In het spoor van de Camino

Maandag 26 mei 2025
 

Cover van 'In het spoor van de Camino'

Oude en nieuwe pelgrimspaden
Er ontstaan in ons land opmerkelijk veel nieuwe wandelroutes (en ook wel fietsroutes) met het label ‘pelgrimspad’, zoals het Hilligenpad, het Jabikspaad, de Walk of Wisdom, en de zogenoemde camini’s in Zuid-Limburg. 

Die nieuwe pelgrimspaden beperken zich niet tot ons land. Ze zijn namelijk een Europees fenomeen. 

In tien korte hoofdstukken verkent Paul Post in zijn boek het pelgrimspad als volgt:

• Wanneer komen zulke nieuwe paden op, en in welke context? 
• Wat is de rol van de camino naar Santiago de Compostela? 
• Hoe ‘religieus’ zijn die paden? 
• Wie zijn de makers? 
• Wat is het profiel van die routes?
• Wat beweegt (letterlijk) die moderne pelgrims? 

Het in 2024 verschenen boek 'In het spoor van de camino' geeft een overzicht van de nieuwe Nederlandse pelgrimspaden.

De subtitel van dit boek luidt: 'Nieuwe pelgrimspaden in Nederland'.

In zijn boek gaat Paul Post in op enkele achtergronden van de opkomst van nieuwe pelgrimspaden. waarbij aangetekend dat hij zich sterk richt op de - al meer dan 160 en vooral nieuw/recent ontwikkelde/ontstane - paden (en daarmee niet op de lopers, op de pelgrims). 

Alhoewel de focus in dit boek op Nederland ligt, wordt in dit boek ook wel verwezen naar Europese routes. Ons Nederlandse fenomeen is namelijk ook een Europees fenomeen.

Achtereenvolgens komen in dit boek aan de orde:

• Basisinformatie over nieuwe pelgrimspaden;
• De rol van de camino;
• De rol van religie;
• De omslag van bedevaart naar pelgrimage;
• 'Heidense' pelgrimages;
• De 'makers' van nieuwe routes;
• Pelgrimspaden als onderdeel van een breder web van routes;
• 'Pelgrimsactivisme';
• Samenvattende typering van deze nieuw paden;
• Een overzicht van nieuwe pelgrimspaden in Nederland.

Inleiding

• Over pelgrimeren wordt graag gezegd dat het van alle tijden en alle culturen is.
• Pelgrimage verandert voortdurend van vorm en inhoud, en in elke periode en cultuur worden nieuwe repertoires van pelgrimeren ontwikkeld.
• De huidige pelgrimage-innovatie laat concreet iets zien van actuele religieuze en rituele dynamiek.
• Bij een bedevaart staat de (heilige) plaats centraal, en bij pelgrimage eerder de weg er naar toe. Het accent verschuift dus van plaats naar weg.
• De volgende vijf criteria gelden voor een bedevaartsplaats, en daarmee ook voor een pelgrimage: 1. Heilige locatie; 2. Religieuze motivatie; 3. Cultusobject; 4. Traditie met vaste elementen; 5. Grensoverschrijdende afstand afleggen.
• Een pelgrimage is dat wat als pelgrimage wordt benoemd en ervaren.
• In bijna alle gevallen is de pelgrimspaden-claim van 'oud, historisch en traditioneel' onterecht, omdat in bijna alle gevallen sprake is van een verzonnen verleden.

Nieuwe pelgrimspaden

De opkomst van pelgrim-wandelen heeft een sterk verband met de sterk opgekomen wandelcultuur in ons land en in Europa.

Die opgekomen wandelcultuur in de jaren negentig van de vorige eeuw in ons land krijgt meer en meer een thematisering.

Naast de wandelcultuur speelt vooral ook de invloed van de camino een sleutelrol in de opkomst van nieuwe pelgrimspaden en van het pelgrimswandelen in Europa.

'It's the camino, stupid ...'

Als invloed van de camino zien we bij nieuwe pelgrimswandelingen/pelgrimspaden (zoals de Camino Brabant en de Camino Bonifacio) vaak karakteriseringen zoals: instap-camino of afkick-camino.

Die hierboven omschreven 'caminoïsering' duidt op een sterke invloed en uitstraling van de sinds 1990 herleefde Camino naar Santiago de Compostela. Zo worden bijvoorbeeld allerlei concrete, zichtbare elementen overgenomen van de Camino, en roept men ook een spirituele dimensie op. Dergelijke relaties zijn vaak verzonnen, en daarmee een constructie, van iets nieuws en anders.

Caminoïsering kun je ook relateren aan de sterk opkomende wandelcultuur, aan interesse in traditie, verleden, spiritualiteit, en in landschap en natuur.

