Laat een crisis niet nodig zijn

Woensdag 27 november 2017 

Cover de essay-publicatie van Eelke de Jong

Van fors meningsverschil tot goed besluit 
Op veel beleidsterreinen bestaat onenigheid over de te volgen koers. Zo overheerst binnen Europa de mening dat de Europese schuldencrisis verkeerd is aangepakt. 
Over de oplossing daarvan bestaat echter geen eenstemmigheid. De ene groep pleit voor verdere Europese integratie, zoals een minister van Financiën voor het eurogebied. Anderen vinden dat de integratie te ver is gegaan en willen deze juist verminderen. Brexit is van het laatste een extreem voorbeeld. 
Ook op terreinen als de migratie- en klimaatproblematiek, bestaat overeenstemming over de noodzaak van fundamentele veranderingen. Tegelijk heerst er grote onenigheid over de aard van de te nemen maatregelen. 

Hoe kan men in een situatie met aanzienlijke meningsverschillen tot een goed besluit komen? 

Pleidooi voor een open debat
Hiervoor is het van belang te weten welke factoren ertoe kunnen leiden dat een goed idee wel of niet wordt uitgevoerd.
Mijn zwager, Eelke de Jong, heeft de handschoen van bovenstaande vraagstelling opgepakt, en schreef daarover het essay 'Laat een crisis niet nodig zijn', dat vorige maand in boekvorm werd gepubliceerd door uitgeverij Valkhof Pers. Eelke geeft de insteek van zijn boek alvast mee aan de lezer, met zijn ondertitel 'Pleidooi voor een open debat'.
Prof.dr. Eelke de Jong is hoogleraar Internationale Economie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Zijn onderzoek beweegt zich vooral op het terrein van de internationale monetaire en financiële economie.
In zijn essay behandelt hij aan de hand van enkele cases de factoren die zorgen voor het aanvaarden of het afwijzen van beleidsadviezen op economisch gebied.
De belangrijkste twee daarvan zijn:

• (Politieke) wil of onwil en 
• Groepsdenken (cognitieve afwijking). 

Een open debat (waarvoor Eelke de Jong pleit) - open staand voor beleidsadviezen uit verschillende hoeken - kan de negatieve invloed van deze factoren volgens hem beperken en bijdragen aan de vorming van weloverwogen besluiten.
Zijn boodschap luidt:

• Laat een crisis niet nodig zijn! 
• Sta - (ook) in de huidige tijd met veel nepnieuws - open voor andere meningen.

Kritiek als trigger
De kritiek op economen en (andere) beleidsadviseurs dat zij economische problemen zoals de afgelopen kredietcrisis niet hebben voorzien, en dat zij vooraf en tijdens die crisis geen goede beleidsadviezen hebben gegeven, doet de betreffende experts die hun werk wel en ook goed hebben gedaan uiteraard pijn. Nu kun je die kritiek stilzwijgend over je heen laten komen, maar het kan ook anders. Voor Eelke werkte deze kritiek als een trigger, als aansporing om dit essay vorige zomer te schrijven.
Daarin informeert hij de lezer eerst over de geschiedenis van de advisering op een aantal beleidsterreinen, en daarna analyseert hij wat de oorzaken zijn geweest binnen en buiten de economische wetenschap, die ervoor hebben gezorgd dat het ene advies wel werd opgevolgd en het andere niet. Daarbij behandelt Eelke de Jong in hoofdstuk 2 achtereenvolgens:

• (Het ontstaan van) de kredietcrisis;
• De invoering van de euro (en de Europese schuldencrisis);
• De Nederlandse problemen, zoals de depositogarantieregeling en de renteaftrek.

Interessant - niet alleen voor economen - in dit essay is de bespreking van de succesfactoren die ervoor zorgen dat een boodschap (zoals een waarschuwing / beleidsadvies) wel wordt gehoord, en wat (academische) beleidsonderzoekers en (andere) adviseurs zouden kunnen doen als zij merken dat hun gegeven adviezen worden genegeerd.

Kortom, 
een interessant essay met nuttige tips,
ook voor iedereen die adviseur is in bijvoorbeeld het onderwijs, de zorg, de industrie, bij de diverse overheden, in de milieubeweging, de visserij en in de agrarische sector.

Eelke de Jong:

• Kritiek werkt als een trigger.
• Nuances zijn in de praktijk belangrijk.
• Het negeren van adviezen heeft vaak verstrekkende gevolgen gehad.
• Het is niet verstandig te veel bezittingen van dezelfde soort in portefeuille te hebben.
• Een correlatie (het vinden van een verband) geeft nog geen causaliteit (oorzaak) aan.
• Op de huizenmarkt drijft een hypotheekrenteaftrek de prijs van huizen op.
• Een gevolg van de afwijzing door mede-wetenschappers, en het feit dat het verschijnsel dat men voorspelt zich nog niet heeft voorgedaan, kan bij de boodschapper twijfel doen ontstaan.
• Veel beleidsadviezen (uit de wetenschap) betreffen mogelijke ontwikkelingen voor een langere periode, terwijl politici juist met een korte tijdshorizon (bv. een kabinetsperiode) en met actuele ontwikkelingen werken. Oorzaken van politieke onwil kunnen gevonden worden in het verschil in termijn tussen de voorstellen en de politiek.
• Uiteindelijk is internationale politiek altijd lokaal.
• Mensen wegen iets negatiefs veel zwaarder dan een positieve gebeurtenis.
• Door de ontwikkelingen in de tijd wordt men ontvankelijk voor andere gedachten.
• Een voortdurend herhalen van argumenten kan ertoe bijdragen dat de overheersende mening verandert.
• Omstandigheden kunnen ertoe leiden dat men de noodzaak van maatregelen inziet, of dat de kosten van de te nemen maatregelen zo sterk dalen, dat men bereid is maatregelen te nemen.
• Wat voor zin heeft het een al afgesloten discussie weer te openen?
• Vaak is een conclusie al getrokken voordat een discussie is begonnen.
• Het alleen luisteren naar een dominante of politiek gewenste mening is een vreselijk gevaarlijke strategie met mogelijk grote maatschappelijke gevolgen.
• Beter is het eerder maatregelen te nemen en het dak te repareren als de zon schijnt.
• Politiek en wetenschap zijn niet op een waardevrije manier te bedrijven, maar zonder rationele analyse kunnen beide niet.
• Cultuur samenvatten in een beperkt aantal dimensies die in principe wereldwijd relevant zijn, is volgens antropologen onmogelijk.