Op weg naar een toekomstbestendig onderwijsaanbod

Donderdag 17 januari 2019 

Sessieleiders Marvin Leerdam en Jos de Kock bij Hobéon in Den Haag

Expertisebijeenkomst macrodoelmatigheid
Vandaag vindt een expertisebijeenkomst plaats bij Hobéon in Den Haag. Daarin staat het in het hoger onderwijs op weg zijn naar een toekomstbestendig onderwijsaanbod centraal.
De sessieleiders zijn Marvin Leerdam en Jos de Kock, beiden werkzaam bij Hobéon in Den Haag.
We beginnen met een kennismakingsronde, met de tien deelnemers uit Nederland en België, waaronder één zelfstandige adviseuse, en de anderen zijn vertegenwoordigers van alleen hogescholen.
We werken in deze sessie aan:

• Inzicht in de bouwstenen voor een grondige evaluatie van het onderwijsaanbod;
• Afwegingen inzake het al dan niet starten van nieuwe opleidingen in het hoger onderwijs;
• Het delen van inzichten met betrekking tot de nieuwe Regeling Macrodoelmatigheid (van juni 2018);
• Het delen van kennis en ervaringen van collega-instellingen.

Portfolio-analyse
We beginnen met het bespreken van de zogenoemde 'Portfolio-analyse', waarbij we ons de vraag stellen of ons huidige onderwijs aansluit bij de vraag en bij het huidige aanbod.
Het belang van zo’n analyse is onder andere gericht op:

• Demografische veranderingen;
• Veranderingen in de arbeidsmarkt (doordat bijvoorbeeld (de inhoud van) beroepen veranderen, of veranderingen in de opbouw (veel middenkaderfuncties vervallen bijvoorbeeld); en of er ook nieuwe beroepen komen);
• Toenemend belang van de regio: aansluiten op de onderwijsvraag uit de regio, regionaal aansluiten, aandacht voor de samenwerking van MBO-HBO en VO-HBO en ook van Privaat-Publiek, en met werkveldorganisaties;
• Is het zo dat wat eens doelmatig was, altijd doelmatig blijft?
• Flexibilisering van het onderwijs (zoals veranderingen in/flexibilisering van de arbeidsmarkt); daarbij ontstaat er een stelsel van nieuwe competenties, met gevolgen voor je curriculum.
• Profilering van de instelling (bijvoorbeeld met focus op de regio).

De in de marketingsector welbekende Product-Levenscyclus kun je ook loslaten op nieuwe opleidingen, waarin we dan fasen onderkennen zoals: groei, volwassenheid, verzadiging, teruggang. Vraag is dan of je opleidingen moet vernieuwen, veranderen (smaller/breder maken, het nivo aanpassen, nog beter op het werkveld aansluiten), of stopzetten. Het onderzoek hiernaar kun je inzetten in je portfolio-analyse.
Dit onderzoek kan:

• Kwalitatief zijn: bijvoorbeeld naar de rol van werkveldpartners in onderwijs en onderzoek, naar de representativiteit van werkveldpartners. naar waardering van afgestudeerden, studenten en stagebedrijven, naar de stimulansen van lectoraten bij de innovatie in opleidingen, naar de mate waarin studenten multi-/interdisciplinaire projecten uitvoeren, naar samenwerking met vo en mbo, en middels externe evaluaties.
• Kwantitatief zijn: naar landelijke en/of regionale arbeidsmarktbehoefte, naar de studenteninstroom-ontwikkeling, en naar de waardering van studenten, alumni, bedrijven en docenten.

Aansluitend analyseren we in een snelle scan ons eigen hogeschoolaanbod: bijvoorbeeld voor wat betreft: sterktes/zwaktes, kansen/bedreigingen, regio-aandacht (UWV beschikt over regiorapporten; kijk tevens bij regionale branche-organisaties, en ook banken weten goed wat er speelt). Welke plannen zijn er bijvoorbeeld intern al voor nieuwe opleidingen en voor afbouw van bestaande opleidingen.

Starten van nieuwe opleiding
In het tweede deel van deze expertisebijeenkomst kijken we naar de afwegingen inzake het al dan niet starten van nieuwe opleidingen. Vanuit kansen/bedreigingen kom je tot strategische overwegingen, bijvoorbeeld op het gebied van:

• Arbeidsmarkt / beroepenveld / bedrijven (de dynamiek daarin);
• Vakinhoudelijke discipline, waarin de opleiding functioneert;
• Studenten of alumni, die hun ervaringen met je delen;
• Regio: ontwikkelingen (ook van grote bedrijven) en regionaal beleid;
• Windows of opportunity: overheidsbeleid (bijvoorbeeld eventuele subsidies);
• Eigen kleur/identiteit van de instelling: profiel van instellingen en/of opleiding.
• Onderwijsfunctie, Onderzoeksfunctie (die twee ook wel in relatie tot elkaar functionerend), en Persoonsvorming van studenten.
• Ook zaken als Internationalisering, Interculturalisatie, Duurzaamheid, Identiteit (bijvoorbeeld protestants-christelijk) kun je in de beschouwing meenemen.

