Symposium Regeneratieve landbouw in Noord-Nederland

Woensdag 18 januari 2023

 

Forumpresentatie tijdens het landbouwsymposium in Leeuwarden

Uitdagingen voor de landbouwsector

De landbouwsector in Noord-Nederland staat voor unieke uitdagingen. 

• Hoe produceren we gezond voedsel op nieuwe manieren, zodat iedereen tevreden is? 
• Hoe kan de landbouw onze kwetsbare natuur, het klimaat en de gezondheid van onze inwoners versterken en verbeteren? 
• Wat is de verantwoordelijkheid van de landbouwsector? Van de consument? Van de banken? Van de overheden? Van de onderwijsinstellingen?

In het landbouwsymposium van vandaag worden op die vragen antwoorden op deze vragen gegeven. 

Daarbij worden onder meer de kansen en mogelijkheden voor regeneratieve landbouw in Noord-Nederland verkend. 

• Is de regeneratieve landbouw de gouden oplossing voor de huidige problemen? 
• Kan de regeneratieve landbouw haar beloftes waar maken? 
• Hoe schakelen we om van de gangbare naar regeneratieve landbouw? 
• Wat betekent dit voor de bedrijfsmodellen van boeren en van ketenpartners?
• Kortom: hoe gaan we samen het nieuwe landbouwsysteem in Noord-Nederland vorm geven?

Landbouwsymposium

Dit symposium wordt vandaag georganiseerd door de Universiteit van het Noorden en de AgroAgenda Noord-Nederland. 

Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit ondersteunt het symposium-programma. 

Het symposium vindt vanmiddag plaats op de Faculteit Campus Fryslân in Leeuwarden.

De woorden van welkom en de opening van dit symposium worden verzorgd door dagvoorzitter Klaas Sietse Spoelstra.

Daarna vertelt Jouke de Vries (voorzitter van het college van bestuur van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en van de Universiteit van het Noorden) het een en ander over het hoe en waarom van de Universiteit van het Noorden. 

• De stichting van deze Universiteit van het Noorden is ingegeven door het feit dat het landschap van onderwijs en bedrijfsleven verandert. Tegenwoordig heeft de RUG daartoe bijvoorbeeld al vestigingen in Drachten en Emmen, en een vestiging in de Eemshaven is in ontwikkeling. Ook de hogescholen, het het UMCG en het MBO haken aan, om gezamenlijk te onderzoeken hoe de Universiteit van het Noorden tot oplossingen voor de tegenwoordige problematieken kunnen komen. Zo wordt het als het ware een nieuw ecosysteem van onderwijs & samenleving. Samenwerking met publieke en private organisaties is een speerpunt van de Universiteit van het Noorden. 
• Gezondheid, Digitalisering & kunstmatige intelligentie, Sustainable Society en Energie zijn vier items, die aandacht voor onderzoek & onderwijs verdienen.
• De landbouwsector zal moeten veranderen. Kijk ook maar naar de grote toestanden in de huidige politiek & samenleving. We zitten duidelijk in een transitietijdperk, waar onderwijs & onderzoek een bijdrage aan moeten leveren, ook aan de landbouw. 

Het Sicco Mansholt Transitie Programma & Regeneratieve Landbouw

Het eerste programmablok van dit symposium gaat over het zogenoemde Sicco Mansholt Transitie Programma en over Regeneratieve Landbouw.

Eerste spreker is Gjalt de Jong, hoogleraar Duurzaam Ondernemen in een Circulaire Economie.

• We gaan met zijn allen in allerijl de klimaathel in. We komen op heel veel items op omslagpunten terecht; denk maar aan de steeds sneller smeltende gletsjers. De urgentie van ook dit programma is dan ook hoog.
• Reacties die we op stress vertonen, zijn: Stilzetten (niets doen), Vluchten (ontkennen) of Vechten. De vechters zijn de radicale vernieuwers, die creatief gaan nadenken. Hier in Leeuwarden wordt gewerkt - 'gevochten' -  met studenten en medewerkers, die met hun intrinsieke motivatie het verschil willen gaan maken; samen met overheden, burgers, bedrijven, en met wie maar wil om iets op te lossen. De Universiteit van het Noorden richt zich vooral op die zaken. Daarvoor is in elk geval veel tijd nodig, en als het over landbouw gaat, ook om het praten met de boeren. Eerst zijn daartoe inmiddels veel koplopers (zo'n 6-8% van de populatie) van de landbouw in kaart gebracht. Die heb je namelijk hard nodig. 
• We moeten boeren met èn voor de natuur. Het kost tijd om systemisch een keer te brengen in de werkwijze en in de resultaten van de afgelopen 75 jaar landbouw.
• Het Sicco Mansholt-programma is vooral gericht op natuurinclusieve landbouw. We moeten naar een nieuw mechanisme; en we hebben de natuur, gezondheid (o.a. van de bodem) en nieuwe business modellen (m.b.t. inkomen) nodig. 
• We moeten met heel nieuwe opleidingenpalet voor de landbouw komen. 

