De omwenteling of de eeuw van de vrouw

Donderdag 15 mei 2025

 

Suzanna Jansen in Tresoar

De afgelopen eeuw vanuit het perspectief van de vrouw

Aan het begin van deze middag wonen Durkje en ik in Tresoar te Leeuwarden de Lunchlezing bij, waarin de journaliste-schrijfster-vertelster Suzanna Jansen spreekt over de afgelopen eeuw vanuit een nieuw perspectief, namelijk dat van de vrouw. 

Ze is hiertoe door Tresoar uitgenodigd vanwege haar nieuwste boek ‘De omwenteling of de eeuw van de vrouw’, waaraan ook de titel van deze lunchlezing is ontleend.

Veranderd leven van de vrouw

Op een ochtend in 1981 hangt Betsy Jansen-Dingemans een laken buiten aan de waslijn. Het is geen wasdag en het laken is niet eens nat. 

Haar jongste dochter Suzanna weet dan: "mijn moeder stelt nu een daad; ze sluit zich namelijk aan bij de vrouwenbeweging". 

Betsy is geboren in 1922, het jaar waarin vrouwen voor het eerst kunnen stemmen. Toch tellen vrouwen dan nog amper mee, want – bijvoorbeeld - ze krijgen minder loon, worden op hun trouwdag ontslagen en zijn bij wet vanaf dat moment handelingsonbekwaam. 

Zo’n honderd jaar later heeft Betsy’s dochter Suzanna meer rechten, en is haar wereld groter dan de huiskamer. 

In geen enkele eeuw veranderde het leven van vrouwen zo sterk; en daarmee dat van ons allemaal.

Een niet te stuiten omwenteling van vrouwenemancipatie

Vanuit het perspectief van haar moeder Betsy, Suzanna’s oudere zus en zichzelf vertelt Suzanna Jansen ons tijdens haar lunchlezing vandaag hoe vrouwen aanvankelijk leefden binnen de marges van ondergeschiktheid en dienstbaarheid, en hoe de strijd verliep om te worden behandeld als gewoon mens. 

Gaandeweg ontdekte moeder Betsy dat een vrouw ook naar een ander leven mag verlangen. 

Suzanna Jansen legt in haar boek over bovengenoemde omwenteling de anatomie bloot van de tergend trage, maar niet te stuiten omwenteling van de emancipatie van de vrouw. 

En Jansen toont aan dat de genderverhoudingen van onze tijd hierin hun wortels hebben.

Met dit kleine verhaal uit eigen familiekring, vertelt Suzanna Jansen over een veel grotere geschiedenis van de afgelopen eeuw; namelijk die van het snel veranderde leven van de vrouw.

Lezing

Suzanna Jansen begon in de tijd van de opkomende aandacht voor genderverhoudingen aan haar onderzoek om dit boek te kunnen schrijven. 

In haar boek beschrijft Suzanna Jansen het leven van haar moeder; thuis, maar ook in de breedte van de maatschappij.

