Hannekemaaierspad - Rondje 7 Weite - Bourtange & Rondje 8 Bourtange - grens

Vrijdag 4 oktober 2024

 

Door de Munstersepoort de vesting Bourtange in

Stichting Hannekemaaiers-pad

De Stichting Hannekemaaierspad is opgericht om cultuurhistorisch waardevolle wandelpaden te behouden. Om haar doel te bereiken, houdt deze stichting zich sinds 1999 bezig met het ontwikkelen van een wandelpadennetwerk van meerdaagse trektochten, die zijn gebaseerd op de historische reisroutes van de zogenoemde Hannekemaaiers, de trekkende seizoen-arbeiders die al vanaf circa 1600-1650 vanuit Duitsland in Nederland kwamen werken.

Deze stichting vindt het belangrijk dat de bovengenoemde cultuurhistorische paden blijven bestaan, want anders zouden die meestal onverharde paden in rap tempo dreigen te verdwijnen. De stichting beijvert zich er derhalve voor om deze oude wandelpaden op te sporen, teneinde die cultuurhistorische wandelpaden op te nemen in wandelroutegidsen. Zo neemt de bekendheid ervan toe, en worden deze oude paden weer en meer belopen. 

Hannekemaaierspaden tussen Duitsland en Noord-Nederland

De stichting Hannekemaaierspad wil meerdere routes van Hannekemaaierspaden uitwerken. Daarbij wordt aangesloten op een oorspronkelijk trekroute van Bourtange via Bakkeveen naar Lemmer, en daar omheen komen uitbreidingen door het noorden van Nederland, vice versa tussen Duitsland en Nederland.

Een deel van de voormalige hannekemaaiers (1600-1900) ging vanuit Duitsland richting westen eerst aan de slag als veenarbeider in Nederlandse turfwinningsprojecten, voordat men verder trok naar de meer seizoensgebonden maaigebieden op de weidegronden in Fryslân.

Na de Nederlandse landbouwcrisis rond 1880 kwam er ook een omgekeerde stroom van trekarbeiders op gang.

De routes van het Hannekemaaierspad zijn beschreven in enkele handzame wandelgidsen, die zijn voorzien van wandelkaarten met bijbehorende routebeschrijvingen. Verder zijn de gidsen voorzien van  achtergrondinformatie over met name de geschiedenis, cultuur en natuur.

Deze routes zijn overigens niet bewegwijzerd, en ze maken ook geen gebruik van het wandelknooppuntennetwerk.

Hannekemaaierspad Winschoten - Bourtange

Een kettingroute van 96 kilometer in 8 rondjes door Westerwolde

Eén van de wandelgidsen van het Hannekemaaierspad beschrijft de 96,4 kilometer lange trektocht van Winschoten naar Bourtange, beginnend op de oude Blijhamsterweg in Winschoten en eindigend in de vesting Bourtange. 

Deze wandelgids vormt de verbinding tussen de Hannekemaaierspaden van

• (1) Nieuweschans naar Leeuwarden (en daarmee ook van de wandelgids van het Hannekemaaierspad van Groningen naar Leeuwarden.) en van 
• (2) Neurhede via Bakkeveen naar Lemmer.

De hannekemaaiers konden langs deze route via Winschoten reizen tussen Groningen en de Nederlands-Duitse grensovergang van Bourtange.

Durkje en ik hebben gebruik gemaakt van de eerste druk van deze wandelgids, die is uitgegeven in het jaar 2016.

Deze wandelgids beschrijft de route van de oude verbinding tussen Winschoten en Bourtange, op de hoge zandrug, die circa vijf meter boven NAP ligt. Het boerenleven in de Groninger regio Westerwolde tussen de 17e en de 20e eeuw staat centraal in deze wandelgids.

Dergelijke routes werden tussen de 16e en de 20e eeuw als jaarlijks terugkerende tocht van Duitsland naar Nederland gelopen door marskramers, turfstekers, blekers, steenbakkers of grasmaaiers.

