het fryslân boek

Zondag 21 oktober 2018 

Cover van 'het fryslân boek'

Een wandeling door de Friese geschiedenis
Onder redactie van eindredacteur Siem van der Woude en beeldredacteur Ids de Jong verscheen in 2010 de eerste druk van 'het fryslân boek', als een co-productie van Tresoar en het Fries Museum, waaraan tekst- en beeldbijdragen van verschillende kanten werden opgenomen. In het jaar 2016 verscheen de derde, herziene druk, die ik in het kader van mijn kerstpakket van Stenden Hogeschool kado kreeg.
Dit bijna vierhonderd pagina's tellende Fryslân-boek, is grotendeels opgebouwd uit per pagina elke keer een mooi plaatje bij een interessant praatje. De Inleiding kreeg als thema 'Een wandeling door de Friese geschiedenis mee', wat een treffende karakterisering is voor wat dit boek wil zijn en is. De bijdragen laten zien dat het naast de Friese taal zeker ook de Friese geschiedenis is die de Friezen samenbindt.

Prehistorie en Romeinse tijd
Dit boek begint over het Friese landschap, want immers het landschap was zo bepalend voor de allereerste bewoners, zoals de Neanderthalers, de rendierjagers en de eerste boeren, ofwel de eerste Friezen. Terpen werden opgeworpen door - zoals de Romeinen dat noemden - 'dat arme volk', dat zich moest beschermen tegen het wassende water.
Dit hoofdstuk sluit af met de 'fibula van Wijnaldum', één van de meest opmerkelijke archeologische vondsten in Fryslân, waarbij het nog steeds een raadsel is hoe dit bijzondere sieraad een steen bevat, die waarschijnlijk uit Azië of uit Afrika afkomstig is.

Middeleeuwen
Dit is de tijd waarin het Friese koninkrijk verdween, maar ook de tijd waarin de kerken en kloosters (zoals Klaarkamp en Mariëngaarde) in het landschap verschenen. De Friese bevolking leed aan interne verdeeldheid. Willibrord en Bonifatius verschijnen ten tonele, en de Friezen ontpoppen zich als kooplui, die handig gebruik maken van de ligging aan de Noordzee. Dat is ook de reden dat de Friezen actief waren ten tijde van de Kruistochten. Friese munten werden later overal in Europa aangetroffen. Het dichtslibben van de Middelzee luidde het begin in van Het Bildt. Het Friese vrijheidsbesef werd aangewakkerd door strijd en overwinning.

Fryslân in groter verband
Vooraanstaande leiders van de Friezen opereerden in veel grotere verbanden dan provinciaal, waarbij je kunt denken aan Keimpo van Martena, Georg van Saksen, Grote Pier, Menno Simons, Viglius van Aytta, Gemma van Burmania en Caspar de Robles.
Het Bildt werd ingedijkt en in cultuur gebracht, en daar ontwikkelde zich een nieuwe taal: het Bildts.

Fryslân in de Republiek
Fryslân kreeg een eigen universiteit, in Franeker, met belangrijke vakgebieden zoals Theologie, Rechten en Medicijnen. Het was ook de tijd van Anna Maria van Schurman, die pleitte voor het recht op studie voor vrouwen. Rembrandt trouwde in Fryslân met Saskia. En dichter Gysbert Japicx koos ervoor om het Fries nadrukkelijk ook als cultuurtaal te gebruiken.
Het was ook de tijd van Peter Stuyvesant, Balthasar Bekker, Menno van Coehoorn, Douwe Egberts, Marijke Meu en Eise Eisinga.

Revolutie en de Franse tijd
Aan de bestuurlijke autonomie van Fryslân kwam een eind. De grafmonumenten van de Friese stadhouderlijke dynastie werden vernield.
In dit tijdperk werden de vaste familienamen geïntroduceerd.

Provincie in een koninkrijk
In 1825 werd Fryslân getroffen door de grootste overstroming.
De Leeuwarder stadsarchitect Thomas Romein drukte met zijn ontwerpen van markante gebouwen een stempel op het hedendaagse straatbeeld. De Friese kop-hals-romp-boerderij deed zijn intrede in Fryslân.
De broers Clemens en August Brenninkmeijer stichtten in Sneek hun textielwinkel, inmiddels bekend als C&A.

Landbouwcrisis en modernisering
Evenals Europa werd ook Fryslân getroffen door de landbouwcrisis. De export stagneerde en binnen de provincie was er malaise in de veengraverij, wat het begin betekende van het socialisme en van de arbeidersbeweging. Bekende Friezen uit deze periode zijn Domela Nieuwenhuis, Pieter Jelles Troelstra, Pim Mulier, Waling Dykstra, Obe Postma, Nynke van Hichtum, Bintje, Alma Tadema en Douwe Kalma.
Belgische vluchtelingen werden opgevangen in Friese kampen voor militairen, en de Spaanse griep teisterde land en volk.

Interbellum
In deze periode tussen de beide Wereldoorlogen ontstonden grote werkgelegenheidsprojecten, bijvoorbeeld in polders en op de heide.
Markante gebouwen zijn het Wouda-gemaal, de Franeker suikerfabriek, de Lijempf, de CAF, de Blauwe Tenten, en uiteraard ook het kunstwerk van de Afsluitdijk.
De Bijbel verscheen in het Fries, en op de dag dat de vertaling werd aangeboden, werden alle 5.000 exemplaren in één keer verkocht.

Tweede Wereldoorlog
Fryslân bood onderdak aan enorme aantallen vluchtelingen, evacué's en onderduikers.
In 1942 werd al de tweede Elfstedentocht in oorlogstijd geschaatst.
De Overval op het Leeuwarder Huis van Bewaring was een belangrijk 'wapenfeit', waarbij overigens geen schot werd gelost, maar waarbij wel 51 verzetsmensen door Friezen zorgvuldig werden bevrijd uit Duitse handen.

Fryslân moderniseert
Na de Tweede Wereldoorlog gingen we een tijd in van enerzijds wederopbouw, maar ook van al weer een grote emigratiegolf naar Canada, de Verenigde Staten, en later ook naar de Randstad.
Een demonstratie voor de rechten van het Fries in de rechtszaal werd hardhandig neergeslagen, maar het Fries kreeg steeds meer status, waaronder in de rechtszaal en ook in het onderwijs.
De Lauwerszee wordt afgesloten en heet vanaf dat moment Lauwersmeer.

De laatste ontwikkelingen
De dienstensector groeit in Fryslân sterk. Banken en verzekeringskantoren clusteren in Leeuwarden en het hoger beroepsonderwijs wordt in Leeuwarden geconcentreerd.
Aandacht wordt gegeven aan talen zoals Fries, Stellingwerfs en Bildt; in literatuur, tijdschriften, in films, toneel, bij geheime zenders en in het onderwijs.
Veel en stevig is gediscussieerd over het al dan niet verdergaand bedijken ten noorden van de Waddenzee-gemeenten Het Bildt en Ferwerderadeel. Uiteindelijk wordt gekozen voor verhoging van de bestaande zeedijk.
In het jaar 2000 staat Fryslân bol van activiteiten in het kader van 'Simmer 2000'. 
In Leeuwarden wordt het nieuwe Provinciehuis gebouwd, en ook een nieuw Fries Museum.
Maar een volgende Elfstedentocht wil maar steeds niet komen. Wel trekt Fryslân ook nationaal en internationaal aandacht met haar 'Mienskip' in het kader van Ljouwert & Fryslân Kulturele Haadstêd 2018.