Donateursbijeenkomst 2024 van Stichting Alde Fryske Tsjerken in Buitenpost

Zaterdag 9 november 2024
 

Stichtingsvoorzitter Gerben Hoogterp in de Mariakerk van Buitenpost

Iepen hûs yn in iepen mienskip

Vanmiddag komen we met ruim honderd donateurs bijeen in de Alde Wite, ofwel de Mariakerk van Buitenpost. We zijn hier voor de Donateursbijeenkomst 2024 van de Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFT). 

Stichtingsvoorzitter Gerben Hoogterp opent deze bijeenkomst, en geeft aan het belangrijk te vinden dat de kerken van de stichting “In iepen hûs binne foar alle minsken, yn in iepen mienskip", onder andere voor culturele doeleinden, maar ook als plek voor zingeving. Bij de kerken van deze stichting betreft het eeuwenoude gebouwen (de hardware, volgens Hoogterp), maar daarnaast hebben die ook een inhoudelijke betekenis (software, zoals Gerben dat noemt).

Het werk van deze stichting wordt gedaan met bestuur, met medewerkers, met steun van zo’n 400 vrijwilligers van de plaatselijke commissies, ondersteund door al die donateurs.

Directeur Atze Jan de Vries over het werk van de stichting

Daarna krijgt Atze Jan de Vries het woord, de directeur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. De Vries praat de donateurs bij over de belangrijkste ontwikkelingen bij de stichting.

Hij vertelt dat de stichting maar een beperkt aantal medewerkers heeft, maar dat ze wel te maken krijgen met complexe vraagstukken, waar je veel inzet en ook geld voor nodig hebt. 

Donateurs zijn heilig voor onze stichting, aldus Atze Jan; dat zijn er al bijna vierduizend donateurs.

Wie heeft er in Fryslân nu eigenlijk niets met de kerken? Ze zijn immers beeldbepalend voor onze provincie. 

Daarna vertelt Atze Jan de Vries ons over de bijzonderheden van het afgelopen jaar, zoals:

• De kerk in Blessum wordt verbouwd tot een soort dorpskamer. Daartoe wordt de kerk verbouwd.
• De kerk van Rottevalle bestaat dit jaar 300 jaar, stammende uit de tijd dat Johan Sebastiaan Bach zijn Johannes Passion schreef.
• De kerk van Weidum wordt grootschalig gerestaureerd.
• Een fotograaf uit Fryslân exposeerde foto’s uit Oekraïne in de kerk van Kortezwaag
• De Van Harenkerk van Sint-Annaparochie wil graag een Rembrandt-plek worden.
• Men is ook bezig met het Ziltepad, samen met de Stichting Groninger kerken, als een moderne ‘pelgrimage’ langs de Waddenkust. Heel veel mensen zijn in voor een dergelijke vorm van bezinning en zingeving.
• Er was een expositie in De Groate Kerk van Sint-Jacobiparochie van het Bijbels Museum.
• Volgend jaar bestaat onze stichting 55 jaar. Daar zal zeker aandacht aan worden besteed.
• Dit jaar is de kerk van Lippenhuizen door de stichting aangeschaft; een kerk die is gebouwd op veenweidegrond. 
• Volgend jaar komt op de website van de stichting een open gastenboek, waarin iedereen die mooie verhalen over de kerken kent, die verhalen kan gaan schrijven. 
• De Vries pleit voor het bewaren van de kerkelijke archieven, omdat je daar vaak veel interessante informatie uit kunt halen.
• Financieel waren er plussen en minnen in het afgelopen jaar. Het lijkt erop dat we dit jaar met een plus zullen afsluiten. De stichting kreeg onder andere een legaat van € 100.000,- van de familie Abma. Een minpunt is dat er recent slecht nieuws kwam uit Den Haag tijdens het Nationale Monumentencongres. Er staan namelijk bezuinigingen aan te komen op de subsidie voor de instandhouding van rijksmonumenten. Minister Bruins heeft besloten die subsidie te verlagen voor het onderhoud van kerken. Dat subsidiepercentage is nu 60 en dat wordt verlaagd naar 50% subsidie. Daar zal in het bestuur nog behoorlijk over gesproken moeten worden.
• Atze Jan de Vries: "Heb je een goed idee voor de stichting?, laat het ons weten."

Nieuw elan

• Dit jaar is door de stichting een nieuw beleidsplan gemaakt voor de jaren tot 2028. Aan dat nieuw elan is hard gewerkt. 
• Er zijn nieuwe bestuurders en medewerkers gekomen, met nieuw elan, energie en zin.
• Inmiddels is er een beleggingscommissie binnen de stichting, om goede beleggingskeuzes te maken.
• Er wordt aan de slag gegaan met nieuw donateursbeleid, om ook nieuwe donateursdoelgroepen aan te spreken.
• Nalatenschappen worden steeds belangrijker voor de stichting.
• Het bestuur wordt smaller, en er komt een Raad van Advies met een Beleggingscommissie erbij.
• Vrijwilligers blijven graag actief, omdat ze dan ook actief blijven participeren in de samenleving.
• De SAFT wil graag naar 58 en meer kerken doorgroeien, maar ja, hoe doe je dat met de afname van subsidie? De Waalse kerk van Leeuwarden is momenteel niet één van de twee eerstvolgende kerken die door de stichting worden overgenomen. Deze Waalse kerk is daartoe bij de stichting wel in beeld, maar het contact met deze kerk staat op een laag pitje. De Waalse kerk heeft echter wel potentie. Het zou de tweede stadskerk kunnen worden van de SAFT (de rest (55 kerken) zijn alle dorpskerken). Bij zo'n overdracht wordt eerst gekeken naar een alternatief voor de kerk. Dan wordt gekeken wat de kandidaat-kerk historisch waard is, en met het oog op de kosten moet er bij de overdracht een meegeef-bedrag mee van de kerk-eigenaar naar de stichting. 