Zulke Duitse mannelijke maar ook wel vrouwelijke trek-handelaren (in textiel), werkten soms zelfstandig, maar soms ook wel voor de Tödden (Duitse kooplui). Deze zogenoemde lapkepoepen (kiepkerels of marskramers) gingen in eerste instantie - doeken en lakens verkopend - van deur tot deur. 

Daarnaast richt deze wandelgids zich ook op de Duitsers die vroeger (circa 1650-1920) als grasmaaiers (hannekemaaiers) seizoensarbeid verrichtten voor bijvoorbeeld Friese (greid)boeren.

Wandelopties van deze kettingroute door Westerwolde

Deze wandelgids bevat acht rondjes van ongeveer twaalf kilometer. Die acht rondjes zijn achtereenvolgens met elkaar verbonden door zogenoemde schakelpunten, waar je zonder onderbreking kunt overstappen van het ene rondje op het andere rondje. 

Daarmee zijn er verschillende manieren om alle routes te bewandelen, bijvoorbeeld:

• Zo zou je de route in één doorgaande lijn zuidwaarts kunnen lopen van schakelpunt 1 naar 7, en/of terug noordwaarts van schakelpunt 7 naar 1;
• Of je loopt alle routes door de Rondjes 1 tot en met 7 achtereenvolgens zuidwaarts te lopen, of andersom noordwaarts.
• Ook kun je tussen twee rondjes beginnen, om dan achtereenvolgens (op één of twee dagen) een rondje om de noord en een rondje om de zuid te lopen, of andersom.
• Durkje en ik kiezen ervoor om aan de noordzijde van een rondje te beginnen, en dan op die route de overstap te maken op het volgende rondje, waarna we na het afronden van dat tweede rondje, onze route op het eerste rondje hervatten en afronden. 

Rondjes 7 & 8 - Weite - Bourtange & Bourtange - grens

Vandaag bewandelen Durkje en ik het zevende en het achtste rondje van dit Hannekemaaierspad door Westerwolde. Dat zijn:

• Rondje 7: Weite - Bourtange, over een afstand van 12,0 kilometer;
• Rondje 8: Bourtange - grens, over een afstand van 12,3 kilometer.

De totale afstand die we vandaag wandelen, is daarmee dus 24,3 kilometer.

We doen dat deze dag als volgt:

• Eerst lopen we van Rondje 7 (a) vanuit Weite naar Bourtange;
• Daarna lopen we het hele Rondje 8 Bourtange > grens Nederland-Duitsland > Bourtange;
• Vervolgens lopen we de rest van Rondje 7 (b), vanuit Bourtange terug naar Weite.

Wandeldag 4 (van 4) van Winschoten naar Bourtange

Om bovenstaande twee rondjes te lopen, vertrekken we vanmorgen om 7:50 uur met de auto vanuit het Duitse Heede, om naar Weite te rijden, waar we de auto parkeren bij de SVR-camping aan het Ruiten-Aa-kanaal.

Bij vertrek vanmorgen is het 3 graden Celsius, en het is dan nog licht mistig, maar dat verandert in de loop van de dag naar een overwegend zonnig weerbeeld. 

De temperatuur loopt tijdens deze etappe op tot 17 graden Celsius. Het is vandaag aangenaam nazomers wandelweer.

Hieronder staat een beschrijving van de wijze waarop we vandaag Rondje 7 & 8 hebben gelopen.

Rondje 7(a) vanuit Weite naar Bourtange

Om 8:30 uur staan we aan het Ruiten Aa Kanaal bij de brug in Weite gereed voor vertrek. 

Aan de overzijde van het kanaal staat een verkeersregelaarster om het verkeer daar in goede banen te leiden, omdat vanaf hier het doorgaande verkeer op de N365 richting Duitse grens is gestremd wegens asfalteringswerkzaamheden.

