Hans Mol over Kloosters in het gebied van de Boarn

Dinsdag 9 maart 2010

In de Openbare Bibliotheek van Grou woon ik vanavond de Friestalige lezing van Professor dr. Hans Mol bij. De lezing wordt georganiseerd door de Fryske Akademy in samenwerking met Bibliotheekservice Fryslân en dit is de derde in een serie van vier Historische lezingen, die in dit eerste kwartaal van 2010 worden gehouden in vier verschillende Friese bibliotheken.

Mol is specialist op het gebied van de rol van kerken en machthebbers in het Middeleeuwse Fryslân. Hij is sinds 1986 verbonden aan de Fryske Akademy te Leeuwarden, studeerde geschiedenis aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, promoveerde in 1991 aan de VU en verzorgt sinds 2003 ook colleges Middeleeuwse Friese Geschiedenis aan de Leidse Universiteit. Hans Mol promoveerde op zijn proefschrift: "De Friese Huizen van de Duitse Orde". Mol staat bekend om zijn publicaties over de geschiedenis van Middeleeuws Fryslân en over het kloosterwezen en de geestelijke ridderorden in Nederland. Het thema van zijn lezing van vanavond is: "Kleasters yn it Boarn-gebiet", over de kloosters in de regio Aldeboarn, Akkrum, Grou en Jirnsum.

Mol laat aan de hand van onder andere Hisgis-kaartmateriaal zien dat de rivier de Boarn met aan weerszijden vruchtbare gronden een centrale rol speelde in (pre)historische tijden. Aan weerszijden van deze rivier kwamen kerken, kloosters en adelijke machtsposities tot stand. Zo ontstonden hier bijvoorbeeld de kloosters van Nes, het klooster Steenkamp en het Hasker Convent, alle drie kloosters die ressorteerden onder de Duitse Orde, een geestelijke ridderorde, bekend om haar zwarte kruis. De missie van de Duitse Ridders was drieledig, te weten: vechten (ridders), bidden (priesters) en verplegen. Deze Duitse Orde is bekend om haar rol in de Kruistochten en is qua grootte de derde, ná de Tempeliers en de Johannieters.

Het klooster van Nes - een priesterconvent - lag op een belangrijke plaats, namelijk langs de (Romeinse) heir(leger)weg van Steenwijk naar Franeker, en lag op de plaats waar je de rivier de Boarn over kon steken, op de plaats van het huidige kerkhof van Nes, tussen Akkrum en Aldeboarn. Fryslân had indertijd veel kloosters. Kloosters werden beschouwd als een soort verzekeringsinstituut om in het hiernamaals een plaatsje in de Hemel te verdienen. Om voor deze heerlijkheid in aanmerking te komen kon je bijvoorbeeld kiezen tot de kloosterorde toe te treden of door een hoge waarde aan geld of (on)roerende goederen bij leven en/of sterven aan een klooster te schenken.

Het Nesser klooster kende zo zijn ups en downs. Het kende ook een dramatische periode van geestelijk verval, chaos, armoede en wantoestanden zoals zakelijk wangedrag. De aansluiting bij toonaangevende kloosters - zoals het Haskerconvent, dat zich aansloot bij het klooster Windesheim nabij Zwolle - resulteerde weer in geestelijke vernieuwing. Het klooster Thabor bij Sneek speelde daarin bijvoorbeeld tevens een positieve, opbouwende rol. Ook de centrale leiding van de Duitse Orde te Utrecht trok het gezag in onze provincie (ook in Nes) weer aan.

Dat kon allemaal niet verhinderen dat het voor de kloosters vanaf de 16e eeuw ook in Fryslân een aflopende zaak werd, een kwestie van dalend nut. Je kunt dat bijvoorbeeld zien aan de totaalbedragen aan legaten aan kloosters. De bestemming van legaten schoof langzamerhand van de kloosters naar andere vormen van liefdadigheid, zoals bijvoorbeeld voor de bouw van gasthuizen voor minder bedeelden, waaraan Fryslân ook ruim bedeeld is. Kloosters kwamen steeds meer los van hun omgeving te staan, verloren hun draagvlak en werden bevolkt door een steeds hoger percentage niet-Friezen. Het begin van het eind.

Hans Mol komt aan het eind van de avond met nog wel een aardige uitsmijter, te weten: "De universiteit van Franeker is gefinancierd door de kloosters, dus zo zie je maar weer: "Zonder kloosters geen universiteit"."

"De tiid hâld gjin skoft", dus deze interessante avond vliegt voorbij. Hans Mol had vlak voor de pauze nog een procuratiehouder van het Haskerconvent Anno 1506 geciteerd, die schreef: "Aan het slot oogst men slechts ondank". Welnu, dat geldt beslist niet deze lezing van Hans Mol, want hij oogst aan het eind van de avond grote dank en waarderende woorden.