Hannekemaaierspad van Neuenhaus naar Itterbeck

Donderdag 31 oktober 2024 = Hervormingsdag

 

Bij de Pickmaijer (Hannekemaaier) van Uelsen

Stichting Hannekemaaiers-pad

De Stichting Hannekemaaiers-pad is opgericht om cultuurhistorisch waardevolle wandelpaden te behouden. Om haar doel te bereiken, houdt deze stichting zich sinds 1999 bezig met het ontwikkelen van een wandelpaden-netwerk van meerdaagse trektochten, die zijn gebaseerd op de historische reisroutes van de zogenoemde Hannekemaaiers, de trekkende seizoen-arbeiders die al vanaf circa 1600-1650 vanuit Duitsland in Nederland kwamen werken.

Deze stichting vindt het belangrijk dat de bovengenoemde cultuurhistorische paden blijven bestaan, want anders zouden die meestal onverharde paden in rap tempo dreigen te verdwijnen. De stichting beijvert zich er derhalve voor om deze oude wandelpaden op te sporen, teneinde die cultuurhistorische wandelpaden op te nemen in wandelroutegidsen. Zo neemt de bekendheid ervan toe, en worden deze oude paden weer en meer belopen. 

Hannekemaaierspaden tussen Duitsland en Noord-Nederland

De stichting Hannekemaaierspad wil meerdere routes van Hannekemaaierspaden uitwerken. Daarbij wordt aangesloten op een oorspronkelijk trekroute van Bourtange via Bakkeveen naar Lemmer, en daar omheen komen uitbreidingen door het noorden van Nederland, vice versa tussen Duitsland en Nederland.

Een deel van de voormalige hannekemaaiers (1600-1900) ging vanuit Duitsland richting westen eerst aan de slag als veenarbeider in Nederlandse turfwinningsprojecten, voordat men verder trok naar de meer seizoensgebonden maaigebieden op de weidegronden in Fryslân.

Na de Nederlandse landbouwcrisis rond 1880 kwam er ook een omgekeerde stroom van trekarbeiders op gang.

De routes van het Hannekemaaierspad zijn beschreven in enkele handzame wandelgidsen, die zijn voorzien van wandelkaarten met bijbehorende routebeschrijvingen. Verder zijn de gidsen voorzien van  achtergrondinformatie over met name de geschiedenis, cultuur en natuur.

Deze routes zijn overigens niet bewegwijzerd, en ze maken ook geen gebruik van het wandelknooppuntennetwerk.

Hannekemaaierspad Fürstenau - Hardenberg

Eén van de wandelgidsen van het Hannekemaaierspad beschrijft de 106,2 kilometer lange trektocht van het Duitse Fürstenau naar het Nederlandse Hardenberg, beginnend bij de het Slot in Fürstenau en eindigend bij het museum Stadhuus in Hardenberg.. 

Hannekemaaiers liepen over oude wegen, waarvan sommige delen nog uit de Romeinse of Keltische tijd. De Romeinse hoofdwegen werden ook wel Hellwegen genoemd. Veel van die oude wegen verbonden de Hanzesteden.

Deze wandelgids is de westelijke opvolger van de wandelgids van het Hannekemaaierspad van Rahden naar Fürstenau, dat Durkje en ik bewandelden van 23 tot en met 27 oktober 2024.

Durkje en ik hebben gebruik gemaakt van de eerste druk van deze wandelgids, die is uitgegeven in het jaar 2018.

Westfalen over Hunte en Hase

Deze wandelgids beschrijft in 19 etappes een route die begint in de voormalige Duitse Hanzestad Fürstenau, en in de westelijke richting gaat van de Duits-Nederlandse grens, via Thuine, (wegenknooppunt van de Vlaamse en de Friesestraat; en pleisterplaats) Lingen, over de Ems, via Nordhorn, Neuenhaus en Uelsen, om dan de landsgrens over te steken en te eindigen in het Nederlandse Hardenberg. 

Het eerste deel (tot Lingen) volgt een morene (gletscher uit de IJstijd), en vanaf Nordhorn volg je de stuwwal van de Vecht, en vanaf de landsgrens daal je dan af naar Hardenberg (aan de Vecht).

Uit de regio van Westfalen kwam aanvankelijk het grootste deel van de Duitse trekarbeiders naar Nederland. Veiligheidshalve vertrokken de hannekemaaiers in groepen. Rahden was één van de grotere vertrekplaatsen.  

Dergelijke routes werden tussen de 16e en de 20e eeuw als jaarlijks terugkerende tocht van Duitsland naar Nederland gelopen door marskramers, turfstekers, blekers, steenbakkers of grasmaaiers, ook wel de Hollandgangers genoemd.

