Natuur in eigen hand

Zaterdag 28 januari 2023

Cover van 'Natuur in eigen hand'

Inspiratieboek
In 2017 publiceerde de Provincie Fryslân het door Josefien Oude Munnink geschreven boek 'Natuur in eigen hand'.
Dit door Resia Bibo mooi vormgegeven boek vertelt de persoonlijke verhalen en toont de portretten van particuliere natuurbeheerders in Fryslân. 

Het gaat in dit boek om natuurbeheer door burgers, boeren en bedrijven; een voor velen nog betrekkelijk onbekende wereld. 
De verhalen die Josefien Oude Munnink samen met co-auteur Sylvia van Lieshout voor dit boek schreef op basis van interviews in 2015 & 2016 met particuliere natuurbeheerders zijn  toegankelijk. De foto's van Amke en de (landschaps)foto's van Dinand van der Wal in het boek zijn prachtig.
Dit boek dient als inspiratiebron voor potentiële, nieuwe particuliere natuurbeheerders. Voor ambtenaren en deskundigen in het veld van natuurbeheer zullen de verhalen zeker 'eyeopeners' bevatten. En daarnaast is dit boek qua beschrijvingen van het ontstaan van het landschap en met talloze aardige weetjes die de particulieren vertellen ook interessant voor alle mensen die genieten van de natuur. 

Particulier natuurbeheer
Dit boek bevat portretten en verhalen van 55 particuliere natuurbeheerders in Fryslân. Toenmalig Fries gedeputeerde Johannes Kramer schreef het Voorwoord voor dit boek, dat een inspiratiebron voor anderen kan zijn en kansen biedt voor het natuurbeleid van de provincie.
'Houden van de natuur', dat doen ze allemaal. De particulier natuurbeheerders willen het Friese landschap mooi houden. Met name daarom vormden deze voormalige boeren of particulieren hun gronden om naar natuur.
Tijdens de interviews kwam naar voren hoe professioneel deze mensen te werk gaan. Sommigen deden de kennis gaandeweg op, en soms kregen ze hulp van deskundige organisaties zoals Landschapsbeheer Friesland.
Dankzij de ‘eigen wijsheid’ van particulieren zijn sommige gebieden bewaard gebleven en zijn pareltjes ontstaan in het landschap, zoals de natte, bloemenrijke weilanden waar de weidevogels zoals de grutto en kievit van profiteren.

Individuele benadering
Natuurbeheerders liepen soms vast in de regels van de overheid. Tegenwoordig pakt de provincie het persoonlijker aan. Dit betekent dat vanuit heldere kaders en beschikbare financiën aan een grondeigenaar een concreet aanbod wordt gedaan. Bij deze individuele benadering kan de provincie assistentie verlenen bij administratieve zaken. Ook kan de provincie advies geven over het toekomstige beheer.
In Fryslân beheren de particuliere natuurbeheerders in totaal ongeveer 4.000 hectare. De variëteit in omvang per grondeigenaar is groot. Er zijn particulieren die één hectare grond als natuur beheren en er zijn er die honderden hectares natuur beheren.
Schrijfster Josefien Oude Munnink is voor dit boek langs 55 particuliere natuurbeheerders in Fryslân geweest. Ze verzamelde gepassioneerde verhalen en ervaringen over particulier natuurbeheer.

Verhalen vertellen om te veranderen

• Verhalen vertellen is inmiddels een erkende methode om veranderingen in gang te zetten.
• Goede verhalen geven stof tot nadenken.
• Een goed verhaal breng het verlangen naar boven.
• Als meedenkende, participerende overheid moet je vanuit heldere beleidskaders je rol oppakken.
• Particulier natuurbeheer is het beheer van natuur op land dat in privé-eigendom is en door eigenaren zelf wordt uitgevoerd, of daar nauw op toezien.
• Vernieuwende initiatieven van burgers en bedrijven worden gestimuleerd, waarbij de natuur wordt verbonden met maatschappelijke en economische activiteiten.
• Het Friese landschap is gevormd door gletsjers.
• Fryslân werd veelvuldig door stormvloeden vanuit zee getroffen. Maar ook in het binnenland overstroomden de rivieren dikwijls.
• We spreken over 'half-natuurlijke landschappen' als daar juist door ingrijpen van de mens de soortenrijkdom is vergroot.
• De grote variatie in Friese landschappen weerspiegelt de ontstaansgeschiedenis, als fundament van de natuur in Fryslân.

Noard Fryslân

Op een noordwestelijke uitloper van het Drents Plateau liggen de Noardlik Fryske Wâlden.

• Alex Nijboer en Kees Broersma: Zonder een economische drager kan het natuurbeheer nooit een lange toekomst hebben.
• Wieger Sikkema en Bregtje Miedema: Met het toerisme en de paarden is het een prachtige manier om natuur te vermarkten.

Rond de meren

Van oorsprong is dit een veengebied.