Spreekster Marlies Stoter – Fries Museum 

Marlies Stoter is als specialiste, conservator oude kunst werkzaam bij het Fries Museum te Leeuwarden.

Stoter laat laat ons vanmiddag in haar lezing een aantal zaken zien uit Friese kerken, die in de loop der jaren bij het Fries Museum terecht zijn gekomen.

Het Fries Museum bezit veel voorwerpen die ooit thuishoorden in kerken en kapellen. 

Marlies Stoter verzorgt tijdens deze bijeenkomst haar lezing met als titel 'Weeskinderen uit Friese kerken’. Weeskinderen worden de kerkelijke kunstwerken wel genoemd, die oorspronkelijk elders thuishoorden. Veel van dergelijke kerkelijke kunst is helaas verdwenen. 

Marlies Stoter haar verhaal voert ons onder andere langs kerken in Leeuwarden en Holwert.

Weeskinderen uit Friese kerken

• Ze begint met een schilderij uit het Frans Hals Museum. Zo bestaan er nog heel veel schilderijen uit de katholieke tijd. Helaas zijn veel schilderijen uit Friese kerken niet meer beschikbaar. Veel altaarstukken bijvoorbeeld zijn in de loop der eeuwen weggeraakt.
• De Mariakerk van Buitenpost wordt ook wel de Alde Wite genoemd, naar de kleur die de kerk vroeger heeft gehad. Ze laat een tekening zien uit het begin van de 18e eeuw van deze kerk. Dan toont ze prachtige zilveren avondmaalschotels van deze kerk, die nu in het bezit zijn van het Fries Museum. Op de achterkant van de schotel vind je informatie over de voormalige eigenaars en hun familiegeschiedenis (in dit geval hun trouwdag). 
• Bears: weer begint Stoter met het tonen van een kerk-tekening, hier van Jacobus Stellingwerf, ter introductie. We kijken naar kerkzilver dat na de Reformatie niet meer gebruikt mocht worden.  Daarna kijken we naar de nieuwere kerktoren van Bears, met erbij het poortgebouw van de voormalige state van Bears. Van veel kerkklokken zijn in de Tweede Wereldoorlog gipsafdrukken gemaakt, om - na het vervreemden door de Duitse bezetters - toch in beeld te houden hoe de klokken van destijds eruit zagen. Ook werden er vroeger wel tekeningen van gemaakt, zo ook van de klokken van Bears (de Mariaklok & de Salvatorklok), getekend in het jaar 1569. Op die tekeningen staan ook vaak namen van vooraanstaande mensen die indertijd verbonden waren aan de kerk.
• Swichum: we kijken naar een afbeelding van Viglius (Wigle) van Aytta, de kanselier van de Gulden Orde. Hij richtte hier het huis voor ouden van dagen op, waarin zeven mensen konden wonen. Tehuis en kerk staan samen op de (deels afgegraven) terp. Een oude gevelsteen uit dat tehuis (een Godshuis) is teruggeplaatst in de kerkmuur van Swichum. Kunstenaar Piet van der Hem heeft hier indertijd tekeningen van gemaakt.
• Itens: hiervan kennen we één van de mooiste Friese zilveren schalen, in 1927 tentoongesteld in het toenmalige Fries Museum. Dit was oorspronkelijk een wereldlijk stuk, waarschijnlijk als fruitschaal gemaakt en gebruikt. Het Fries Museum ruilde deze schaal voor een nieuw zilveren avondmaalstel. 
• Leeuwarden: We kijken naar een afbeelding van de oude Sint-Vituskerk van Leeuwarden, die al heel vroeg is afgebroken. De onderkant van het kerkgebouw bleef als ommuurd kerkhofmuur eerst nog wel bestaan, omdat er oude graven in die kerk aanwezig waren. Het Fries Museum heeft nog een oud beeld uit de oude Sint-Vituskerk, en ook verschillende lijkplaatjes die vroeger op doodskisten mee werden begraven. Ook miskelken uit de katholieke tijd zijn nog bewaard gebleven. De zilveren bekers (1564) van de Sint-Vituskerk zijn meegenomen naar de Leeuwarder Jacobijnerkerk; nu in bruikleen bij het Fries Museum. Er bestaat een lijkstatie van Ernst Casimir, een afbeelding van de hele stoet die deel uitmaakte van de begrafenisstoet, waarbij alle afgebeelden bij name zijn genoemd. Het Fries Museum bezit duizenden stukken glas van voormalige glas-in-lood-ramen van oude kerken. Ook zien we een prachtige tekening van het graf van Willem Lodewijk. Het beeld van Maria van Leeuwarden is het oudste beeld (uit de vroegere Sint-Vituskerk) dat hier tijdens de processie door Leeuwarden werd gedragen. Dan kijken we naar zilveren kandelaren met meerdere zilvermerken. In de 19e eeuw hebben kerken veel erfgoed verkocht, om alle - toen arme - mensen te eten te kunnen geven.
• Holwert: Marlies Stoter begint met de twee grafbeelden, die in de Franse tijd beschadigd zijn geraakt. Deze zijn zes jaar geleden teruggegaan naar de kerk van Holwert. De SAFT heeft er namelijk voor gezorgd dat deze beelden weer terug zijn gekomen in de kerk van Holwert. 

Deze voorbeelden laten zien dat het Fries Museum goed past op al die weeskinderen van de Friese kerken, maar als die stukken weer veilig terug kunnen naar de oorspronkelijke Friese kerken, dan is dat veelal mogelijk, zoals dat ook gedaan is in Holwert.