 |
| Cover van de lustrumuitgave van Anton van Harskamp |
Zonde?
Toen het Blaise Pascal Instituut van de Vrije Universiteit te Amsterdam in het jaar 2004 haar 25-jarig bestaan vierde, publiceerde dit jubilerende instituut van de VU een Lustrumcassette, met daarin vijf lustrumuitgaven.
De titel van deze Lustrumcassette luidt: 'Het goede leven is ...'.
Eén van de lustrumuitgaven in deze cassette is geschreven door Anton van Harskamp, en kreeg als titel: 'Het goede leven is ... zonde?'.
Deze jubileumserie van vijf publicaties bestaat uit de volgende delen:
- 1. Het goede leven is geluk(t) - van - Bert Musschenga;
- 2. Het goede leven is ... zonde? - van - Anton van Harskamp;
- 3. Het goede leven is te weinig groen - van - Jan J. Boersema;
- 4. Het goede leven tegenover het kwaad - van - Bettine Siertsema;
- 5. Het goede leven is oninvoelbaar - van - Wim Haan.
Professor dr. Anton van Harskamp is als bijzonder hoogleraar (emeritus) verbonden aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen, bij de afdeling Culturele Antropologie, van de Vrije Universiteit. Van Harskamp studeerde theologie (godsdienstfilosofie).
In de afgelopen jaren heeft Van Harskamp zich voor de leerstoel 'Religie, identiteit en Civil Society' (in multidisciplinair perspectief) vooral bezig gehouden met het bevorderen van de aandacht voor onderwerpen die op het grensvlak liggen van theologie en levensbeschouwing.
Afkeer van het goede leven
Van Harskamp begint direct maar met de mededeling dat Blaise Pascal (1623-1662) niet van het goede leven hield, want hij verafschuwde een levenswijze waarin men er op gericht was om onbekommerd te genieten van aardse 'goederen'; en bovendien leidde Pascal een leven vol eenzaamheid en fysieke en geestelijke pijn. Volgens Blaise Pascal zou het leven bestaan uit ellende, omdat elk mens een natuurlijke begeerte heeft om het geluk te bezitten, terwijl die bezitsdrang nooit vervuld kan worden. En als je dan het geluk toch wel eens zou bereiken, zou de verveling toeslaan, en zou je rusteloos weer op zoek gaan naar een andere bevrediging.
Een vreemde religiositeit
In zijn religiositeit legt Blaise Pascal sterk de nadruk op de zonde als wortel van het kwaad. Volgens Pascal is de zonde kenmerkend voor het menselijke doen en laten, en die zonde is de bron van alle kwaad. Ervan uitgaande dat mijn Ik zondig is, en dat die zonde de bron is van alle kwaad, zit er in de ogen van Pascal niets ander op dan je Ik te haten. Bepaald geen optimistisch levensbeeld.
Nu zijn we in onze Westerse religie van 'zonde' langzamerhand opgeschoven naar ' heil & verlossing', en veel jongeren onder ons kunnen zich al niet veel meer voorstellen bij de traditionele band tussen zonde & verlossing; en over 'erfzonde' hoef je onder jongeren tegenwoordig al helemaal niet meer te spreken.
Van Harskamp roept de vraag op wat er met het oog op het streven naar het goede leven gewonnen of verloren is bij de verdwijning van het begrip - en het ervaren van - 'zonde'.
Individualisering versus zondebewustzijn
Het doorontwikkelde sociaal-culturele proces van individualisering werkte in de hand dat mensen 'zonde' nog nauwelijks kúnnen denken en ervaren. De moderne mens is dan ook nog in staat een meervoudig bestaan te leiden, in meerdere culturele werelden en leefwerelden. Je loskoppelen van een zondig bestaan is tegenwoordig eenvoudiger dan vroeger. Wij menen vandaag de dag ons eigen leven te moeten maken, een leven dat goed en prettig moet voelen, waarin we ons 'zelf' als goed en prettig beleven. Een 'zondig leven' is uit beeld geraakt.
Vervaging van het godsbeeld
Voor velen is het geloof in - een persoonlijk - God afgenomen of verdwenen. Dat geloof is voorwaarde voor het 'kennen van de/je zonde'.
Het geloof in een persoonlijke God heeft bij velen plaats gemaakt voor het geloof in 'een hogere kracht', een 'energie', of in 'iets'.
Spiritualiteit
Waar 'kerk en religie' uit de mode raken, doet 'spiritualiteit' zijn intrede. Van spiritualiteit onderscheiden we de volgende twee ideaaltypen:
- 1. Spiritualiteit is een levensgebied van de individuele mens, met een daarbij behorend specifiek type activiteiten, zoals bijvoorbeeld: inkeer en meditatie.
- 2. De Spiritualiteit die put uit een traditie, waarin de afstand tussen God en mens wordt benadrukt, en waarin het van buitenaf aangesproken worden van de individuele mens voorop staat, in een sfeer waarin de werkelijkheid in verwondering kan worden waargenomen.
Het eerstgenoemde type heeft momenteel de wind mee, want die vorm van spiritualiteit past beter bij een tijd waarin er behoefte is aan bevestiging, versterking en geborgenheid van het individu.
Ook hier is de zonde niet in beeld.
Het goede leven
Vroeger hadden veel mensen besef van hun zonden, maar konden ze nauwelijks aanwijzen in welke menselijke zin ze zondig waren, en voor welke concrete daden ze schuldig waren. Tegenwoordig missen veel mensen dat besef van hun zonden. In die zin had Blaise Pascal wellicht een aangenamer leven geleefd als hij hier en nu had geleefd.
Aristoteles
Het goede leven
is het leven dat voor het individu bevredigend is,
en het leven dat moreel verdienstelijk is;
het is die levenswijze die aansluit bij mijn voorkeuren,
waarbij ik tegelijkertijd het welzijn van anderen bevorder.
Conclusie van Anton van Harskamp
Met het verlies van de zonde in onszelf,
hebben we ook de mogelijkheid verminderd om naar 'het goede leven' te zoeken.
Om over na te denken
Als Religie wordt geboren
uit de tegenspraak tussen het feitelijke leven en het verlangde goede leven,
- en als we dat goede leven zoeken en nastreven -
is er altijd (nieuwe) hoop voor Religie.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten