HBO@Work - De arbeidsmarkt van de toekomst

Donderdag 23 april 2015 

Hans de Boer is keynnote speaker - Jaarcongres 2015 - Vereniging Hogescholen

40 jaar HBO@work
Ruim 550 deelnemers staan op de deelnemerslijst van het Jaarcongres 2015 van de Vereniging Hogescholen, de koepelorganisatie waarin de bekostigde Nederlandse hogescholen zich hebben verenigd. Het jaarcongres vindt vandaag plaats in de Nieuwe Buitensociëteit te Zwolle. Vandaag vieren we ook het 40-jarig bestaan van de Vereniging Hogescholen, voorheen ook wel de 'HBO-raad' genoemd.
Het jaarcongres begint en eindigt met een plenair programma, en daar tussenin kan decentraal worden deelgenomen aan een groot aantal Hoorcolleges en Workshops. Gedurende de hele dag is er ook een informatiemarkt, waarin diverse dienstenverlenende organisaties zich aan de deelnemers presenteren.
Het thema van dit Jaarcongres 2015 luidt: 'HBO@WORK - De arbeidsmarkt van de toekomst'.

Openingsprogramma
Om 10.15 uur start het openingsprogramma, onder leiding van de dagvoorzitter Jet de Ranitz, voorzitter van het College van Bestuur van Hogeschool Inholland.
Zij geeft het woord aan de voorzitter van onze Vereniging van Hogescholen: Thom de Graaf.

Presentatie van voorzitter Thom de Graaf  

Thom de Graaf:

• Het loont om een HBO-opleiding te volgen; afgestudeerde HBO-ers vinden snel een baan.
• HBO-studenten zijn steeds meer tevreden over hun opleiding en over hun hogeschool.
• Het bedrijfsleven is positief over de verbreding van de opleidingen in het hoger technisch onderwijs. Het aantal studenten neemt toe in de techniekopleidingen, hetgeen cruciaal is voor de innovatie van het bedrijfsleven.
• De 21e eeuw vraagt om 'reflective professionals', met een onderzoekende houding, omdat de wereld om ons heen steeds sneller verandert. Er bestaan geen zekerheden meer. Dat vraagt om weerbaarheid, wendbaarheid en 'Bildung' in het onderwijs.
• Het Rendementsdenken in het hoger onderwijs is doorgeschoten. We moeten weer terug naar waar het echt om gaat, terug naar bijvoorbeeld 'onderwijsheid'.
• Hogescholen moeten een vrijplaats van kwaliteit worden. Vertikale landelijke sturing vanuit 'Den Haag' (bijvoorbeeld met Prestatieafspraken) past niet bij eigentijdse hogescholen. Hogescholen moeten samen met hun studenten en met het werkveld hun ambities formuleren, en Den Haag moet dat durven los te laten. Politiek, Onderwijs en Bedrijfsleven moeten samen wel de hoofdlijnen scheppen.

Hans de Boer als hoofdspreker
Keynote speaker is vandaag Hans de Boer, voorzitter van de werkgeversorganisatie VNO-NCW.
Hans de Boer:

• Het is ongelofelijk wat ik allemaal te danken heb aan onderwijs.
• Hoe gaan wij - als intercultureel integratievraagstuk - eigenlijk met elkaar om in de hoger onderwijs-instellingen?
• Nederland wordt momenteel omringd door veel internationale ellende, waar we niet echt invloed op hebben, maar die op ons wel invloed heeft. Dat mag ons als open, tolerante, moderne en welvarende samenleving niet verlammen. 
• We creëren onszelf als te klein land, en daarmee doen we onszelf tekort.
• Nederland zou zich ten doel moeten stellen om het meest welvarende land te worden; dan komt er groei en dan komen er banen, en dan komt er een betere samenleving. Ga je land als onderneming beschouwen.
• Wij moeten ons welkom en uitgedaagd voelen.
• Nederland moet mondiaal gekend, erkend en herkend worden; en qua positionering moeten we ons onderscheiden van het uniforme Europa.
• Dat Rendementsdenken is zo slecht nog niet.
• Nederland moet een distributieland worden, en we moeten Nederland als data- en ICT-hub stimuleren.
• We moeten veel meer met projecten werken (ook met Public-Private Partnerships); dat werkt wervend, en biedt voorwaartse energie.  