Zulke Duitse mannelijke maar ook wel vrouwelijke trek-handelaren (in textiel en klompen), werkten soms zelfstandig, maar soms ook wel voor de Tödden (Duitse kooplui). Deze zogenoemde lapkepoepen (kiepkerels of marskramers) gingen in eerste instantie - doeken en lakens verkopend - van deur tot deur. 

Daarnaast richt deze wandelgids zich ook op de Duitsers die vroeger (circa 1650-1920) als grasmaaiers (hannekemaaiers) seizoensarbeid verrichtten voor bijvoorbeeld Friese (greid)boeren.

Deze wandelgids volgt zoveel mogelijk de oorspronkelijke route, die voor een groot deel uit zeer oude verbindingen bestaat, die ook nu nog gedeeltelijk in gebruik zijn als lokale verbindingswegen. Elementen als onverharde paden en wandelen door oude landschappen staan bij deze route centraal, waarbij je door soms uitgestrekte en rustige gebieden wandelt.

Aanvankelijk liepen deze trekarbeiders, maar later werd ook wel gereisd in trekschuiten op turfvaartroutes of over de Zuiderzee.

Traject 4 van Neuenhaus naar Itterbeck

Vandaag bewandelen Durkje en ik de vierde van onze vijf trajecten van dit Hannekemaaierspad tussen Fürstenau en Hardenberg, namelijk van Neuenhaus naar Itterbeck, over een afstand van 21 kilometer.

Afgelopen maandag zijn we van een vakantiewoning (Ferienwohnung) verhuisd naar een vakantiewoning in Nordhorn, waar we een accommodatie voor vier overnachtingen hebben geboekt, ten behoeve van onze tiendaagse wandeltocht van het Duitse Rahden naar het Nederlandse Hardenberg.

Om het traject vandaag te lopen, vertrekken we vanmorgen om 7:55 uur met de auto vanuit Nordhorn, waar we vannacht hebben overnacht.

Dan rijden we naar Itterbeck, waar we de auto in een woonwijk parkeren.

Bij vertrek vanmorgen is het 12 graden Celsius, met een zwaarbewolkte lucht, en dat blijft zo. De temperatuur loopt tijdens deze etappe op tot 14 graden Celsius. Het waait nauwelijks, dus al met al is het een rustige wandeldag qua weer.

Hieronder staat een beschrijving van de wijze waarop we vandaag dit traject hebben gelopen.

Neuenhaus aan de Dinkel

Vanuit Itterbeck rijden we naar Neuenhaus, waar we de auto parkeren bij een boerenhoeve aan de Thesingfelder Strasse. Hier begint onze etappe vanmorgen om 8:45 uur. 

Onderweg was het heel stil op de wegen. We zijn hier namelijk in de regio waar men de Hervormingsdag van vandaag als kerkelijke feestdag – een vrije dag – viert. Er is dus maar heel weinig verkeer op de weg, en omdat de meeste winkels en horeca dicht zijn, is er ook weinig reuring in de dorpen en steden die we vandaag doorkruisen.

We lopen eerst naar de autoweg 403. Daar aangekomen, gaan we onder het viaduct door en dan wandelen we langs de rivier de Dinkel naar Neuenhaus. 

Bij de rooms-katholieke kerk blijkt de kerkdeur open te zijn, dus we gaan naar binnen om deze kerk te bezichtigen.

Daarna lopen we door naar de andere kerk, die aan de Hauptstrasse staat.

Naast de kerk zien we het standbeeld staan van de paardenhandelaar met een paard.

Door de Haupstrasse lopen we naar de rivier de Dinkel, die we oversteken.

Aan de rand van de bebouwde kom, gaan we van de Uelserner Strasse de Vogeskamp op. Zo verlaten we Neuenhaus.

Naar de acht grafheuvels op de Spölberg

Vervolgens wandelen we over verharde wegen en onverharde paden over de Mülenberg.

Aan de andere zijde van de Hiltener Weg lopen we over het mooie veldpad van de Deepen Weg naar de rand van de bebouwde kom van het plaatsje Gölenkamp, dat we overigens niet binnen gaan.

De route buigt namelijk in zuidelijke richting af op Am Spölberg, omdat we de Spölberg op moeten, een beschermde heuvel, met daarop nota bene acht grafheuvels uit de Bronstijd. 

We beklimmen de hele grote grafheuvel, waarop een bankje staat, waarop we onze koffiepauze houden, met vanaf deze hoogte een goed zicht op het hele terrein van de acht grafheuvels, maar ook een mooi vergezicht over de wijde omgeving van de Spölberg.

Na deze koffiepauze op grote hoogte lopen we terug naar Am Spölberg, 

Waar de Spölbergstrasse bij de autoweg 403 komt, staat een grote verkoopkraam, die goed is gevuld met allerhande soorten, maten en kleuren pompoenen, die hier in zelfbediening ten verkoop worden aangeboden.

