De 'levenslange' band van Anna Maria van Schurman met Friesland

Donderdag 20 februari 2025

 

Pieta van Beek in Tresoar

Lunchlezing van Pieta van Beek

Anna Maria van Schurman woonde slechts zeven van haar ruim zeventig levensjaren in Friesland, namelijk in Franeker van 1623-1626 en in Wiuwert van 1675 tot haar dood in 1678. Toch heeft Friesland haar – meer dan welke stad of provincie ook – blijvend op de kaart gezet. 

• Waarom haalde ze de Friese canon, maar niet die van Nederland? 
• Welke ‘feiten’ over deze eerste (vrouwelijke) studente zijn nep en welke zijn echt? 

In een prikkelende lezing legt Pieta van Beek deze Anna Maria van Schurman onder de loep en kijkt haar als het ware in de ogen.

Van Beek belicht Van Schurmans Friese brieven, gedichten, contacten en kunstwerken vanmiddag in een volle zaal, rond het middaguur tijdens de Lunchlezing in Tresoar te Leeuwarden.

• Anna Maria was veeltalig, maar kende ze ook het Fries? 
• Wat is er eigenlijk waar van het verhaal dat zij één van de mummies is in de Nicolaaskerk van Wiuwert? 

Tenslotte reizen we in de presentatie van Pieta van Beek zogenaamd mee met Van Schurman haar kunstverzameling, die na haar leven via achterachterneef Abraham Frederik van Schurman in Franeker belandde.

Mijn liefde is gekruisigd

Anna Maria van Schurman (1607-1678) was een humaniste, taalkundige, theologe, dichteres en kunstenares. Ze werd in 1636 als eerste vrouwelijke studente in Nederland aan de universiteit toegelaten. Ze correspondeerde met belangrijke geleerden van die tijd.

• Anna Maria van Schurman was veeltalig, en switchte lenig van het ene naar het andere taalgebruik.
• Friesland heeft al heel veel gedaan voor de naam & faam van Anna Maria van Schurman: zoals bijvoorbeeld met een naar haar genoemde singel in Franeker, een pad in Huizum, en een school in Franeker.
• Anna Maria schreef verschillende boeken, onder andere de 'Dissertatio'. Ze schreef ook een zeer geleerde brief over I Korinthiërs 15, over de doop voor de doden. 
• Pieta van Beek maakt met ons vervolgens als het ware een rondreis door Fryslân, en begint met het voorlezen van een gedicht van Van Schurman, over het verval van het christendom, dat ze dichtte in Abbingastate in Huizum. 
• Ook schreef Anna Maria een lofzang op Friese predikanten, over de zogenoemde onderherders. In haar manuscript schreef ze de namen van die predikanten erbij aan wie ze deze lofzang opdroeg. 
• Anna Maria had geen kinderen, maar een nichtje met dezelfde naam is wel naar haar genoemd.
• Van Schurman woonde voorheen in wat nu het Museum Martena is. Franeker was de eerste plaats die een straat naar haar vernoemde. 
• Anna Maria kende al wel Latijn toen zij kwam studeren aan de Franeker Universiteit. Vanaf haar elfde jaar kende ze ook al Grieks. 
• Anna Maria heeft haar vader op zijn sterfbed beloofd nooit te gaan trouwen. Zo’n belofte op een sterfbed in de 17e eeuw had eeuwigheidswaarde. “Mijn liefde is gekruisigd’ zet ze daarom heel vaak – en heel gevoelig is dat - in geschriften bij haar handtekening.   
• Anna Maria klaagde over de uitsluiting van vrouwen, en kreeg daarvoor op de universiteit van Utrecht uiteindelijk gehoor.

Veeltalig talent

Pieta van Beek wil de werken van Anna Maria van Schurman zoveel als mogelijk in toegankelijke taal aan de mensen van vandaag en morgen voorleggen, om ze zo te ontsluiten.

Een achter-achterneef van Van Schurman heeft zorg gedragen voor de nalatenschap van Anna Maria, waaronder veel van de kunstwerken die door Van Schurman zijn gemaakt. Omdat Anna Maria zoveel heeft gemaakt, moet er her en der allicht nog onbekend werk van Schurman hangen. Over dergelijk werk van Anna Maria heeft Pieta boekjes geschreven, waaronder het boek ‘Juweeltjes’.

• Van Schurman was hoogbegaafd. Op zeer jonge leeftijd kon ze al lezen, en ze sprak al jong Nederlands èn Duits. Ze beheerste uiteindelijk veertien talen, maar daaronder niet het Fries. Toch lijkt het aannemelijk dat haar beheersing van de Friese taal ook goed moet zijn geweest (maar een bewijs daarvan is Pieta (nog) niet bekend).
• Van Schurman is tot het eind van haar leven actief geweest op wetenschappelijk gebied.
• Haar talenkennis moet Anna Maria haar leven en werken grandioos hebben verrijkt.

De mummies van Wiuwert

In 1880 maakte de Fries Piet Krediet het Ganzenbordspel ‘Op reis door Friesland’, waarmee hij Friesland op de kaart wilde zetten. Daarin staan op nummer 58 de mummies van Fryslân. 

• Er waren aanvankelijk in de Nicolaaskerk van het Friese Wiuwert in elk geval 11 mummies, opgebaard in doodskleren. Er zijn er nu echter nog maar vier van over, maar die doodskleren zijn van deze mummies zijn al te bruut weggenomen. Pieta uit hier en nu haar grote kritiek op de wijze waarop deze mummies momenteel worden behandeld. Ze roept op: "Wie gaat hier iets tegen doen?"
• Anna Maria van Schurman is vanwege haar schoonheid en geleerdheid en haar kunstverzameling – en daarmee haar grote betekenis voor Fryslân - wel in de Friese canon opgenomen. 
• De Friese schrijfster Dieuwke Winsemius (1916-2013) heeft zich in en met haar werk groots verbonden aan Anna Maria van Schurman.
• Pieta wil eerst zoveel mogelijk van het werk van Anna Maria in de Nederlandse taal toegankelijk maken, opdat daarna en daarmee nog meer wetenschappelijk onderzoek kan worden gedaan.

Aan het eind van haar lezing spreekt Pieta haar grote dank uit voor de betrokkenheid en ondersteuning van de Friezen die Pieta terzijde hebben gestaan in haar werk.

Pieta van Beek:

“Als je als vrouw iets wilt bereiken in Fryslân moet je Friezin zijn.” 

“Koester je schatten hier in Fryslân!”