Hannekemaaierspad van Purenkamp naar Merzen

Zaterdag 26 oktober 2024

 

Prachtige paddenstoelen op de Wüstenberg

Stichting Hannekemaaierspad

De Stichting Hannekemaaierspad is opgericht om cultuurhistorisch waardevolle wandelpaden te behouden. Om haar doel te bereiken, houdt deze stichting zich sinds 1999 bezig met het ontwikkelen van een wandelpadennetwerk van meerdaagse trektochten, die zijn gebaseerd op de historische reisroutes van de zogenoemde Hannekemaaiers, de trekkende seizoen-arbeiders die al vanaf circa 1600-1650 vanuit Duitsland in Nederland kwamen werken.

Deze stichting vindt het belangrijk dat de bovengenoemde cultuurhistorische paden blijven bestaan, want anders zouden die meestal onverharde paden in rap tempo dreigen te verdwijnen. De stichting beijvert zich er derhalve voor om deze oude wandelpaden op te sporen, teneinde die cultuurhistorische wandelpaden op te nemen in wandelroutegidsen. Zo neemt de bekendheid ervan toe, en worden deze oude paden weer en meer belopen. 

Hannekemaaierspaden tussen Duitsland en Noord-Nederland

De stichting Hannekemaaierspad wil meerdere routes van Hannekemaaierspaden uitwerken. Daarbij wordt aangesloten op een oorspronkelijk trekroute van Bourtange via Bakkeveen naar Lemmer, en daar omheen komen uitbreidingen door het noorden van Nederland, vice versa tussen Duitsland en Nederland.

Een deel van de voormalige hannekemaaiers (1600-1900) ging vanuit Duitsland richting westen eerst aan de slag als veenarbeider in Nederlandse turfwinningsprojecten, voordat men verder trok naar de meer seizoensgebonden maaigebieden op de weidegronden in Fryslân.

Na de Nederlandse landbouwcrisis rond 1880 kwam er ook een omgekeerde stroom van trekarbeiders op gang.

De routes van het Hannekemaaierspad zijn beschreven in enkele handzame wandelgidsen, die zijn voorzien van wandelkaarten met bijbehorende routebeschrijvingen. Verder zijn de gidsen voorzien van  achtergrondinformatie over met name de geschiedenis, cultuur en natuur.

Deze routes zijn overigens niet bewegwijzerd, en ze maken ook geen gebruik van het wandelknooppuntennetwerk.

Hannekemaaierspad Rahden - Fürstenau

Eén van de wandelgidsen van het Hannekemaaierspad beschrijft de 100,3 kilometer lange trektocht van het Duitse Rahden naar het Duitse Fürstenau, beginnend bij de Museumhof in Rahden en eindigend bij het Slot in Fürstenau. 

Hannekemaaiers liepen over oude wegen, waarvan sommige delen nog uit de Romeinse of Keltische tijd. De Romeinse hoofdwegen werden ook wel Hellwegen genoemd. Veel van die oude wegen verbonden de Hanzesteden.

Deze wandelgids is de oostelijke voorloper van de wandelgids van het Hannekemaaierspad van het Duitse Fürstenau via het Duitse Lingen naar het Nederlandse Hardenberg, ook wel de oude Hollanderweg genoemd.

Durkje en ik hebben gebruik gemaakt van de eerste druk van deze wandelgids, die is uitgegeven in het jaar 2018.

Westfalen over Hunte en Hase

Deze wandelgids beschrijft in 16 etappes een route die begint in Noordrijn-Westfalen, en in de westelijke richting gaat van de Duits-Nederlandse grens, via Wehdem, Dielingen, (knooppunt) Hunteburg, (knooppunt) Bramsche, (knooppunt) Merzen en Schwagstorf naar de voormalige Hanzestad Fürstenau. 

Uit deze regio van Westfalen kwam aanvankelijk het grootste deel van de Duitse trekarbeiders naar Nederland. Veiligheidshalve vertrokken de hannekemaaiers in groepen. Rahden was één van de grotere vertrekplaatsen.  

Dergelijke routes werden tussen de 16e en de 20e eeuw als jaarlijks terugkerende tocht van Duitsland naar Nederland gelopen door marskramers, turfstekers, blekers, steenbakkers of grasmaaiers, ook wel de Hollandgangers genoemd.

Zulke Duitse mannelijke maar ook wel vrouwelijke trek-handelaren (in textiel en klompen), werkten soms zelfstandig, maar soms ook wel voor de Tödden (Duitse kooplui). Deze zogenoemde lapkepoepen (kiepkerels of marskramers) gingen in eerste instantie - doeken en lakens verkopend - van deur tot deur. 

Daarnaast richt deze wandelgids zich ook op de Duitsers die vroeger (circa 1650-1920) als grasmaaiers (hannekemaaiers) seizoensarbeid verrichtten voor bijvoorbeeld Friese (greid)boeren.

Deze wandelgids volgt zoveel mogelijk de oorspronkelijke route, die voor een groot deel uit zeer oude verbindingen bestaat, die ook nu nog gedeeltelijk in gebruik zijn als lokale verbindingswegen. Elementen als onverharde paden en wandelen door oude landschappen staan bij deze route centraal, waarbij je door soms uitgestrekte en rustige gebieden wandelt.

Aanvankelijk liepen deze trekarbeiders, maar later werd ook wel gereisd in trekschuiten op turfvaartroutes of over de Zuiderzee.

Traject 4 van Purenkamp naar Merzen

Vandaag bewandelen Durkje en ik de vierde van onze vijf trajecten van dit Hannekemaaierspad tussen Rahden en Fürstenau, namelijk van Purenkamp naar Merzen over een afstand van 18,7 kilometer.

Afgelopen dinsdag zijn we al afgereisd naar Bramsche, waar we een accommodatie voor zes overnachtingen hebben geboekt, ten behoeve van onze tiendaagse wandeltocht van het Duitse Rahden naar het Nederlandse Hardenberg.

Om het traject vandaag te lopen, vertrekken we vanmorgen om 7:55 uur met de auto vanuit Kalkriese nabij het Duitse Bramsche, waar we vannacht hebben overnacht, om naar Merzen te rijden, waar we de auto parkeren bij de Sparkasse aan de Hauptstrasse.

Bij vertrek vanmorgen is het 7 graden Celsius, met een heldere lucht. Boven sommige velden ligt nog een lichte laag mist. Het wordt en is vandaag een bijzonder zonnige dag. 

De temperatuur loopt tijdens deze etappe op tot 17 graden Celsius. Het is vandaag heerlijk herfstwandelweer.

Hieronder staat een beschrijving van de wijze waarop we vandaag dit traject hebben gelopen.

De Kettelsberg op in het Wiehengebirge

Vanuit Merzen rijden we naar Purenkamp, waar we de auto parkeren in een woonwijk. Hier begint onze etappe vanmorgen om 8:40 uur.

Aan het eind van de Elsternweg steken we de Bramscher Strasse over, en dan vervolgen we onze route over de Düpteweg langs een vervallen boerderij.

We steken de spoorlijn over, waarvan de spoorbomen permanent gesloten zijn, en gaan op de Mühlenweg onder de autoweg 68 door.

Nadat we om de Vogelpohlsgraben heen zijn gelopen, volgen we de Stapelberger Heuweg naar boven, om vanaf deze weg het bos in te lopen van het Wiehengebirge. Vanaf deze plek zullen we enkele kilometers het traject van het langeafstandspad van de Hünenweg (tussen Osnabrück en Groningen) volgen.

We gaan dieper het bos in langs een ouder bosperceel rechts van ons, en met betrekkelijk jonge bosaanplant links van ons bospaadje. 

Met de nodige bochten volgen we de brede en smalle paden van dit heuvelbos. Langs een smal bospaadje dat de Kettelsberg op gaat, zien we een prachtige witte zwam, als een spons.

Boven op de Kettelsberg passeren we de locatie van de groeve waar dezer dagen de top van de Kettelsberg wordt afgegraven door zware grondverzetmachines.

Langs de groeve over de Wüstenberg

Na het oversteken van de Gehnstrasse vervolgen we de route door het bos. Ook hier weer zien we zwammen omrand door een witte schimmel.

Andere zwammen groeien rond een oude boomstronk.

Ook omgevallen bomen vormen in de loop der jaren mooie ruige plekken in het bos.

Te midden van een plek waar veel varens al bruin zijn geworden, zien we een omvangrijk cluster van zwammen rond een boomstronk.

Zo’n zwammenrijkdom is en blijft voor fotografie altijd aantrekkelijk.