Pelgrims zonder God?

• De camino vervaagt in talloze nieuwe pelgrimspaden tot een toeristisch-spirituele thematocht, en de sacrale dimensie van pelgrimeren wordt vage 'spiritualiteit'.
• Religie wortelt in ons omgaan (met rituelen en symbolen) met het sacrale, het heilige, met wat ons ten diepste raakt, wat grote of misschien ultieme waarde voor ons heeft, dat we apart zetten, omringen met eer en eerbied.
• Er is nu een generatie die onbevangen instapt op de samenkomende wegen van wandelen en pelgrimeren.
• Het missionaire hart van kerken, parochies en kloosters wordt wakker.
• Kerken laten zich inspireren door nieuwe bezoekers (wandelaars / pelgrims). Zo is gastvrijheid een waarde die wordt herondekt.

De opmerkelijke omslag van bedevaart naar pelgrimage

• Enerzijds kennen we de bedevaart als: plaatsgericht, devotioneel ritueel toeven op een cultusplaats bij een cultusobject, met heiligen in de hoofdrol, en met een sterk groepskarakter.
• Anderzijds kennen we de pelgrimage als: route, weg-gericht, een langere reis naar een heilige plaats (pelgrimsoord), gericht op het heilige, en meer (vooral qua initiatief) individueel van karakter (alhoewel ontmoeting en gemeenschap als belangrijk worden ervaren).
• De camino bestaat bij de gratie van het gaan langs een snoer van haltes.
• In nieuwe pelgrimsroutes zijn - net als bij bedevaarten - heiligen nooit ver weg.
• Op veel nieuwe en oude pelgrimswegen komt je labyrinten tegen.

'Heidense' pelgrimages

Het heidens (in tegenstelling tot religieus) pelgrimeren is wijdverspreid over Europa.

Bij heidense pelgrims staat niet de weg centraal, maar eerder de plaats en het landschap, vaak de intense ervaring daarvan.

Pelgrimspaden en hun 'makers'

Bij het pelgrimeren maakte men aanvankelijk doorgaans gebruik van gebaande wegen, van routes die al in gebruik waren voor leger en handel, voor uitwisseling en contact tussen landen en steden.

Bij het maken van nieuwe pelgrimspaden speelt ook het element van nationale, regionale of lokale identiteit een rol, en vaak hebben de makers ervan een religieuze of anders motiverende achtergrond (lopen met een missie), die ze laten doorklinken in hun pelgrimsroute. 

De pelgrim-wandelaar in een web van paden

Wanneer je als wandelaar of als pelgrim op pad gaat, begeef je je in een (hier en daar dicht) web van andere paden.

Pelgrims / wandelaars die op de Via Romea lopen, kruisen het pad met die van de vluchteling-migrant. Daar op die Via Romea is de pelgrim / wandelaar vrijwillig op pad, maar het onderscheidende punt is dat de vluchteling-migrant daar niet vrijwillig op pad is.

Voor pelgrim-wandelaars doet niet het uiteindelijke doel ertoe, maar wel al de interessante dingen die onderweg gebeuren. Waar je ook bent, je kunt altijd ergens verder gaan.

Pelgrimeren met een missie

• Steeds vaker worden ook pelgrimages - zoals de camino - een sponsortocht.
• Daarnaast voert men via pelgrimages ook wel acties voor zorg voor natuur, milieu en klimaat, en ook wel als oproep tot vrede, verdraagzaamheid en verzoening, wat zich ook wel uitstrekt tot solidariteit met allerlei groepen, en ageren tegen bepaalde vormen van discriminatie.
• Pelgrimspaden worden ook al ingezet als kerkelijke pastorale strategie.
• De postmoderne pelgrim naar Santiago de Compostela zoekt vooral de comfortzone van spiritualiteit en persoonlijke heling, volgens G. ten Berge. Paul Post daarentegen zegt dat Ten Berge de camino-pelgrim daarmee tekort doet, aangezien de nieuwe pelgrimspaden ook worden ingezet als uittocht uit de comfortzone, als appél voor zichzelf en voor anderen.
• Ritueel handelen onttrekt zich aan onze dominante functioneel en instrumenteel ingestelde wereld.
• Is niet de enige en uiteindelijke missie van de pelgrim het verblijf in een andere wereld?
• De camino was een uiterst 'functioneel' gaan en terugkomen naar/van een heilige plaats, gericht op heling.

Profiel van nieuwe pelgrimspaden en de stem van de pelgrim

• Historisch gezien heeft het pelgrimskarakter van veel nieuwe pelgrimspaden vaak nauwelijks historische wortels.
• Het blijft een uitdaging om op zoek te gaan naar de stem van de pelgrim, naar zijn/haar toe-eigeningen.