 |
| Jesse van Amelsvoort |
Studium Generale Leeuwarden
Mensen vertellen elkaar al duizenden jaren verhalen, in allerlei vormen. Door middel van verhalen geven we betekenis aan de wereld en verklaren die. Van de grotten van Lascaux, Griekse mythen en de Bijbel tot de romans van Tolstoj en Proust, series als The Crown en superheldenfilms: telkens worden op soms directe en soms symbolische wijze gebeurtenissen uit het echte leven verbeeld.
Tegenwoordig zien we steeds vaker romans, films en kunstwerken langskomen, die het klimaat en de klimaatverandering representeren. Zulke ‘klimaatfictie’ of ‘klimaatkunst’ komt voor in allerlei vormen en maten.
- Wat vertellen deze verhalen ons over de tijd waarin we leven?
Jesse van Amelsvoort vertelt hierover tijdens de 'Studium Generale Leeuwarden'-lezing van de Campus Fryslân van de Rijksuniversiteit Groningen. Jesse van Amelsvoort (1992) is literatuurwetenschapper en promovendus bij de RUG-Campus Fryslân.
Zo'n zestig mensen nemen deel aan dit webinar.
Verhaal & betekenis
Bij de term 'klimaat' denken we vaak in beelden en/of we denken aan klimaatverandering en/of we denken aan films waarin het klimaat op aarde centraal staat. Dergelijke films hebben veelal als achtergrond dat wij de aarde uitputten door bijvoorbeeld teveel grondstoffen te verbruiken en/of het milieu ernstig te schaden.
De actuele populaire cultuur verbeeldt het klimaat, en stelt het bewustzijn van de verhouding van de mens tot het klimaat centraal, en/of het doet een poging om tot een oplossing van actuele klimaatproblemen te komen.
Verhalen in boeken en in films en de verhalen van de kunstuitingen reflecteren hoe we leven. Dergelijke verhalen zijn betekenisgevend, en daarom èn zo kun je naar verhalen en/of kunst kijken.
Klimaat verhaald
Als we over de term klimaat spreken, bedoelen we de processen over een langere termijn, inclusief de veranderende weersomstandigheden.
Volgens de filosoof Timothy Morton is het begrip klimaat een zogenoemd 'hyperobject', iets dat zo groot is, dat het niet is vast te pakken. Juist omdat het zo groot is, voelen we de noodzaak tot verbeelding van het begrip, om het begrip klimaat beter te kunnen begrijpen. Gezocht wordt naar vormen om het klimaat zichtbaar te maken, en vandaag gaat deze lezing van Jesse van Amelsvoort over welke beelden daartoe bijvoorbeeld worden gecreëerd.
Dat we over het klimaat moeten nadenken, is nogal urgent, want ons klimaat heeft grote gevolgen voor ons leven. De historicus Dipesh Chakrabarty beschrijft de geschiedenis van de aarde als planeet, van de mens en van ons economisch systeem. Zijn boodschap is dat alles met elkaar samenhangt, dus we moeten ons daartoe verhouden.
Auteur Amitav Gosh schrijft over de uitdaging die verhalenvertellers in deze context hebben. Hij gaat in op de vraag welke verhaalvorm geschikt is om de ontwikkeling van de klimaatverandering te laten zien.
Verleden: klimaat als achtergrond
We kennen uit de literatuur van de Oude Grieken de verhalen over de de harmonie van de verhouding tussen de mens en de natuur.
Jesse van Amelsvoort toont ons schilderijen die iets van het toenmalige klimaat verbeelden. Bijvoorbeeld winterlandschappen met ijsvermaak, van Hendrick Avercamp en van Andreas Schelfhout. Maar ook de verandering in de kleuren van de zonsondergang, zoals bijvoorbeeld Turner die schilderde na de uitbarsting van de Tambora-vulkaan in Indonesië in 1815.
Heden: zelfbewust klimaat
De verhalen en de kunst van het heden verbeelden het huidige klimaat en roepen op tot actie. Voorbeelden daarvan zijn bijvoorbeeld de film 'The Day after Tomorrow' (2004) en de romans 'New York 2140' (Kim Stanley Robinson; 2017) en 'Gold Fame Citrus' (Claire Vaye Watkins; 2015), handelend over onder andere rampen, met klimaatvluchtelingen en dramatische toekomstvisioenen.
Daarentegen zijn er ook minder dramatische voorbeelden van dergelijke klimaatgeoriënteerde literatuur aan te wijzen.
Ook in Nederland worden tegenwoordig dergelijke klimaatfictie-romans geschreven en gepubliceerd. Het verhaal 'Unterleuten' van Juli Zeh uit 2016, over een dorpsgemeenschap die uiteenscheurt als er sprake is van de noodzaak om windmolens te bouwen, kun je eveneens beschouwen als literatuur waarin klimaat(verandering) centraal staat.
Lezen door de klimaatbril
Wat je van deze lezing ook mee kunt nemen, is het feit dat het heel goed mogelijk is om met een bepaalde bril op (focus) binnenlandse en buitenlandse literatuur te gaan lezen, om zo - thematisch georiënteerd - kennis te nemen van wat in kunst en cultuur uiteenlopende uitingen zijn om zo'n thema nader uit te werken. Zo kun je bijvoorbeeld dat ogenschijnlijk ondenkbare 'hyperobject klimaat' denkbaar maken.
Bovendien ontdek je dan al lezende in boeken en al kijkend naar kunst dat zo'n begrip als klimaat(verandering) niet op zich staat. Begrippen zoals klimaat, klimaatverandering en landschap zijn immers altijd verweven met nog veel meer andere thema's en problemen van onze huidige samenleving.
Jesse van Amelsvoort beëindigt zijn lezing dan ook met de volgende uitspraak:
"We moeten blijven lezen,
en blijven nadenken,
over wat literatuur ons brengt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten