Pylgers nei Fryslân

Maandag 19 december 2016 

Cover van 'De Friese Pelgrimage'

Frysk Festival 2000
In het jaar 2000 publiceerde de Stichting Frysk Festival 2000' in het kader van het 'Frysk Festival 2000' het boekje met de dubbele titel 'Pylgers nei Fryslân' en 'De Friese pelgrimage'.
De tweetalige titel is al een verwijzing naar de tweetalige inhoud, want de publicatie is tweetalig, voorin in de Friese taal en achterin in het Nederlands.
De tekst is geschreven door Huub Mous, en Mirjam Vellinga verzorgde de Friese vertaling.
De tekst begint met een citaat van de Franse filosoof Roland Barthes (1915-1980), met daarin een tekstdeel dat verderop in de publicatie nader wordt uitgewerkt, te weten: '... elke beweging die men maakt om zich ervan los te maken wordt op zijn beurt een prooi voor de mythe ....'

De Friese pelgrimage
De grote Friezenreünie van Simmer 2000 wordt door Huub Mous vergeleken met een pelgrimage. Veel buiten de provincie en ook buiten ons land wonende Friezen maakten in de zomer van het jaar 2000 een bijzondere reis naar hun vader- en moederland. Zo'n bijzondere thuisreis vraagt om een ritueel, om een spoor dat wordt nagelaten in het land van herkomst en/of een bewijs dat deze tocht is volbracht. De elementen van loutering en boetedoening die deze tocht naar thuis in zich hebben, zijn intrinsiek verbonden met het religieuze karakter van een pelgrimage. Zo'n reis naar het Friese vaderland kan ook tot een vorm van bezinning leiden. In zekere zin is zo'n thuisreis een innerlijke reis. een zoektocht naar 'de verloren tijd' en een heroriëntatie op de eigen 'roots'. De Friese pelgrim keert anders terug dan hij op weg ging.
Huub Mous beoogt met zijn boekje een beschouwing te schrijven als opmaat voor het project 'Pylgers nei Fryslân', als een zoektocht naar de diepste drijfveer van de pelgrim. Zo'n rituele onderneming is van symbolische aard, waarbij de dingen als vanzelf zin en betekenis krijgen. Door deze terugkeer van de Friese emigrant (en alle 'Friezen om útens') op te vatten als een hedendaagse pelgrimage komt een verlangen aan het licht dat aansluit bij Fries heimwee.

De eerste pelgrim en de mythe van Fryslân
Er loopt een pad dwars door Europa, vanuit het Friese Sint-Jacobiparochie en Zwarte Haan naar het Spaanse Finisterre, van zee naar zee, via het Spaanse bedevaartsoord Santiago de Compostela, dat in de Middeleeuwen zelfs de bedevaartssteden Rome en Jeruzalem overvleugelde. Met de opening van het Friese 'Jabikspaad' - ook in het jaar 2000 - werd deze eeuwenoude Santiagoroute als pelgrimsroute in ere hersteld. Eeuwenlang al lopen de Friese pelgrims 'mei de holle yn de wolken, en mei de fuotten op ierde' naar Santiago de Compostela, want zo behoort dat te gaan bij deze Jacobus-pelgrimage.
Van de Fries Everamus wordt beweerd dat hij de eerste (of wellicht één van de eersten) pelgrim is geweest die zijn grote wandelpelgrimage naar Santiago de Compostela heeft volbracht. Van hem wordt wel gezegd dat hij het volgende beweerde: "De minsken wolle ornaris wêze dêr't se net binne".