• Betsy (de moeder van Suzanna) groeide op om huisvrouw te worden, maar voordat ze trouwde, werkte ze nog wel op een kantoor, op de zogenoemde tikkamer. Dat werk mocht ze doen tot ze ging trouwen, waarna ze werd ontslagen, en toen als getrouwde vrouw als handelingsonbekwaam werd beschouwd.
• Kantoorwerk voor vrouwen werd in die tijd ervaren als een voorrecht. In hun betaalde werkkring bleek ook - verrassend - dat vrouwen meer konden dan allen verzorgen. Daarentegen verdienden de vrouwen in die tijd maximaal twee derde deel van wat mannen in vergelijkbare functies verdienden. De kantoorvakbonden streden aanvankelijk tegen het werken van vrouwen op kantoor, want kantoorwerk zou eigenlijk werk voor mannen moeten zijn, zo werd toen geredeneerd.
• In het leven van onze moeders en oma’s vond ook een revolutie plaats, die hen - en ook ons allen - enorm heeft beïnvloed.
• Al op de eerste ochtend van haar gehuwde leven (Betsy was toen 26 jaar oud) realiseert Betsy zich dat ze voortaan thuis moet blijven, dat ze niet weer gaat werken, en dat ze voortaan voor haar huis en gezin moet zorgen.
• Maar ook haar man realiseerde zich dat hij nu het hoofd van het gezin was, en dat hij vanaf nu als kostwinner voor de hele huishouding moest zorgen. Suzanna's vader nam er derhalve een bijbaantje bij om in voldoende inkomen te voorzien, zeker ook in de tijd dat er kinderen werden geboren.
• Huisvrouwen werden uitgedaagd om zo zuinig mogelijk te zijn. Vrouwen hebben mede daardoor een grote economische rol gespeeld bij het opbouwen van onze samenleving na de Tweede Wereldoorlog, want juist doordat de vrouwen goed met weinig geld om konden gaan, bleven de lonen laag, en kon Nederland zich opbouwen en zich ontwikkelen tot een voortvarend land.
• Er was in die tijd kort na de oorlog vaak geen warm water, de kleding moest door de vrouw zelf worden versteld, elektriciteit was er niet of mocht niet ten volle worden gebruikt, en werken in de huishouding was - mede daardoor - een zware taak. 
• Het boekje van het huwelijksonderricht werd door meneer pastoor uitgereikt aan pasgetrouwde stellen, dat voornamelijk handelde over het bedrijven van de liefde binnen het huwelijk (zo vaak als mogelijk; de zogenoemde huwelijksplicht). De vrouw werd daarin verantwoordelijk gehouden voor de eventuele onkuisheid van haar man.
• Het fenomeen ‘huisvrouw’ was in het begin van het huwelijk van Suzanna haar ouders nog een nieuw begrip. 
• De indertijd thuis in het bedrijf meewerkende vrouwen hadden geen rechten en geen zeggenschap in het bedrijf van haar man.
• Naoorlogse wetgeving was gericht op het gezin als hoeksteen van de samenleving. Dergelijke wetgeving droeg ertoe bij dat de man de kostwinner van de huishouding kon zijn.
• Uit een huishoud-onderzoek in 1952 bleek dat huisvrouwen thuis zo’n 200 uiteenlopende werkzaamheden verrichtten, die alle vaak maar van korte duur waren, en waarbij zij door de gezinsleden (man en kinderen) vaak werden gestoord. 
• Het was voor vrouwen haar natuurlijke taak om voor haar man en kinderen te zorgen. 
• Vrouwen gingen lijden aan wat 'huisvrouwenvermoeidheid' werd genoemd, wat eigenlijk veel meer een uiting was van de ontevredenheid van de vrouw met haar positie in gezin en maatschappij. Suzanna haar moeder werd op een gegeven moment opgenomen in een rusthuis voor overspannen huismoeders. Het ging daar toen echt slecht met haar moeder, in de tijd dat er al vier kinderen waren. Toen ze zich niet goed voelde, ging ze in huis toch alsmaar door, voelde zich schuldig, en moest op zeker moment worden opgenomen in een rusthuis. Het moest er gezellig zijn in het rusthuis, maar zo voelde het voor haar moeder daar niet. Moeder had zogenaamd last van migraine-aanvallen, maar feitelijk was moeder thuis gewoon depressief geworden, iets wat indertijd niet als zodanig werd herkend en erkend. Het was niet de schuld van de vrouwen dat ze overspannen raakten. Dat was de schuld van het systeem van die tijd.