Naar de Pickmaijer van Uelsen

Na de oversteek over de autoweg 403 lopen we om 11:30 uur via de Neuenhauser Strasse het stadje Uelsen binnen.

We lopen alsmaar rechtdoor, tot we bij de kerk aankomen. Die is gesloten.

Naast de kerk staat een handig fietsenreparatiepunt, met een fietspompinstallatie, maar ook met het nodige fietsgereedschap om snel een noodreparatie aan je fiets te verrichten. Men is hier nogal gericht op het faciliteren van fietsers, want we zien hier in deze streek vandaag ook enkele malen een bus van het openbaar vervoer rijden, met achter de bus een grote aanhangwagen waarop je je fiets als buspassagier kunt stallen, om die door de bus mee te laten nemen. 

De kerk mag dan dicht zijn, er staat wel een houten bankje naast de kerkdeur, waarmee je wordt uitgenodigd om daarop plaats te nemen. Op het bankje staat de hoopgevende tekst: ‘Goa sitten, God is all doar’. 

Tegenover de kerk op Am Markt staat een standbeeld.

Het is het standbeeld van een Hannekemaaier op klompen, met op zijn rug een rugzak, en met een zeis over de schouder. Deze Hannekemaaier wordt hier lokaal aangeduid als ‘Pickmaijer’.

Naar de Itterquelle in het Itterbeck Wald

Nadat we een broodje hebben gegeten tegenover de kerk van Uelsen, lopen we in westelijke richting door Uelsen verder, totdat we bijna aan het eind van de bebouwde kom naar het zuiden afdraaien over de Geteloer Strasse.

Daar gaan we al snel de Tannenweg op, en die volgen we in een rechte lijn het bos in.

Iets noordelijker steken we de Haupstrasse over, die het bos doorsnijdt, en dan gaan we verder in noordelijke richting door het Itterbeck Wald. Ook hier is het bos met prachtige herfstkleuren versierd, onder andere met rode eikenbladeren.

In het bos volgen we de wegwijzer van de Itterquelle. Bij de afslag in de richting van de Itterquelle zien we een boomstronk vol met paddenstoelen.

Dan gaan we even van de doorgaande route af, om over een paadje naar de Itterquelle te lopen, de plek waar de rivier de Itter ontspringt.

Vanaf hier zien we de Itter als smal beekje in zuidelijke richting stromen, richting Itterbeck.

Vanaf het grote gasstation tegenover de Itterquelle gaan we in een diagonale lijn naar de Hauptstrasse die Itterbeck doorkruist.

Aan de overzijde van die Hauptstrasse gaan we in zo’n grote Duitse overdekte picknick-hütte zitten voor een broodje, en daarna begint het laatste stuk van het traject van vandaag.

Langs erfgoed van Itterbeck

Op de Schulweg ten zuiden van de bebouwde kom van Itterbeck komen we langs de gerestaureerde Erpelhütte. 

In deze van hout en turven opgebouwde hut – die deels onder het maaiveld ligt – bewaarde men vroeger onder andere poot-aardappelen, consumptie-aardappelen, fruit zoals appels, en andere bewaarproducten. 

Deze hut is dagelijks geopend, dus we kunnen er even in om een idee te krijgen van het interieur van zo’n aardappelbewaarhut.

Een eind verderop komen we langs het openluchtmuseum van Itterbeck, genaamd: ‘Hof für Hiematpflege’.

Op het buitenterrein en in de hokken staan veel verschillende soorten landbouwwagens en landbouwvoertuigen.

Ook werktuigen die in de bosbouw werden gebruikt, zie je rondom staan.

Achter dit openluchtmuseum staat het zogenoemde schoolmuseum, gelijkend op een kerk en een school ineen. Daarin zien we onder andere een vrij compleet ingericht schoollokaal uit vroeger tijden.

Itterbeck

Dan gaan we over de Schoolstege in noordelijke richting. Daar komen we langs een boerderij met een grote aardappelloods langs de weg. Grote koelapparaten blazen de lucht vanuit de loods naar buiten. Aan de zijkant staat een grote schuurdeur open, waar ijzeren kooien vol gerooide aardappelen staan te drogen. 

Als we rechtsaf de Egger Strasse op gaan, lopen we de bebouwde kom van Itterbeck binnen.

Direct daarna gaan we de nieuwbouwwijk van Am Iland in, waar verderop onze auto staat geparkeerd.

We kunnen nu terug naar Nordhorn, en rijden daartoe via de Thesingfelder Strasse nabij Neuenhaus, waar we onze andere auto afhalen. Daarna is het slechts enkele minuten rijden naar onze overnachtingsaccommodatie in Nordhorn.