Tweede spreekster is Gerda van Eck, verbonden aan de Regiodeal Natuurinclusieve Landbouw en aan de AgroAgenda Noord-Nederland.

• We laten nu veel te veel loshangende projecten draaien. We moeten echter naar meer samenhangende, meerjarige uitvoeringslijnen toe, zoals bijvoorbeeld: Kennis (met kenniswerkers van zowel landbouw als universiteit). 
• We hebben het er allemaal moeilijk mee, en kiezen er vaak voor om dan maar te zeggen dat anderen het moeten oplossen; of mensen worden boos. Het moet dus anders.

Derde spreker is Alex Datema, namens BoerenNatuur.

• Veel mensen doen wel iets in al die elkaar opeenvolgende projecten, maar daar ontbreekt vaak lijn in. Daarvan word je project-moe, dus we moeten naar meer omvangrijke, samenhangende programma’s; dat is beter dan de huidige steeds opeenvolgende projecten en pilots.
• We hebben nu een AgroAgenda van en met veel partijen, maar daarin ontbreken nog de benodigde kennis en de instrumenten om aan programma's vorm en inhoud te geven. 
• Wij moeten in het noorden laten zien dat we het verschil willen en ook kunnen maken.
• Van droombeelden wordt de ene boer nog bang, maar een andere boer vindt het al interessant. Het is nodig dat we de boeren meenemen naar het toekomstbeeld. 
• Boeren maken zich terecht zorgen over de toekomst van hun bedrijf. Daarbij moeten we hen – in samenwerking - helpen.  

Gezonde Natuur en de Circulaire Economie

In het tweede programmablok luisteren we naar succesverhalen uit Noord-Nederland.

Aan beide sprekers over dit thema is gevraagd om te vertellen waar ze mee bezig zijn in de praktijk, en waar ze dan tegenaan lopen. 

Eerste spreker daarover is Pieter van der Valk, melkveehouder in Ferwoude, van de Grondcoöperatie en Agricycling. Hij is gestart met AgriCycling, een nieuwe positie-opbouw voor de landbouw. 

• De boer heeft een cruciale rol in regeneratieve landbouw, maar eigenlijk zou dat ook moeten met, in èn op weg naar een regeneratieve samenleving. 
• We kijken tegenwoordig nog teveel naar alleen de output van een boerenbedrijf. Stel dat we de landbouw eens zouden gaan bekijken als de actor in regeneratief werken. Dat is trouwens een opdracht voor de hele samenleving. 
• Alle reststromen zouden we op termijn moeten recyclen in de bodem, maar dan moeten die reststromen eerst wel zuiverder – bodemvriendelijker - worden, en niet nadelig zijn voor de bodem. Dit vraagt om een nieuwe keten-aanpak en samenwerking. Daar moet de landbouw zelf èn alleen een leidende rol in spelen, dus niet door andere partijen. 
• Bermgras, hekkelspecie (met riet) en houtsnippers worden bij wijze van proef (ondanks lastige wet- en regelgeving) tegenwoordig tot compost verwerkt, om daarmee de bodem te verbeteren. Er zijn nu al 125 boeren in Fryslân werkend èn van plan om daar een bijdrage aan te leveren. 
• Onderzocht moet worden hoeveel onze bodem aan kan: wat kan die bodem al dan niet verwerken. 
• We bedienen de bodem er met die goede reststromen dan op natuurlijke wijze mee, en kunnen dan kunstmest (deels) achterwege laten.  

Tweede spreker is Emiel Elfrink, lector van de hogeschool Van Hall Larenstein, verbonden aan het Kennisconsortium Bodem.

Hij is lector op het gebied van bodem, is bezig met bodemonderzoek, zich realiserend dat de bodem van essentieel belang is.

• 2015 was het 'Jaar van de bodem'. 
• In 2016 hebben enkele partijen gezegd dat men wilde gaan samenwerken op het gebied van bodemzaken. 
• 'Bodem' is een heel breed thema, maar we missen nog veel specialisten met kennis van de bodem. Als de bodem de basis is van heel veel oplossingen (bijvoorbeeld m.b.t. klimaat en water), dan moeten we bodem-expertise opbouwen vanuit verschillende disciplines, en is samenwerking nodig om de ambitie verder te brengen.
• Zijn droombeeld is dat we moeten kijken hoe en dat we een breed programma opbouwen voor het hele noorden van Europa. Het Sicco Mansholt-programma zou daar een bijdrage aan kunnen leveren.

