Rabo-Herfstlezing 2016 van Herman Wijffels

Woensdag 12 oktober 2016 

Dr. Herman Wijffels tijdens de Rabo-Herfstlezing

Ledenactiviteit
Voor haar leden organiseert de Rabobank ook dit najaar weer verschillende ledenactiviteiten. Vandaag vindt de Herfstlezing 2016 plaats in het WTC-congrescentrum te Leeuwarden, die wordt verzorgd door prof. dr. Herman Wijffels, econoom en voormalig Rabo-topman/-bankier, kabinetsformateur en SER-voorzitter, en inmiddels ook emeritus hoogleraar 'Duurzaamheid en Maatschappelijke verandering'.
Wijffels geeft ons vanavond zijn nieuwe kijk op de wereld, De wereld waarin wij genoodzaakt zijn om circulair te denken, niet alleen, maar ook met elkaar. We moeten als mensen in harmonie met onze omgeving (gaan) leven, en verder gaan in de transitie van een lineaire naar een circulaire economie, waarin bijvoorbeeld grondstoffen zo vaak mogelijk opnieuw worden gebruikt. En energie zullen we steeds vaker en meer moeten halen uit de beschikbare duurzame bronnen.

Duurzaamheid omdat het moet en kan
Vanavond zal Herman Wijffels vooral ook ingaan op de zekerheid van voedsel; iets dat ons allen raakt. We moeten ons beseffen dat wij op een keerpunt in de geschiedenis staan, waarop we nieuwe manieren moeten bedenken om de aarde gezond en leefbaar te houden. Maar hoe doen we dat?
De ongeveer 600 belangstellenden worden vanavond welkom geheten door Elly van 't Hof, directievoorzitter van Rabobank Leeuwarden-Noordwest Friesland. Ze benoemt onder andere het 'Banking for Food'-visie-programma van de Rabobank (door financiering, kennis, netwerken), en introduceert daarna onze spreker van vanavond.
Herman Wijffels zegt dan dat hij gaat vertellen waar we nu staan, welke ontwikkelingen er zijn en hoe we kunnen streven naar een duurzame wereld. Wijffels: "We werken aan duurzaamheid omdat het moet, maar ook omdat het kan." De nieuwe technologie gaan ons daarbij helpen.

Grenzen aan groei
In de westerse wereld groeien we niet of nauwelijks meer, omdat we op grenzen stuiten. In ons geldstelsel zie je bijvoorbeeld dat 'geld als schuld' de kern en de stimulans is van ons monetair bestel, maar die schuld is inmiddels te groot geworden. Grote delen van de westerse landen hebben alles al, denk maar aan een huis en een auto. En we stuiten op de grenzen van consumeren en produceren, voor wat betreft deze aarde ons duurzaam nog kan bieden. Sinds het jaar 2008 groeien we nauwelijks meer. We dreigen in de toekomst aan ons succes ten onder te gaan.
De Europese Centrale Bank stimuleert de Europese markt elk jaar met 80 miljoen euro. We leven in een periode waarin geld lenen voor grote marktpartijen bijna gratis is. Ons pensioenstelsel is gebaseerd op een behoorlijk rendement op beleggingen, maar dat rendement is er niet meer, dus ons pensioenstelsel wordt bedreigd. Al deze effecten geven geen reëel beeld meer van onze economie, hetgeen een ongemakkelijke situatie is, en we kunnen zomaar weer in een crisis terechtkomen.

Naar een nieuwe relationele ethiek
We zijn de basis van onze wereld aan het uithollen, en brengen daarmee ons eigen leven in gevaar. Hoe zijn we daar eigenlijk in terechtgekomen?
We leefden in een explosie van welvaart, en ook de manier van leven maakt mede dat we met zijn allen niet meer passen in deze wereld, allemaal het resultaat van de 'successen' die we hebben geboekt.
Als je iets goeds hebt gedaan, verandert de situatie, en op die nieuwe situatie moet je je dan opnieuw instellen. In die zin is Duurzaamheid een logische reactie, en hoe zouden we kunnen reageren?:
Wat zijn de effecten van mijn gedrag in deze wereld? Neem bijvoorbeeld zelf de verantwoordelijkheid. We zijn al op weg naar een nieuw waardenpatroon, naar een nieuwe relationele ethiek, en zo moet het ook.

Naar een circulaire economie
Als het zo niet langer kan, hoe dan wel? We zouden bijvoorbeeld van onze lineaire economie naar een circulaire economie moeten overgaan. Alles op aarde beweegt zich ook in cirkels, in kringlopen.
We moeten ons leven circulair gaan inrichten, bijvoorbeeld energie opvangen uit wat al overvloedig in permanente bronnen op aarde is, zoals zon, getijden en wind.
Ertsen en mineralen die we uit de aarde halen, moeten we zo verwerken, dat we ze na gebruik er weer uit kunnen halen voor hergebruik.
En hoe gaan we om met levende materie, zoals met biomassa? Wat daarvan overblijft, moeten we terugbrengen naar de bron. Bijvoorbeeld fosfaten moeten weer terug naar waar ze vandaan komen, anders krijg je hier overschot en daar een tekort.
We moeten nadenken over nieuwe technologie, zoals microtechnologie, die ingezet kan worden op heel kleine schaal. Denk maar aan energietechnologie met zonnepanelen thuis, want die technologie ontwikkelt zich heel snel, en het biedt bovendien lokaal ook nog werkgelegenheid. Bijkomend voordeel is dat elektriciteit dan op termijn gratis wordt. Verder moeten we meer gebruik maken van 3D-printtechnologie, waarbij je veel zelf kunt (laten) printen. En verder moeten we nieuwe terreinen openen om goed om te gaan met levende materie en met levensprocessen, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, waarin je ziet dat op het gebied van Life Sciences steeds meer wordt ingegaan op hele specifieke mechanismen, waarbij Philips mee voorop loopt. De consument vraag dit ook.