De toekomst van mens en werk

Het eerste Hoorcollege dat ik vandaag bijwoon, wordt verzorgd door Marjolein ten Hoonte, directeur arbeidsmarktontwikkelingen bij Randstad Groep Nederland.

Marjolein ten Hoonte:

• Deze vier trends veranderen de wereld van werk: Demografie, Technologie, Globalisering en Duurzaamheid.
• Het aantal opleidingen dat we momenteel aanbieden, staat niet in verhouding tot wat er wordt gevraagd.
• Traditionele opleidingen met traditionele 'skills' sluiten niet meer aan bij de skills die werkgevers in de arbeidsmarkt vragen.
• We moeten oog krijgen en houden voor een verloren generatie, die op grote afstand van de arbeidsmarkt komt te staan.
• In Europa lopen we momenteel achter op de gestelde doelen met betrekking tot arbeidsparticipatie.
• We zijn doorgeslagen naar een ‘overbezorgdheidsstaat’.
• Ontwikkeling, Aanpassingsvermogen en Inclusiviteit zijn van essentieel belang voor onze maatschappij. De bedrijven die daaraan voldoen, hebben in de komende jaren bestaansrecht.
• Grote bedrijven die momenteel starten, zijn netwerken van mensen. Bij die bedrijven zelf werken geen mensen meer. Professionals vinden elkaar in die netwerken en gaan met elkaar aan het werk.
• Werk bestaat straks niet meer in een vacuüm: zaken als werken, wonen, leren en leven zullen steeds meer samenvallen.
• Innovatie vraagt nieuwe samenwerkingsverbanden.
• De overheid bouwt nog op oude uitgangspunten.
• Digitalisering moeten we onder de mensen brengen; het onderwijs heeft daar een belangrijke taak in.
• We proberen aan de verkeerde kant te organiseren. Jonge mensen moeten beter worden voorbereid op de uitdagingen die vóór hen liggen.
• Een hele belangrijke groep die ook geen werk krijgt, is de groep van de 45-plussers. Zij kennen de nieuwe arbeidsmarkt niet, en die arbeidsmarkt herkent die groep 45-plussers niet. De uitdaging is hoe we hen weer een plek op de arbeidsmarkt bieden.
• Organisaties moeten rekening houden met alle ontwrichtende krachten, zoals: langer leven.
• We gaan over van de collectieve ‘vaste baan’ naar een individuele 'loopbaan door de arbeidsmarkt'.

Marjolein ten Hoonte noemt enkele cruciale vaardigheden voor de toekomstige arbeidsmarkt, zoals: kritisch denken, sociale intelligentie, innovatief denken, omgaan met cultuur, toepassen van informatietechnologie, multidisciplinair denken, denken als een ontwerper, metacognitie, tijd- en plaatsonafhankelijk samenwerken.

Onderwijsheid en arbeidsmarkt; een klassiek-frisse blik

De tweede workshop die ik bijwoon, wordt verzorgd door Kees Boele, voorzitter van het College van Bestuur van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.

Hij spreekt voor een volle zaal, krijgt alle aandacht. Muisstil luisteren de aanwezigen naar de bespiegelingen van Kees Boele.

Eerst resumeert hij een aantal inhouden van een actuele rapportage van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid: Nederland is rijk en productief. Dat moet zo blijven, daarom moeten we het verdienvermogen vergroten. Daartoe moet je responsief worden, snel inspelen op nieuwe omstandigheden, Daartoe moet je kennis circuleren. Daartoe moeten onderwijs- en onderzoeksinstellingen differentiëren en herbezinnen op de inhoud,

En over wat we dan onderwijsinhoudelijk moeten doen? Het debat moet verzakelijken, en moet gaan over hoe de skills moeten worden ingevoerd in het curriculum. Maar hoe dat moet? Kees Boele: "Het WRR-rapport geeft geen antwoord op die gestelde vraag".