• Toen kwam er op een gegeven moment Valium op de markt (Mother's Little Helper, zoals The Rolling Stones daar in 1966 over zongen), wat de vrouwen werd toegediend, naast of in plaats van slaapmiddelen.
• Op een gegeven moment werd deze problematiek van vrouwen eindelijk door een psychiater erkend als een ‘ernstig manco in hun levenstaak’. Toen pas werd ook de vraag gesteld wat het zou gaan betekenen als vrouwen een taak buiten hun huishouding/gezin zouden krijgen.
• Van vrouwen werd gevraagd om een aantal problemen in de samenleving op te lossen, bijvoorbeeld bij de toenmalige tekorten op de arbeidsmarkt in zorg en onderwijs. Maar ondertussen mocht het gezin daar nooit onder lijden.
• De tweede feministische golf werd een doorbraak voor de positie van de vrouw. In 1970 zetten de zogenoemde Dolle Mina’s de vrouwenemancipatie op de kaart.
• De eerste generatie vrouwen van vlak na de Tweede Wereldoorlog heeft veel veranderingen in de positie van vrouwen teweeg gebracht.
• Er kwamen grote veranderingen, zoals in het onderwijs, in de hippie-tijd. De geëmancipeerde vrouw trouwt dan niet in een witte jurk, maar bijvoorbeeld in een spijkerpak. Daarvóór 'hokte' ze eerst ook nog. Suzanna haar zus geeft haar werk niet op als het eerste kind komt. 
• De emancipatoire ideeën van Suzanna haar zus hebben Suzanne en ook hun moeder sterk beïnvloed, wat overigens in die hele generatie moeders doorklonk. 
• Toen autoriteit iets negatiefs werd, ervoeren de huismannen dat terdege.
• De Moedermavo kwam op, en toen kregen vrouwen de mogelijkheid om iets te leren, en leerden ze tevens dat ze iets waard waren. 
• Suzanne en haar moeder doen op een gegeven moment tegelijk VWO-examen, waarbij moeder - in de ogen van Suzanne - irritant hoge cijfers haalde.
• Toen Betsy - de moeder van Suzanna - op een woensdag (dat was toen geen wasdag) een laken ging ophangen aan de waslijn, was dat een revolutionaire daad, want daarmee liet Betsy zien dat ze meedeed aan de actuele emancipatiegolf van de vrouw. Suzanna's moeder was toen 58 jaar, en Suzanne was op dat moment 16 jaar. Ze - moeder en dochters - emancipeerden samen. 
• De strijd voor het vrouwenkiesrecht heeft 40 jaar geduurd. Het duurde vanaf het moment dat het vrouwenkiesrecht werd ingevoerd 100 jaar voordat er evenveel vrouwen als mannen in de Nederlandse regering zaten.
• Vrouwen zouden bezorgd moeten zijn en blijven over wat er momenteel in onze samenleving gebeurt, zeker in dit huidige politiek bestel.
• Vrouwen kunnen wel hetzelfde werk doen als mannen, maar toch lopen veel vrouwen daarop stuk. 
• Jonge vrouwen moeten zich realiseren dat als ze ergens mee worstelen in de samenleving, dat vaak niet zozeer aan hen zelf ligt, maar dat die worsteling vanuit het verleden ergens vandaan komt.
• Nederland loopt in de vrouwenemancipatie heel erg achterop, volgens Suzanne. De ons omringende landen waar de beide wereldoorlogen heel zwaar zijn geweest, hebben laten zien dat vrouwen ook alles konden. Vrouwen zagen dat ook en geloofden dat ook. Dat werd in de maatschappij gezien, hetgeen de emancipatie van de vrouwen in die landen bevorderde, veel sterker dan in Nederland.
• De pil is qua vrouwenemancipatie ongelooflijk belangrijk geweest. Daarmee werden vrouwen niet langer gereduceerd tot een wandelende baarmoeder. Daarentegen leidde het er ook toe dat vrouwen geen reden meer hadden om ‘nee’ te zeggen tegen seks met haar man. De (invoering van de) pil heeft dus wel twee heel verschillende kanten in zich.
• Naar aanleiding van dit boek heeft Suzanna ook een zesdelige podcast gemaakt, waarin ze het gesprek aangaat met ook jonge vrouwen.
• Suzanna: "Praat met elkaar hierover, kom bij elkaar, verzwijg de zaken niet, spreek je – binnen je mogelijkheden - uit daar waar iets niet klopt. Cruciaal is dat we ons verenigen, al hoe moeilijk dat in deze tijd ook is. Kijk naar je eigen mogelijkheden, ook al is dat nog zo ingewikkeld."