We klimmen voortdurend, want we gaan hier de Wüstenberg op. Boven op die hoogte bevindt zich een hele grote groeve, waar we met een grote boog omheen moeten lopen. Er wordt gewaarschuwd voor de toepassing van springstoffen in deze groeve. Hier wordt zand en steen gewonnen (voor wegenaanleg) in een inmiddels hele grote en diepe kuil van een open groeve.

Verderop lopen we langs een recht en hoog opgaande heuvelwand, waarbij op een informatiepaneel wordt beschreven dat hier op deze plek zo’n 150 miljoen jaar geleden sprake was een kuststrook. De bodemvondsten wijzen hierop.

Naar het Grosssteingrab van Ueffeln

Aan de noordzijde van het heuvelbos lopen we op de Schleifsteinweg de plaats Ueffeln binnen. 

Dan nemen we de afslag van het Friesenpatt.

Daar komen we langs een houten bank, waarop we plaatsnemen in de aangename zonneschijn voor onze koffiepauze. Bij de bank staat een model van een oude slijpsteen, die hier vroeger werd gemaakt van de in de groeve gevonden platte stenen.

Langs de Dorfstrasse nabij de voormalige dorpsvijver staat een informatiepaneel over de Hünenweg.

We gaan nog verder over het traject van de Hünenweg, door de Dorfstrasse van Ueffeln.

Aan de rand van de bebouwde kom van Ueffeln gaan we de Steingräberweg op. Grosssteingräber is de Duitstalige aanduiding voor hunebedden.

Ongeveer een halve kilometer verderop komen we langs een markant hunebed, dat enkele honderden meters van de doorgaande wandelroute is gelegen.  

Wij gaan even van de route af om door het bos naar dat mooie, grote hunebed te gaan.

Volgens het informatie-paneel bij dit hunebed is dit hunebed één van de mooist bewaarde gebleven hunebedden, daterend uit de periode van circa 3500-2800 jaar vóór Christus.

Dit hunebed is dus nog behoorlijk intact.

Hier ontmoeten we een andere wandelaar. De vrouw vertelt dat ze op vrije dagen vanuit Osnabrück af en toe een etappe van de Hünenweg loopt, vandaag van Ueffeln naar Ankum. Haar doel is om op termijn tot aan de stad Groningen te lopen, over het Hondsrugpad dat Durkje en ik inmiddels in tegengestelde richting hebben gelopen van Groningen naar het Duitse Meppen.

Vanaf hier lopen haar Hüneweg en ons Hannekemaaierspad nog enkele kilometers gelijk op.

Zij loopt eerst nog naar het hunebed verderop, en wij gaan verder met de doorgaande route.

   

Via Bottum naar de kerk in Merzen

Op de Bottumer Kirchweg gaan beide routes uiteen, en daar gaan wij dan verder langs de bosrand over Am Hilgenschlopp. 

Ter hoogte van een electriciteitsstation – waarbij enkele mannen aan het werk zijn – gaan we de Hackemoorstrasse op, naar het boerenbuurtschap Bottum, waar een overdekte picknickbank staat, waarop we plaatsnemen voor onze lunchpauze.

Toen we vanmorgen de Hüneweg op gingen, kon de jas al uit, en nu het inmiddels zo zonnig en warm is geworden, kan ook de trui wel uit tijdens het wandelen. En zo genieten we onderweg van deze heerlijke zonnige najaarswandeldag. Ook het rundvee staat nog heerlijk in de herfstzon in de wei. 

Via Am Campingplatz passeren we de Camping-Waldoase vlak vóór Merzen, en dan gaat het voort over de Bottumer Strasse naar Merzen.

In Merzen lopen we eerst naar de rooms-katholieke kerk.

De kerkdeur is open, dus we kunnen en gaan naar binnen, om deze grote kerk van binnen te bezichtigen.

Tegenover de kerk hebben we vanmorgen onze auto geparkeerd, dus daar stappen we om 13:30 uur in de auto. Verderop in Merzen halen we nog enkele boodschappen voor de komende twee wandeldagen, en dan rijden we naar Purenkamp terug om daar onze andere auto af te halen, waarna we tenslotte terug rijden naar onze overnachtingsaccommodatie van Pferdehof Eggemann in het buurtschap Kalkriese nabij Bramsche.