Bovenstaande moet je wel in relatie tot elkaar zien, want de focus op bijvoorbeeld slechts één van deze gebieden maakt je denken en handelen wat al te banaal.

Toets Macrodoelmatigheid
In het derde deel van deze bijeenkomst delen we de inzichten met betrekking tot de nieuwe overheidsregeling voor de Macrodoelmatigheid van het hoger onderwijsaanbod.
We hanteren daarbij twee criteria, te weten:

• Behoefte: arbeidsmarkt (kwantitatief is van primair belang (bijvoorbeeld bij/door ROA/UWV), en kwalitatief van secundair belang; denk bijvoorbeeld aan de vervangingsvraag en de uitbreidingsvraag); en maatschappelijk voor wat betreft bijvoorbeeld (nationaal en regionaal) overheidsbeleid.
• Ruimte: vergelijking van verwant aanbod + instroom en verdringing. Maak bijvoorbeeld een inschatting van de instroom van de voorgenomen opleiding; en kijk ook naar de spreiding van het aanbod.

Als de aanvraag niet is te onderbouwen vanuit ROA-gegevens, omdat het bijvoorbeeld gaat om zogenoemde 'cross overs', moet je je aanvraag gronden met eigen onderzoek.

Proces Toets Macrodoelmatigheid
Dan wordt het proces van de Toets Macrodoelmatigheid besproken; over Verkennen (belangrijk zijn de contacten met werkveld en met (leerlingen van) toeleverende scholen), over Valideren, over Dossiervorming en over de Aanvraag.
Hobéon stimuleert hogescholen om – indien mogelijk – de aanvraag zelf te schrijven, waarna Hobéon kan checken en aanvullen.
Steunbetuigingen vanuit het werkveld moeten heel concreet zijn. Wat vooral aanspreekt, is: we bieden zoveel stageplaatsen, en zoveel arbeidsplaatsen garanderen we.
Aan te bevelen is het om een drempel in te bouwen. Weet bijvoorbeeld eerst zeker waar deze opleiding voor opleidt; dan heb je daarmee een goede basis voor je aanvraagdossier voor de Toets
Macrodoelmatigheid, en later (pas) ook voor je Toets Nieuwe Opleidingsdossier.

Succes- en faalfactoren
Daarna bespreken we de succes- en faalfactoren, bijvoorbeeld voor wat betreft je interne organisatie (bijvoorbeeld: je projectorganisatie, je project management skills) en qua externe relaties (met bijvoorbeeld bedrijfssectoren, toeleverende scholen, of je je plannen extern hebt gedeeld) en ten aanzien van je macrodoelmatigheidsdossier (qua opdrachtgever: past deze opleiding in het hogeschoolportfolio, sluit het aan bij hogeschoolmissie; heb je zicht op vergelijkbare opleidingen, is er een benchmark en een arbeidsmarktperspectief).

Vooroverleg met CDHO
De Commissie Doelmatigheid Hoger Onderwijs (CDHO) staat open voor een verkennend gesprek over de bij een toets macrodoelmatigheid van toepassing zijnde aandachtspunten.
Voorafgaand aan je aanvraag doe je er goed aan om eerst na te denken over aspecten als:

• Je kennis omtrent de actuele groei van het aantal aanvragen voor Associate degree-opleidingen en Master-opleidingen;
• ROA-gegevens (die zijn buitengewoon belangrijk bij de aanvraag en bij de beoordeling) versus andere gegevens uit andere bronnen;
• De onderbouwing van de taalkeuze en de naamgeving van de beoogde opleiding, vooral ook als dat niet Nederlandstalig is;
• Crossovers en innovatieve opleidingen;
• Bij zorgopleiding: is een BIG-registratie benodigd, en kunnen we die bijtijds regelen;
• Is er behoefte aan brede opleidingen;
• De transparantie van het opleidingsaanbod;
• Welke zijn de kansrijke sectoren, bijvoorbeeld: techniek, ICT, zorg;
• Communicatie/afstemming met de CDHO vooraf kan sowieso, en kan helpend zijn.