil ik niet meer; ik moet breken met mijn leven; iets nieuws beginnen; maar wat?'

III. Op zoek naar bestemming, de zoektocht, wat wilt U dat ik doe?
Franciscus realiseert zich dat niemand hem vertelt wat hij (anders) moet doen. Dan - in een visioen - krijgt hij aanwijzingen, zoals:

• 1. Ga, en herstel Mijn huis, herstel Mijn kerk. Een belangrijke les voor en van Franciscus: 'Ga niet wachten op wat je moet doen, maar begin alvast; ga vooral je gang en doe je best.'
• 2. Leef het Evangelie. Franciscus; 'Dat is wat ik ga doen; hierin heb ik mijn bestemming gevonden.' Zijn boodschap voor ons luidt: 'God houdt zo ontzettend veel van je, dat je daar nooit in uitgeput kunt raken.'

IV. Uitbreidende zuster- en broederschap
Franciscus begint een steeds meer omvattende gemeenschap. Zijn eerste broeders kwamen bij hem in de ban van het evangelie. Eerst de mannen, later de vrouwen (Clara en haar zusters, de tweede orde). De mensen kozen dus voor een ander leven, en vrouwen bijvoorbeeld om onder de macht van mannen uit te komen.
Franciscus is op de vierde kruistocht meegegaan, om de sultan te ontmoeten. Die kruistocht was natuurlijk een bloederige krijgstocht. Franciscus waarschuwt de kruistocht-gangers: "Doe het niet, biedt vrede aan." Maar ze luisterden niet naar Franciscus, en werden toen bloedig verslagen. Franciscus ontmoet dan de sultan. Tussen hen beiden groeit begrip en waardering. De sultan hanteerde in hun ontmoeting niet het zwaard, maar zijn gemoed. Dat is nog eens een mooi voorbeeld voor ons Anno 2017: Twee mannen – van twee geloven - die de vrede samen zoeken, en die elkaar de vrede wensen.
Hier leren wij - van Franciscus - het volgende van:

• Verkoop geen zoete broodjes, ga de dialoog aan met behoud van je eigenheid; ga niet schipperen; daarmee dwing je dan respect af.
• Leef te midden van die ander(en); wees dienstbaar, wees vriendelijk, wees aardig; en als men zich verwondert over jouw houding en over je gedrag, vertel dán dat je christen bent. 

Natuur als toegang tot het mysterie van Gods liefde
Deze grondtoon van Franciscus breidt zich in de verhalen van Guy Dilweg uit naar de natuur.
Dan volgt zijn volgende verhaal, van Franciscus die preekt voor de vogels. Franciscus vertelt de vogels hoe prachtig ze zijn, dat ze dankbaar moeten zijn, dat ze God daarvoor zouden moeten danken.
Dat zou mensen ook kunnen of moeten inspireren, om dat na te volgen.
Hier zit een diep verlangen - van Franciscus - in, namelijk, dat alles op de wereld er mag zijn. Ook de planten, dieren, bomen, kruiden. Laat er rondom elke akker altijd een rand met bloemen en kruiden zijn, zorg ervoor dat er altijd iets bloeit in je tuin, zodat mensen geraakt worden door al dat moois van de Schepper; dat ze daarin de Schepper waarderen en Hem danken voor al het goede dat ons omringt.
Franciscus noemde alle wezens zijn broeders en zusters. Franciscus: "Wij vormen met zijn allen één ondeelbaar geheel." 
Een liefdesgemeenschap is een gemeenschap waarin de Schepper zich uitdrukt, waar God als Schepper óók deel van uitmaakt. Daarmee - en daarin - kan God deel worden van onze wereld.
Franciscus is begonnen met het laten zíen van het evangelie. Daarbij zou je kunnen denken aan bijvoorbeeld kerststallen, om zo de ontroering en het menselijke, en de natuur van God erin te laten zien.
Als je in een schepsel niet de Liefde van God hebt gezien, heb je 'het' niet gezien (volgens Bonaventura).
Opdracht: Probeer Gods liefde te zien in je kinderen en in je kleinkinderen, en probeer God(s liefde) te zien in je buren, en zelfs ook in je driftige baas.
 
Pelgrims beleven en veranderen onderweg
Nico bedankt Guy voor zijn presentatie. Dan sluit Guy Dilweg het eerste deel van de avond af met het ten gehore laten brengen van de vertolking van Lukas Gasser, van Franciscus van Assisi's Zonnelied, het lied van de schepselen.
Na de pauze gaan we onder leiding van Guy Dilweg plenair met elkaar in gesprek over de vraag waar de natuur voor jou en voor mij de toegang was tot het mysterie. Het blijkt boeiend om met elkaar te bekijken of iets van het leven en de werken van Franciscus ook ons tijdens onze pelgrimage naar Santiago de Compostela heeft geraakt.
Is het bijvoorbeeld ook onze ervaring dat we door de tegenstand in ons leven verder zijn gekomen? En heeft die hindernis mij geholpen om op mijn huidige pad te komen?
Zo gaan we op zoek of en hoe onze ervaringen als pelgrim onze visie en levenswijze hebben beïnvloed.
Enkele observaties uit dit eindgesprek zijn:

• Als ik niet bij mezelf blijf, kom ik mezelf tegen, en leer ik een wijze les.
• Ik heb onderweg mijn concepten, tekens en veronderstellingen moeten loslaten.
• In de natuur ervaar je de eenvoud van het leven, en in de natuur ontdek ik dat een mens gelukkig kan zijn met weinig. 
• We ervaren iets van verwondering als er - al eeuwenlang - onderweg priesters zijn op de plek waar pelgrims passeren, waar we als gezegende mensen/pelgrims met hun pelgrimszegen weer verder voort kunnen gaan.
• We luisteren ook naar ervaringen van mensen die ‘engelen’ onderweg ontmoetten. Het zijn de verhalen, de bloemen van verbondenheid, zoals bijvoorbeeld die ene pelgrim die zomaar ergens onderweg en onverwacht een medepelgrim zijn zegen meegeeft.

Ga heen, en doe het goede wel
Ik constateer dat we in de persoonlijke verhalen van vanavond van de hier en nu aanwezige pelgrims iets zien en horen van de medemensen die zij onderweg op bijzondere wijze ontmoetten, waarin vaak iets van die Liefde van God is te zien, over daden van goede, barmhartige mensen - noem ze 'engelen' of noem ze 'Franciscus' - die dienstbaar, aardig, gastvrij, menslievend zijn; en ik spreek tenslotte de hoop uit dat wij na vanavond allen iets van de lessen van Franciscus mee zullen nemen naar de plekken die wij bezoeken en naar de mensen die wij ontmoeten, om daarin Gods Liefde te (laten) zien, en 'het goede wel te doen'.