• Tineke de Vries: Draagvlak, betrokkenheid en samenwerking zijn voor haar wezenlijke uitgangspunten.
• Vader Freerk en zoon Sietse de Boer: Hij weet als geen ander welke vogels en dieren er leven, hoe die zich gedragen en waar welke plant groeit, en waarom.
• Ruud en Else Smit van de Coöperatieve Vereniging van de Buitenplaats Sleatemermar: De diversiteit wordt steeds groter.
• Tjalling van Eysinga: Beleid, daar heb ik geen vertrouwen in. Natuurbeheer vergt een langjarig beleid. De leden van de groep goedbedoelende, aimabele idealisten zijn meestal links. Voor hem is het belangrijk dat de natuur ook wat oplevert. Je moet er ook plezier in hebben.

Het land van de gaasten

De gaasten worden gevormd door keileemruggen, die in de voorlaatste ijstijd door het landijs zijn opgestuwd.

• Mieke van Panhuys: Het is zichtbaar dat het landgoed veel onderhoud vraagt.
• Ellen en Clemens van Blitterswijk: We mochten hier zelf aan natuurontwikkeling doen.
• Anneke en Ruud Oudega: Het tijdstip en de ruimtelijke variatie van maaien blijven lastige kwesties. 
• Lian en Henk de Graaf: De natuur en met name de weidevogels hebben juist graasdieren nodig, omdat die verscheidenheid in het gebied brengen.
• Gerrit en Mat Leffertstra: Mat en ik zijn altijd natuurminnend geweest.
• Fêdde Bergsma en Gerda de Lange: Het dient allemaal een hoger doel.
• Evert Steensma van De Natuurgolfbaan: We willen een snelle verbossing van het natuurgebied voorkomen.

It Lege Midden

In dit productielandschap vinden wij particulieren die 'wetter en reiden' en grasland als natuur beheren.

• Jan Peenstra, Broer en Anne Voolstra, Geart en Jitze Peenstra: De provincie zou de predatie aan moeten pakken. Natuur beheren is gemakkelijk, maar die papieren en de hele papiersores, dat is het moeilijkste.
• Josefien Oude Munnink en Theo van Nood: Het moest een integraal plan worden, met natuurinrichting en een herbestemming voor de oude boerderij.
• René Bruggink: De omvorming naar 'wetter en reiden' ging mee in de totale inrichting van It Eilân-West.
• Geale, Willem en Tjitske Postma: Bladriet werd gesneden voor de bloembollenteelt om de bollen af te dekken tegen de vorst. Winterriet, zonder blad, is voor de dakbedekking. De Alde Feanen zijn eigenlijk riet- en hooilanden met petgaten en meren.
• Op de Burd zijn nog slotenpatronen zichtbaar uit de 15e eeuw.
• Ria en Hendrik de Boer en Hugo Snoeke: Ze gaan tien hectare natuur botanisch beheren. Het moet verschralen en bloemrijker worden.
• Jan Hendrik Beek: Het ging allemaal niet van een leien dakje. Pas bij de rechter werd naar mijn belangen geluisterd. Het moet allemaal fauna- en kruidenrijk grasland worden.
• Klaas Finnema: De hele familie staat achter de kringloopgedachte.
• Sjoerd Miedema: We zijn in omschakeling naar biologisch. Daar gaan jaren aan omschakeling aan vooraf, en de eerste twee jaar is het wat betreft de opbrengst best lastig. Als je met je hart er niet bij bent, dan wordt het niets. De vogels bepalen of ik ga maaien.

De Stellingwerven

De Stellingwerven hebben een kleinschalig, gevarieerd landschap met veel natuurschoon.

• Dorien de Groot en Jaap Mekel: Begrazing is de meest natuurlijke vorm van beheer. Dorien & Jaap houden de ontwikkelingen in het terrein minutieus in de gaten.
• Henk en zijn dochter Margriet Beentjes: De erkenning dat dit stukje land uniek is, vinden we belangrijk, evenals de bescherming die dat oplevert.
• Hans Brandsma: Op een agrarisch weiland heb ik een rietgat hersteld, dat door de jaren heen geheel verdwenen was. Daar zit nu mooie kwel in en in het riet leeft weer van alles. De overheid zou meer de kant uit moeten van ondersteuning: het initiatief laten bij de natuurbeheerders en dan meedenken en adviseren.
• Willeke Deknatel-Feitsma: Ze doet het niet alleen voor zichzelf.
• Jan Sent en zoon Sent Jan Punter: De Bosgroep Noord-Oost Nederland helpt nu met het beheer en allerlei vrijwilligers monitoren de bijzondere soorten.
• Imke en Josje Zeilstra: Als particulier moet je goed opletten wat er met je eigendom gebeurt. 
• Gerben Tjepkema van de Stichting OlmenEs: Het bos moet gevarieerd zijn, en je moet er goed doorheen kunnen lopen.
• Mathé Penders: Het bos hoort bij mij. Het is een stukje verleden en erfgeschiedenis.

Het oude land van Jorwert

Het is het eerst bewoonde terpengebied van Fryslân.