In de 17^e eeuw was de situatie in heel veel opzichten vergelijkbaar met die van de tegenwoordige tijd. Wat ze toen al deden met onderwijs: Leren leren, werken aan doorzettingsvermogen, met gildes met hun gezellen & leermeesters. De leermeesters hadden het voor het zeggen. Zoiets zou ook goed kunnen in het deeltijdonderwijs, waar die combinatie van vorming en praktijk heel goed samen zouden kunnen gaan.

Kees Boele citeert dan uit een rede van Barlaeus (Amsterdam, 1632), bij de oprichting van de 'Illustere School' in Amsterdam, zeg maar: het huidig hoger beroepsonderwijs: "Verderfelijk is het als je het eerlijke losmaakt van het nuttige".

Boele pleit voor een herwaardering van dingen die we uit het curriculum gekieperd hebben, bv. ethiek, gymnastiek, retorica, etc.

Kees Boele:

• We moeten (onder)wijsheid ontwikkelen.
• Verreweg het meeste leer je in het werk; onderwijs is alleen een toegangsweg naar dat werk.
• Wij moeten oefenen in traagheid. Wij moeten de trage vragen stellen. We moeten nadrukkelijker de verbinding met de praktijk opzoeken: werkend leren en lerend werken.
• Studenten vertelden mij: een klassieke docent inspireert vanuit zijn kennis, kijk uit met 'blended learning', sla er niet in door, werk met meer projecten en meer in de praktijk. Dan doe je recht aan de letters van HBO.
• Veel jongeren hebben last van een desoriëntatie in deze samenleving; ze willen duidelijkheid en structuur, en wij moeten dat in het onderwijs aanbieden.
• We hebben last van het economisch denken.

De arbeidsmarkt: individueel en samen

Het derde hoorcollege dat ik bijwoon, wordt verzorgd door Petra Oden, van de Vereniging van Lectoren, en werkzaam bij de Hanzehogeschool Groningen.

Ze benoemt enkele van de huidige verschijnselen in de arbeidsmarkt, zoals de individualisering versus de behoefte om met elkaar te gaan samenwerken.

Veel ZZP-ers die alleen en zelfstandig werken, laten zich ook wel langdurigere inhuren door opdrachtgevende bedrijven, waardoor je eigenlijk een soort Schijnzelfstandigheid creëert.

Ze doet onderzoek naar de wijzen waarop je banen kunt creëren. Daarbij gaat ze nader in op zaken als: Social Return on Investment, de Participatiewet, een Quotumregeling, Arbeidspools en een aantal elementen van de Wet Werk en Zekerheid.

Debat en verrassende afsluiting
Na alle hoorcolleges en workshops komen we weer met zijn allen bijeen in de grote zaal, waar een forumdebat volgt met de volgende forumleden (op bovenstaande foto van links naar rechts), over hun volgende stellingen:

1. 1. Jules van de Vijver (voorzitter van het College van Bestuur van de Hogeschool voor de Kunsten): "Hogescholen die niet snel inzetten op veranderingsmanagement worden irrelevant".
2. 2. Rebekka Verwijs (studente van de Christelijke Hogeschool Windesheim): "Het is onwenselijk om HBO-ers op te leiden tot all round-professionals".
3. 3. Daan Andriessen (lector bij de Hogeschool van Utrecht): "Voor de HBO-studenten van de toekomst is onderzoekend vermogen hun voornaamste toegevoegde waarde".
4. 4. Ron Bormans (voorzitter van het College van Bestuur van de Hogeschool van Rotterdam): "Een betere aansluiting van MBO op HBO begint bij het ... MBO? ... of bij het ... HBO?"
5. 5. Anita Pfauth (docente van de Hogeschool van Leiden): "Huidige kaders en regels maken een goede aansluiting op de arbeidsmarkt onmogelijk".

Na dit debat geeft Jet de Ranitz nog eenmaal het woord aan Verenigingsvoorzitter Thom de Graaf, die met enkele resumerende opmerkingen het inhoudelijke programma afsluit.
Tot slot volgt dan nog een verrassende afsluiting van stand up musician Bart Kiers, die in een grappige stortvloed van gezongen dagcitaten en anekdotes de inhoud van dit jaarcongres relativerend de revue laat passeren.