Geschiedenis van een Tocht

Zaterdag 27 maart 2021

Cover van 'Geschiedenis van een Tocht'

Eerst een televisiedocumentaire

Hans Keller en Cees Nooteboom produceerden de tv-documentaire "Geschiedenis van een Tocht' (1986), over de al duizend jaar bestaande pelgrimsroute naar Santiago de Compostela, in het noordwesten van Spanje. Meer dan duizend jaar geleden ging het gerucht dat het graf van Jezus' apostel Jakobus was gevonden in Santiago de Compostela. Het graf groeide uit tot een bedevaartsoord, dat pelgrims trok uit geheel Europa. De wegen naar Santiago de Compostela waren van belang voor de ontwikkeling van de handel en cultuur. Eén van de verzamelplaatsen van waaruit de tocht naar noordwest Spanje werd ondernomen, was Haarlem. De weg leidde vanuit Haarlem via Belgisch Vlaanderen en Frankrijk naar en door Spanje. Langs deze route zijn eeuwen Europese cultuur af te lezen.

Het voornemen om te pelgrimeren naar Santiago de Compostela is dus al bijna zo oud als onze jaartelling, maar tot op de huidige dag is de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela voor iedereen de eerste. 

Vervolgens ook een reisnovelle

Cees Nooteboom is een goede bekende op de Spaanse pelgrimsroute. Samen met Nooteboom maakte Hans Keller over hun reis de televisiefilm ‘Geschiedenis van een tocht’, maar die was voor regisseur Keller pas voltooid met een bijbehorende reisnovelle. Hans Keller gaf zijn reisnovelle dezelfde titel 'Geschiedenis van een Tocht', met als subtitel: 'De Pelgrimsroute naar Santiago de Compostela'.

Dit boek verscheen als deel 3 van de 'Santiago de Compostela-Bibliotheek', in het jaar 1990.

Deze reisnovelle bevat verwijzingen naar en herinneringen aan gebeurtenissen uit de jeugd van Hans Keller, en citaten van andere schrijvers, plus historische beschouwingen over de plaatsen waar men als pelgrim onderweg langs komt. 

De schelp van Sint Jacob - het herkenningsteken van en voor de pelgrims van Sint Jacob - staat op de omslag van dit boek.

Gids ben ik, een rol uit oude tijden, ziener van het geziene

Dit boek begint met een inleiding van Cees Nooteboom, die in 1986 ook in de Volkskrant verscheen met als titel 'Gids ben ik, een rol uit oude tijden, ziener van het geziene'.

Cees Nooteboom:

• Ik neem het weinige en verwaarloos het vele.
• Kleren kopen als het moet, is een verschrikking.
• Het is een rotzooitje, en het is heerlijk.
• Dat wat wij kunst noemen, hoorde bij de attributen van God; het was de getoonde, de uitgebeelde leer, exegese, moraal.
• Het 'stenen boek' = de bouwkunst en de beeldhouwkunst.
• Ik herken alles in de verdubbeling van het herinneren.

Hans Keller verhaalt

Hans Keller begint zijn verhaal te vertellen in Nederland in het algemeen, en in Haarlem specifiek. Hij neemt de lezer als het ware mee op weg, door België, door Frankrijk, en uiteindelijk door Spanje. Opmerkelijk is echter dat de tocht door Spanje slechts een klein deel van dit boek uitmaakt (ongeveer 10 van de 130 bladzijden).

Behalve door Nooteboom wordt Keller ook vergezeld door een productieleider, een fotografe, een cameraman en een geluidstechnicus.

Over de pelgrims van weleer vertelt Hans dat pelgrims de pelgrimstocht eigenlijk drie keer afleggen, namelijk: (1) via de aardse weg, (2) via de hemelse weg (de vergeestelijkte route vlak onder de sterren), en (3) via het pad dat voert naar zelfkennis en verzoening en de genade van de leegheid.

Hans Keller:

• De pelgrim reisde nooit alleen; in gedachten trokken velen met hem mee.
• Omdat de pelgrim met diens pelgrimsattributen zoveel leek op de beeltenissen van de heilige Jacobus, werd ook de pelgrim een halve heilige. Hem werd overal doorgang verleend.
• De Jacobsschelp is de metafoor van de hand die ontvangt en de hand die geeft.
• Laten we ons beschermen in de herberg van dit leven, als pelgrim die verder moet, en verder - naar het hemelse Jeruzalem.
• Verdun (WO I, 1914-1918): het verschrikkelijkste altaar dat de mensheid ooit heeft opgericht.
• De aarde vergeet niets.
• Als je veel reist, kom je jezelf voortdurend tegen.
• Hoe werden al die kleine, nog nietszeggende bewegingen op allerlei plaatsen in de wereld in gang gezet?
• Niets is lang geleden, alles gebeurt in dezelfde tijd.
• Elk verblijf in Parijs is een aanvullende voetnoot bij het verhaal over de eerste keer.
• Beleef van nu af aan alles voor het eerst.
• Cluny (Frans moederklooster) werd het intellectuele centrum van de vroege Middeleeuwen, een opleidingsinstituut voor kerkvorsten en pausen, de verkeers- en alarmcentrale voor kruistochten en andere pelgrimages, het distributiecentrum van heilige patronages en relikwieën voor heel Europa, de internationale academie voor romaanse bouwkunst en het hoogste orgaan voor bijbelinterpretaties, en voor het doorvertellen van legenden. Cluny was het Capitool van de christenheid.
• In Cluny werd bepaald dat Santiago de Compostela in de hiërarchie van heilige plekken na Jeruzalem en Rome de derde plaats innam.
• De grote opruiming van Cluny vond plaats tijdens de Franse Revolutie, toen de kloostergebouwen en de hoofdkerk werden gesloopt.
• Coquilards zijn bandieten, struikrovers die de Jacobsschelp met valse bedoelingen droegen.