Gezonde Natuur en Gezonde Mensen

De volgende spreker is Martien Lankester, van Avalon Foundation.

• Gezonde bodem, voeding en mensen horen bij elkaar. De gezondheid van mensen kun je dus niet zien zonder een gezonde bodem in ogenschouw te nemen.  
• De beste dokter staat in de keuken en op het land. 
• De boeren kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de gezondheid van de mens. Daar komt steeds meer belangstelling voor. 
• Koop en eet vooral onbewerkt voedsel, zo mogelijk lokaal. 
• Er wordt nu een Greidhoeke-pilot opgezet met interventies, die de transitie naar gezonder boeren versnellen. Daar wordt ook onderzoek op losgelaten, gericht op resultaten voor de kosten en voor gezondheid.  
• Er zouden ook nog rekenmodellen moeten komen om naar bijvoorbeeld de financiële gevolgen te kijken (het kwantificeren) van regeneratieve landbouw voor de humane gezondheid. 
• Samenwerking met heel veel verschillende expertises is nodig.

Gezonde Natuur en Gezonde Bedrijfsmodellen

Daarna spreekt Alex Datema wederom.

• We moeten veel meer onderzoek doen naar de effecten van natuurbeheer; niet smal, maar met een bredere blik van meer aandachtspunten. 
• Natuurbeheer moet natuurlijk wel financieel toereikend zijn voor boeren. Maar we weten nog steeds niet hoeveel financiële steun we boeren daartoe moeten geven.
• We hebben een zogenoemde 'waardevolle subcultuur' gecreëerd. Een groep collectieve boeren gaat bij elkaar zitten, om te bekijken hoe ze goede stappen kunnen zetten. Resultaat is dat boeren ook anders kijken naar elkaar. Een late snee is in die ogen dan geen kwestie van een slordige, verlate boer, maar van een verantwoorde boer die doelbewust aan natuurbeheer doet. 
• Een andere, betere manier van boeren, zorgt voor gezonde producten, en daarmee voor gezonde mensen.
• Je moet de boeren van nu opleiding door met hen naar hun landschap en land te kijken. Dan moet je boeren leren om verantwoord om te gaan met dat landschap, met dat land en met die bodem. 
• We moeten jonge boeren leren om anders te kijken, dan dat we voorheen al jaren geleden deden. 

Gezonde Natuur en Gezonde Regio’s

Daarop spreekt Albert van der Ploeg, de 'foarsitter fan Noardlike Fryske Wâlden, en feehâlder yn Readtsjerk'.

• Er gaat nu 80 miljoen euro in agrarisch landschapsbeheer om. 
• Naast voedsel produceren boeren ook natuur & landschap, maar voor dat laatste krijgen ze vaak niet betaald. 
• Stikstof, natuur en landschapsbeheer komen in de nabije toekomst centraal te staan. Mag de boer er dan ook eens aan gaan verdienen? Nu nog niet. Dus hebben we disruptieve doorzetters nodig, die zich erin vastbijten, die inspirerend zijn en die dwars door alle bestaande systemen en instituties heen gaan om de goede stappen te zetten.
• We zijn nu nog veel te verstrooid, en wat we doen kost veel te veel tijd; boeren vertrouwen de samenleving vaak niet meer. 
• Veel zaken zullen we van onder af opnieuw gaan bouwen. We weten dat dat heel moeilijk is, maar het moet wel. Mensen moeten ook de ruimte krijgen om door te gaan op goed ingeslagen wegen.

Kritische Succesfactoren van Transities: het Fascinating Programma

Het derde programmablok gaan over de kritische succesfactoren van transities, over het zogenoemde Fascinating Programma. Spreker daarover is Jan Sikkema.