• Sita en Jan van der Hem: Landbouwgrond kon met een subsidie voor de waardevermindering worden omgezet naar natuur. Je moet het beheer afstemmen op de natuur, niet op de regels.
• Teunie en Germen de Boer: Je blijft in beweging, want er is altijd genoeg te doen. Dat je wat móet, dat is ook goed.
• Boeren van de natuurcoöperatie Baarderadeel: Als we de weidevogels willen behouden, dan moeten we iets aan de predatie kunnen doen.
• Auke Stremler: Als je met natuur gaat boeren, moet je je bedrijf aanpassen.
• Tjalling Rodenhuis: Er is hier nog veel land dat nooit 'over de kop gehaald' is.
• Roel Oostra: Je moet niet achter de kudde aanlopen, dan loop je altijd in de drek. Gezondheid is het leidmotief.

Bij het Wad

• Paul Kievit van 'De Vennoot' van Ameland: De begrazing op dit eiland kent zo zijn eigen regels.

It Bûtenfjild: water en weiland

Dit bleef een lage, natte hoek met veel kwel.

• Romke Kinderman: Hij stapte van biologische landbouw over naar natuurbeheer.
• Anne de Groot en Tine de Groot-Schukken: Het veranderde landschap en de veranderde levenswijze zijn met elkaar verweven. En niet zomaar een beetje.
• Albert van der Ploeg en Betsy Steenbeek: De predatie is de afgelopen vijftien jaar enorm toegenomen.
• Annie en Marten de Jong: We gingen aan natuurbeheer doen. De combinatie van dieren en natuur, daar ging het hen om.

Het beekdal van het Koningsdiep

Het is een gebied met veel gezichten, rijk aan natuur en cultuur.

• Freddy en zijn dochter Donia van de familie 'd Ansembourg: Je leert op den duur alles vanzelf, als je ermee bezig bent. Bestuursrecht is een belangrijk onderdeel van natuurbeheer. Het is lastig om te anticiperen op steeds veranderende kaders van de overheid. 
• Rentmeester Anton Bergsma van De Cornelia-Stichting: De natuurdoelen staan voorop.
• Mien Oosterwoud: Ze betrekt veel mensen bij het natuurbeheer.
• Henk en Erica de Groot: Kunstmest, dat is wel pech hoor. De grond is gekocht en omgevormd naar natuur.

Eendenkooien

Er is een verplicht rustgebied om de kooi heen, het zogenaamde afpalingsrecht. 

Oorspronkelijk diende een eendenkooi voor het vangen van diverse in het wild levende eenden voor de consumptie.

Nu zijn er ook natuurkooien en excursiekooien.

De soortensamenstelling van vogels en vissen verandert. 

De eendenstand gaat fors achteruit.

Eendenkooien zijn belangrijk voor de natuur en de cultuurhistorie.

• Jacob van Zijl: Er waren vroeger heel veel eendenkooien. Alle vlees was welkom. We hebben het voor elkaar gekregen dat eendenkooien als cultuurhistorisch element zijn erkend. 
• Simon van Buren: Er zijn steeds meer slechte jaren in de vangkooi. De predatiedruk is groot.
• Stoffel Baas: Ik heb een excursiekooi en vang liever toeristen.

Bevindingen

• De Rijksnatuurvisie van 2014 wil burgers en bedrijven meer zelf natuur laten creëren en beheren. Natuur in eigen hand, op eigen land. Rijk en provincies stimuleren vernieuwende initiatieven van burgers en bedrijven, waarbij natuur wordt verbonden met maatschappelijke en economische activiteiten.
• De 55 interviewgesprekken ten behoeve van dit boek hebben een breder beeld gegeven van de meerwaarde van particulier natuurbeheer en van de kansen voor nieuw natuurbeleid.
• Voor bepaalde planten- en dierensoorten kunnen kleine lapjes natuur als 'stepping stones' van groot belang zijn.
• Particulieren beheren 'hun' natuur met veel zorg voor variatie in biotopen en met veel inzet en precisie.
• Een opvallend aantal particulieren herstelt en beheert hun terrein met veel gevoel voor cultuurhistorie. 
• Wij zagen een heel bewust beheer van graslanden.
• Tegenvallende resultaten worden vrijwel unaniem aan predatie gewijd.
• Combinaties met recreatie, een museum, onderzoek of gewoon ingepast in de agrarische bedrijfsvoering zorgen voor economische dragers.
• De intrinsieke motivatie blijkt hoog.
• Wij waren onder de indruk van de kennis waarmee de particuliere natuurbeheerders te werk gaan.
• Het voortbestaan van de particuliere natuurterreinen is wel degelijk geregeld.
• Het gebrek aan continuïteit bij de overheid was een steeds terugkerend gespreksonderwerp.
• Particulier natuurbeheer heeft een meerwaarde voor de natuur en de samenleving.
• Door de openheid en de persoonlijke verhalen van de particuliere natuurbeheerders kon met dit boek worden aangetoond wat particulier natuurbeheer is, wat de meerwaarde hiervan is, maar vooral hoe inspirerend het kan zijn om als particuliere grondeigenaar natuur te beheren.