True Crime: leed als entertainment

Donderdag 2 februari 2023

 

Lezing van Janine Janssen in de Leeuwarder Beurs

True Crime

‘Bloederige moord’ en ‘Monster moordenaar’. 

Dat zijn termen die gebruikt worden in True Crime-titels. 

Waarom is dit zo populair? 

Blijkbaar vinden we het aangenaam om ons in onze veilige woonkamer te vergapen aan gevaarlijke mensen die we normaal gesproken liever niet tegen zouden komen. 

Ook zit er een element van sensatie in. 

De ethische vraag is echter of je amusement mag en kunt maken van reëel leed.

Preventie van geweld

Professor Janine Janssen is gefascineerd geraakt door de manier waarop in het True Crime-genre verhalen spannend worden gemaakt. 

Zij vraagt zich af welke mogelijkheden dat biedt om deze verhalen ook in te zetten voor preventie van geweld in afhankelijkheidsrelaties.

Janine Janssen is criminologe en antropologe. Ze werkt als hoofd onderzoek Eer Gerelateerd Geweld van de Nationale Politie en als lector Veiligheid in Afhankelijkheidsrelaties bij Avans Hogeschool en de politie academie. Daarnaast is ze bijzonder hoogleraar Rechtsantropologie aan de Open Universiteit.

Vanavond verzorgt ze voor Studium Generale Leeuwarden een lezing in De Beurs te Leeuwarden, met als titel van haar lezing: 'True Crime: leed als entertainment'.

Leed als entertainment

Janine Janssen schreef haar proefschrift bij de Rijksuniversiteit Groningen, deels ook naar aanleiding van gesprekken met gedetineerden in de Leeuwarder gevangenis De Marwei. 

Vanavond gaat het over geweld op televisie. Waarom we daar zo graag naar kijken. En waarom is True Crime eigenlijk zo populair? 

• Geweld tegen vrouwen leek zich vooral in de huiskamer af te spelen, later aangeduid als 'huiselijk geweld', of 'geweld binnenshuis'. 
• 'Eer gerelateerd geweld' is echter een breder verschijnsel; niet alleen in het gezin, maar ook in de grotere familiekring. 
• Toen kwam het begrip ‘geweld en afhankelijkheid’, ofwel het geweld van mensen van wie je afhankelijk bent, bijvoorbeeld financieel of in het huwelijk. 
• De media bellen Janine Janssen steeds vaker met de vraag om commentaar te geven op nieuw-gepubliceerde geweldsfilmseries, of over mensen die vanwege hun gewelddadige optreden in het nieuws komen. 
• Ze startte een literatuuronderzoek, om te onderzoeken waarom mensen naar gewelddadige films kijken, en daartoe bekijkt ze uiteraard zelf ook dergelijke films. 
• Vanavond wil ze ons graag vertellen waarom wij boeken, podcasts en films over waargebeurde misdrijven ('True Crime') zo interessant vinden.
• Ze worden door veel streaming-diensten uitgezonden; ze zijn heel modern, maar eigenlijk zijn dergelijke films al een heel oud verschijnsel. Denk maar aan ‘The Criminal’ van Friedrich Schiller (1786) en ‘In Cold Blood’ van Truman Capote (1966). Schiller wilde de strafrechtpleging in zijn tijd menselijker hebben. Zijn boek was een aanklacht tegen het 18e-eeuwse rechtssysteem.
• Van oudsher vertelden mensen elkaar al verhalen over allerlei dingen die niet door de beugel kunnen; mensen zijn daardoor gefascineerd.

Drie functies van het genre True Crime
Janine Janssen onderscheidt drie functies van het genre True Crime, als volgt:

• 1. Leren en waarschuwen: Bij de documentaire Netflix-film ‘The Tinder Swindler’ leren we dat iedereen slachtoffer kan worden van (bijvoorbeeld: dating)fraude. En voor wat betreft het gender-perspectief: vrouwen worden gewaarschuwd; ook de slimmere vrouwen, want die kunnen net zo goed slachtoffer van datingfraude worden. De zogenoemde slachtoffer-paradox in dezen is dat mannen vaker slachtoffer zijn van geweld, maar dat vrouwen banger zijn om slachtoffer te worden van geweld. Daarom kijken wellicht ook meer vrouwen naar True Crime-programma's: in de hoop dat ze die ellende kunnen voorkomen, of oplossen.
• 2. Nieuwsgierigheid en voyeurisme: True Crime-series zijn een veilige manier om naar gevaarlijke mensen en gevaarlijke situaties te kijken. Zo maak je het wel mee, maar blijf je zelf buiten schot. Daarnaast is er ook sprake van nieuwsgierigheid naar een wereld waarin je zelf eigenlijk niet wilt zitten. True crime biedt je een veilige manier om je in de gevaarlijke wereld van geweldsdelicten te begeven, zonder dat er voor jou iets op het spel staat. Kijken naar iets was verboden is, vinden mensen ook spannend.
• 3. Sensatiezucht en entertainment: Je vergaapt je aan iets was tamelijk bizar is. Mensen hebben daar kennelijk behoefte aan. Die sensatie is alleen maar vermaak. 

Kritiek op en risico’s van True Crime

Er is ook wel degelijk kritiek op de productie van en op het kijken naar True Crime-films, bijvoorbeeld:

• 1. Behalve dat dit genre kijkers waarschuwt voor gevaar, kunnen mensen er ook onnodig bang van worden gemaakt.
• 2. Er kan wel degelijk sprake zijn van disrespect naar slachtoffers en hun familie en vrienden. Verheerlijk je daarentegen de dader(s) niet? Dat is beslist geen goede zaak.
• 3. Het kan erin resulteren dat oude wonden van slachtoffers open worden gemaakt, en dat die hun helingsproces verstoren.
• 4. Misdaad kan met dergelijke films worden geromantiseerd. Daarmee schiet je eigenlijk het doel voorbij.
• 5. Dan de morele vraag: kan/mag echte misdaad wel entertainment zijn?
• 6. Moeten we niet gaan voor het ‘'vegetarisch' minder heftig’ alternatief, door ons alleen te amuseren met gefictioneerde misdaad, met alleen een spannende verhaallijn, zonder dat het ook waar gebeurd is? 

Vragen en constateringen

Zouden we mensen met zulke films – als we kijken naar hoe ze gemaakt worden – leren hoe we dergelijke misdaden kunnen voorkomen?  

Kunnen we door een verhaal op een spannende manier te vertellen, mensen zich laten realiseren hoe ingewikkeld geweldscases doorgaans zijn. Zouden kijkers daardoor meer begrip krijgen voor het misdadige van zo'n gefilmde casus?

Dit soort Crime-series bekijken vormt bij de kijkers ook het beeld hoe dergelijke misdrijven ontstaan, en hoe ze worden gepleegd. De kijker denkt daarmee al heel snel te weten hoe dingen in de praktijk echt gebeuren, zelfs als men naar fictie zit te kijken. 

Het verschil tussen feit en fictie in dergelijke films is niet eens zo groot, maar er is wel degelijk verschil voor de mensen die de verfilmde Crime-casus echt hebben meegemaakt. 

Een Crime-film wordt aangrijpender als het getoonde echt is gebeurd (True Crime).