Patronen van pelgrimage
In de Middeleeuwen was het bezit van een relikwie van een heilige of van een martelaar nog een oorzaak voor het ontstaan van een pelgrimsoord. Maar afkeer van het uiterlijk vertoon van de relikwie-verering leidde ten tijde van de Reformatie uiteindelijk tot de teloorgang van deze pelgrimage. Pas in de negentiende eeuw beleefde de pelgrimage opnieuw een bloeiperiode, bijvoorbeeld ook naar het Portugese Fatima, het Franse Lourdes en het Duitse Kevelaar.
Pelgrimages komen voor in nagenoeg alle culturen, zeker als je het niet als een specifiek fenomeen claimt. Een pelgrimage is gericht op een sacrale of een magische plek, die binnen een bepaalde cultuur of religie een bijzondere plaats inneemt. Zo'n pelgrimsplek is soms zelfs ouder dan de religie of de cultus zelf. Zo hadden veel christelijke bedevaartsoorden eerder al een heidense voorloper.
De Nederlandse cultuurfilosoof Tom Lemaire (1941) beschouwt pelgrimeren als een geöriënteerde herhaling, een basisritueel van de mens om de onmetelijke ruimte op mythische wijze te ordenen.
Pelgrimeren is vaak een zogenoemde 'rite de passage', voor de één een op weg zijn naar het land van herkomst, voor de ander naar het beloofde land, bijvoorbeeld om jezelf opnieuw te ontdekken, iets wat ook eigen is aan de mens, teneinde er als een ander mens uit tevoorschijn te komen.
De pelgrim koestert een onbedwingbare nostalgie  naar een nomadisch bestaan, om bijvoorbeeld ooit werkelijk thuis te komen, want een pelgrimage houdt een belofte in stand dat het leven een bestemming heeft.

Op weg naar het land van herkomst
Iedere emigrant verlangt ooit nog eens terug te keren naar zijn of haar geboortegrond.
Een pelgrim is altijd een 'displaced person', ongeacht of hij onderweg is naar een bedevaartsoord of dat hij om een of andere reden buiten diens vaderland verblijft.
Het onderweg of op de plaats van bestemming achterlaten van een eigen spoor vormt een cruciaal gebeuren van een pelgrimage. Het onderweg ergens (op) aanbrengen van je naam is wellicht één van de meest rituele vormen van dergelijk be-tekenen.
Het einde van een pelgrimsreis roept doorgaans een diepe emotie op, en gaat vaak ook wel gepaard met religieuze vervoering of met een collectieve vorm van extase. Iedereen die als pelgrim in Santiago de Compostela arriveert, herkent dat op het kerkplein of in de kathedraal van de stad. Die zichtbare uitzinnigheid en verbroedering staan in schril contrast met de eenzaamheid en de ontberingen onderweg. Het hoogtepunt van de aankomst in Santiago de Compostela vraagt om een massaal samenzijn, om een ontladende ervaring van en in een mensenmassa.

Pelgrimage en toerisme
Pelgrimage heeft van oudsher al nauwe banden met toerisme.
Evenals een toerist is een pelgrim onderweg altijd te herkennen aan zijn of haar outfit; toeristen met zonnebril en camera, pelgrims herken je aan hun rugzak, pelgrimshoed en/of Jacobsschelp.
Een pelgrim wil voordat hij zijn bestemming bereikt vooral zichzelf tegenkomen in een gevecht met de natuur en met zichzelf.
Toerist en pelgrim gaan onderweg en op de plaats van bestemming op zoek naar herinneringstekens, voor een toerist bijvoorbeeld een souvenir, voor de pelgrim zijn pelgrimscertificaat van de bisschop.

Heilige grond en de heiligen van deze tijd
Behalve aan bezinning beantwoordt de pelgrimage van oudsher ook aan een vraag naar verering van een gewijde of beladen plek. Zoals de voetballiefhebber een stadion als heilige plek ziet, ervaart een pelgrim bijvoorbeeld de kathedraal van Santiago de Compostela als diens bedevaartsoord.
Het lijkt erop dat boodschappen tegenwoordig alleen nog een rol spelen als ze in de media worden gecommuniceerd. Deze virtuele werkelijkheden van de media gaan steeds meer lijken op een ervaring die de werkelijkheid overstijgt.