Met z'n allen mee in de transitie
De politiek slaat alle ontwikkelingen nog op afstand gade, maar de politiek verandert in dezen al wel, ook op mondiaal nivo, denk maar aan het Parijse Klimaatakkoord.
De vluchtelingenstromen komen al deze kant op, vanwege de destabiliserende systemen in hun thuislanden, waaraan wij veelal zelf ook mede debet zijn.
De Verenigde Naties stelden inmiddels de 'sustainable development goals' vast. We moeten onze wereld in stand houden en verbeteren. Daar zouden we voor moeten gaan, en niet alleen in het verkiezingsdebat, maar direct al in het coalitieakkoord, zonder daar strijd over te leveren. We moeten daar immers met z'n allen hard aan werken.
We staan op een belangrijk punt voor deze wereld. We moeten naar een nieuwe economische structuur, met nieuwe technologie, met nieuwe functies. Investeer vooral in de Nederlandse beroepsbevolking. Dat geldt voor ons allemaal, want wij moeten allen mee in de transitie.

Van meer naar beter
We realiseren ons nu al dat onze huidige voedselproductie moeizaam in dat nieuwe schema past. De veehouderijsector bijvoorbeeld is nu al veel te groot voor Nederland.
Wereldwijd hebben we per individu maar 1 hectare beschikbaar, maar als Nederlander gebruiken we er al 6 hectare, dus 5 hectare die elders in de wereld voor anderen nodig is. We moeten het verdelingsvraagstuk mondiaal oplossen.
De voedselproductie heeft eerst goed gewerkt. met lage kosten en met een prima export, maar die is niet goed genoeg meer voor de 21e eeuw. En we moeten ons ook maar afvragen of ons voedsel kwalitatief wel goed is voor onze gezondheid.
De biodiversiteit wordt door de huidige landbouw systematisch aangetast. Zo verdwijnen bijvoorbeeld de bijen, maar we weten dat die bijen cruciaal zijn voor onze voedselproductie.
De technologie op dode materie en de chemische technologie bevorderen (onder andere met medicijnen) de gezondheid van onze levensprocessen, maar het is nog de vraag of we daarmee de natuurlijke capaciteit (bijvoorbeeld de resistentie) van ons biosysteem aantasten.
We vernietigen natuurlijke bodemsystemen, ook in Fryslân, met als gevolg dat ook in Fryslân de weidevogels verdwijnen.
We moeten weer gebruik gaan maken van de natuurlijke bronnen, van het natuurlijke kapitaal van onze aarde.

Van kwantiteit naar kwaliteit & gezondheid
We moeten van kwantiteit naar kwaliteit, want een hoge voedingswaarde van ons voedsel is belangrijker dan een hoog productievolume. Dat geldt voor de voedingssector, maar ook voor de gezondheidszorg. Die twee zouden ook veel meer met elkaar moeten samenwerken. We moeten de mens niet (alleen) beter maken, maar immers (veel beter) eerst en bovenal gezond houden. We moeten dus anders denken. Artsen in opleiding studeren bijvoorbeeld nu 'medicijnen', maar zij zouden eigenlijk 'gezondheid' (gezonde voeding) moeten studeren.

Van schaalvergroting naar productdifferentiatie
De melkveehouderij verkeert momenteel in een moeilijke fase. De ongecontroleerde uitbreiding van de veestapel - ondanks alle waarschuwingen - door de afschaffing van het melkquotum is desastreus gebleken. Hier zie je duidelijk het ontbreken van leiderschap en coördinatie. Meer productdifferentiatie in de zuivelsector is nodig.
We moeten af van de klassieke, eenvormige grootschaligheid. Wij worden allen geroepen om daarin onze eigen, nieuwe rol te spelen, meer regionaal, als burger, als ondernemer (bioboer), als consument.

Herman Wijffels: 

• We moeten de groei van de wereldbevolking tot stilstand brengen. Dat kunnen we onder andere doen door elk gezin een minimum inkomen te garanderen. En we moeten wereldwijd ook alle meisjes naar school sturen. Ziende op deze twee overwegingen van de Wereldbank zie je al dat mede daardoor de groei van de bevolking in de hoogontwikkelde landen tot stilstand is gekomen, of zelfs ook al afneemt. 
• In de toekomst zal het steeds meer gaan om kwaliteit, en steeds minder om spullen verzamelen.
• Ik ben tegen genetische manipulatie buiten de soort; dat is niet o.k. Ik ben wel voorstander van interventies (mapping) binnen de soort. Dat is wel o.k.