• Het gaat in dezen om een open innovatie- en testprogramma, waarin met heel veel verschillende soorten bedrijven (boeren, onderwijs, onderzoek, overheden) geprobeerd wordt om de benodigde transitie te bewerkstelligen in de komende tien jaar. 
• We moeten de ketens aanpassen, opdat we de optimale nutriënten bij de consument krijgen.
• Onze opgave is om de consumenten ertoe te verleiden om van 60% dierlijk eiwit-eetpatroon naar een 40% plantaardig eiwit-eetpatroon te gaan. 
• Het gaat niet alleen om de gezondheid van de bodem, maar ook over hoe we de goede producten bij de consument krijgen. Dat betekent een groot verdienmodel voor de noordelijke industrie. Die zijn in een aantal gevallen nota bene ook nog van groot belang in internationaal verband (qua export).
• Voor de jeugd in deze regio betekent dat in deze sector een grote kans. 
• We hebben mensen nodig die ketengericht gaan denken en handelen.
• Wij hebben hier ruimte, de expertise, de bedrijven en internationaal ook een goede naamsbekendheid voor wat betreft goede voedselproductie.
• We werken momenteel aan betere teeltprogramma’s en aan oplossingen om de geproduceerde nutriënten op verantwoorde wijze door de keten te brengen. 
• We moeten gericht en zorgvuldig omgaan met alles wat we doen. 
• Artsen zouden ook veel meer preventief moeten gaan denken en adviseren, vooral ook op het gebied van verantwoorde, gezonde voeding.

De landbouw van Noord-Nederland in een Internationale Wereld

Het vierde programmablok handelt over de landbouw van Noord-Nederland in een internationale Wereld. Daarover spreekt Jacques Buith, Senior Partner bij Deloitte.

• Specifiek richt hij zich op de Verenigde Naties, met zo’n 300 programma’s in zo’n 70 verschillende landen. Ze werken vooral aan het opschalen van transities in het buitenland.
• Het gaat daarbij om vraagstukken vanuit het internationaal perspectief. Daarin ziet hij 3 grote bewegingen, ofwel hervormingen, als volgt:
• 1. Macro = op wereldwijd nivo hebben we een nieuw meetsysteem nodig, met nieuwe variabelen.
• 2. Micro = op landelijk nivo rekenen we onszelf en elkaar af op basis van jaarcijfers, op economische modellen. We zouden echter ook en veel meer moeten kijken naar waarden en impact.
• 3. Individueel nivo = we kopen nog teveel producten die goedkoop qua euro’s, maar we zouden moeten kijken naar bijvoorbeeld de footprint van de producten die we kopen: waar komt het vandaan?, hoe is dat geproduceerd en tot ons gekomen?
• De huidige werkwijzen abrupt stoppen, zal veel problemen met zich meebrengen. We hebben (iets) langer lopende trajecten nodig om de transitie op verantwoorde wijze te maken. 
• De landbouw is in een veel te ondergeschikte rol gekomen ten opzichte van fabrikanten en retailers. De boeren moet voortaan veel meer gaan bepalen, zoals ook de waarde van wat zij produceren. De boeren moeten gaan profiteren van die eerlijker waarde.
• Innovaties gebeuren, en daar worden al goede dingen gedaan, maar de uitdaging is hoe je de goede zaken vanuit de buitenkant terug kunt brengen naar de kern, waar je het dan zou moeten opschalen.

Reflecties en vervolgstappen in Noord-Nederland

Dit symposium wordt afgesloten met het bespreken van enkele reflecties en van vervolgstappen in Noord-Nederland.

Johannes Bakker heeft het aspect 'Veiligheid' vanuit de luchtvaart meegenomen. Waar in de luchtvaart qua veiligheid iets fout gaat, worden onvolkomenheden diepgaand onderzocht, om te beoordelen wat er uiteindelijk fout is gegaan bij calamiteiten. 

• We willen iets van de natuur. We gingen de bodem daardoor degraderen. Na de Tweede Wereldoorlog dat aangezet met kunstmest en schaalvergroting. 
• Toch hebben we geleerd - en weten we - dat de bodem vol zit met leven. Als we daar goed gebruik van leren te maken, kunnen we op verantwoorde wijze heel productief worden.
• Van heel veel zaken weten we dat het werkt, maar we weten nog niet hoe die zaken werken. 
• We hebben een totaal ander systeem nodig, maar daar zijn nog geen verdienmodellen voor. Daar wordt wel onderzoek naar gedaan; daar zou ook erkenning voor moeten zijn. 

Vervolgens neem Gjalt de Jong nogmaals het woord. 

• We zijn allemaal bezield en vol passie begaan met de wereld, met bovendien veel ervaring in onze wereld. 
• Samenwerking is wel de sleutel, maar we concurreren ons echter helaas de wereld uit.
• Mijn voorstel is dat we elkaar elke laatste woensdag van de maand hierover blijven ontmoeten. 
• We moeten nieuwe bedrijfsmodellen gaan maken.
• Misschien moeten we wel een regeneratieve universiteit of hogeschool stichten, waarmee we de toon in het noorden van Nederland gaan aangeven.