De herontdekking van het ritueel
Collectieve rituelen die in onze samenleving al verdwenen leken, zijn weer alom terug van weggeweest. Denk maar aan de voormalige 'stille omgang', die weer terug is gekomen in de vorm van 'stille tochten', waarbij fakkels worden gedragen en kaarsen worden aangestoken.
Toch beweert de Amerikaanse kunsttheoreticus dat er vandaag de dag iets mis is met de ervaring van de werkelijkheid zelf. Rituelen maken het ook tegenwoordig mogelijk om een ondraaglijke of juist onbereikbare emotie ervaardbaar te maken en een plaats te geven. Zowel kunst als ritueel staan in dienst van schoonheid en troost.
De bredere belangstelling voor de pelgrimage kan verklaard worden uit de opkomst van 'civil religion' (publieke religie), voor een collectieve beleving van een samenhangend geheel van waarden. dat weliswaar seculier van aard is, maar dat een semi-religieuze dimensie aan kan nemen.
De pelgrimage biedt de postmoderne mens een nieuwe vorm van spirituele recreatie, enerzijds verbonden met traditionele religieuze kaders, maar ook passend bij cultuur- en natuurtoerisme.

Pelgrimeren als therapie
Het creëren van een mythische werkelijkheid krijgt bij een pelgrim een therapeutische functie bij zijn tocht door het landschap. De pelgrim komt onderweg met zichzelf in het reine door een zelfgekozen loutering. Deze loutering is een poging om een gemiste ontmoeting met de realiteit op rituele wijze te herstellen. Een pelgrimage breekt blokkades af, die de innerlijke monoloog van het bewustzijn in de weg staan. Er vindt een vertraagde hereniging plaats met een innerlijke werkelijkheid. Al wandelend komt de pelgrim tot zichzelf.
Bij zo'n meditatief verwerkingsproces gaat het om een reconstructie van een persoonlijk beleefd verleden.
Een pelgrim die op reis gaat, is in gedachten al honderd keer op reis gegaan.
Een pelgrimage biedt niet alleen ruimte voor nationale pracht en praal, maar ook voor sociale en etnische verbroedering, ondanks het feit dat pelgrims van alle rangen en standen zijn.
De pelgrimage is niet alleen een genezend, maar ook een verzoenend ritueel dat de sociale, culturele en etnische verdraagzaamheid in sterk mate bevordert.

De mythologisering van het verleden
In de pelgrimage heeft de doorleefde tijd van het vertraagde reizen een cruciale functie. Beleefde tijd verdringt de historische tijd. Bij toerisme en bij pelgrimeren gaat het voortdurend om een opnieuw uitvinden van het verleden.

De esthetisering van de natuur
Voor zowel de middeleeuwse als de tegenwoordige pelgrim wordt het natuurschoon onderweg ervaren op een meditatieve wijze. God was en is immers in alles aanwezig.
De Romantiek droeg bij aan het ontstaan van de sacrale beleving van aardse schoonheid. Natuurschoon vormt vandaag de dag een onbetwiste, collectieve waarde. In de zorg om het behoud van de natuur ligt een puriteins streven naar ongereptheid en zuiverheid.
Voor de Franse filosoof Rousseau (1712-1778) werd de wandeling een eenzame exercitie in dienst van een betere wereld.
Wandelen heeft altijd iets tegendraads behouden.

De ritualisering van het landschap
Wandelen is tegenwoordig voor velen een bijna sacraal gebeuren.
De kunsten worden steeds meer ingezet als ritualisering van het landschap.

De mythe van de Friese heimwee en het Lourdesgevoel in Simmer 2000
De mythologie van Fryslân is mediageniek.
In de hedendaagse massamedia liggen de grondpatronen klaar voor een revitalisering van de mythologie van Fryslân.
Het corporatieve systeem van de Friese samenleving verbindt niet alleen rangen en standen, maar verbindt ook verleden, heden en toekomst.
De laatste mythe van Fryslân is Fryslân zelf: 'it bêste lân fan d' ierde'.