We lopen langs de Welkoop het buurtschap Poldert binnen. 

Via de Lammertsweg maken we de doorsteek naar de Oude Veendijk, een leidijk die enkele eeuwen geleden is aangelegd als verbindingsweg tussen verschillende vestingwerken in deze regio.  

In het veld staan enkele windturbines, gehuld in de vroege ochtendmist.

Aan beide kanten van deze eerst verharde en verderop onverharde dijk zijn boeren en loonwerkers druk bezig met de oogst.

Eerst passeren we een maïsveld waarop wordt geoogst.

Eén tractor met bijna volle aanhanger rijdt mee met de maïssnijder, en een andere tractor met een lege aanhanger komt net aanrijden om straks de volle aanhanger te vervangen, opdat de maïssnijder door kan gaan met oogsten.

Aan de andere zijde van de Oude Veendijk worden aardappelen machinaal gerooid.

En nog een eindje verder wordt een kale akker opnieuw ingezaaid.

Strijd om waterpeil

In het verlengde van de Oude Veendijk gaan we de Stobbenweg op, waarna we op het pas geasfalteerd en nieuw belijnde fietspad langs de Vlagtwedderstraat (N365) lopen, op weg naar het buurtschap Stakenborg, waar rond het jaar 1719 nog een herberg met de naam Stakenborg was, die ook werd gebruikt door de Hannekemaaiers van die tijd.

Op de Oude Jodenkerkhoflaan passeren we de restanten van wat in 1816 nog de Joodse begraafplaats was. Daar resteren nog 9 grafstenen. Halverwege deze weg gaan we een graspad op, het Kalkbranderslaantje.

Die laan leidt ons naar de Bakovensweg, waarop we de bebouwde kom van Bourtange binnenwandelen, en ook direct al weer verlaten.

In de bocht met de Redouteweg komen we langs de Rustplek Bakoven, waar je volgens onze wandelgids een overdekte zitplaats vindt op een prachtige plek. Het toegangshekwerk vermeldt echter duidelijk dat de toegang is verboden.

Waar de Redouteweg over gaat van verhard naar een zandweg, passeren we de zogenoemde Bakoven, een redoute, een vierhoekige schans die in de 17e eeuw is aangelegd om de plaatselijke sluis te beschermen, teneinde het waterniveau van het moeras te beschermen tegen de boeren, die het waterpeil lager wilden hebben om meer bruikbare gronden te verkrijgen.

Vesting Bourtange

Om 10:0 uur bereiken we over de onverharde Redouteweg de vesting Bourtange.

Via de brug van de Vriesse Weg over het Stobbenkanaal lopen we het vestingwerk in.

Met een mooi zicht op de molen, de uitkijkpost en de kerk lopen we dan langs de vestinggracht naar de ophaalbrug van de vesting.

Met de brug van de Batterijenstraat gaan we dan de vesting binnen.

Op het Marktplein is het nu nog rustig. We lopen naar de kerk van Bourtange, en kunnen daar naar binnen om de kerk te bezichtigen. Het tekstbord in het koor van de kerk vermeldt de liedtekst 'Ga met God en Hij zal met je zijn', dat ons als pelgrims al jarenlang inspireert.

's Lands Huys (1742) is al open, dus daar houden we onze koffiepauze. Ook hier is het nog stil, andere gasten zijn er dan niet.

Op deze locatie verlaten we tijdelijk Rondje 7, want we gaan nu eerst het gehele Rondje 8 lopen, om later op de dag Rondje 7 nog af te maken.

Rondje 8 Bourtange - grens

Via de Vriesse Weg verlaten we de vestingwerken van Bourtange.

Aan de westkant lopen we om de vesting heen, en dan gaan we het lange Moddermanspad op, dat het tracé is van het gedempte kanaal (het Sellingerdiep, later het Moddermansdiep genoemd) tussen Bourtange en de Ruiten Aa.

Op de Zodenpandlaan draaien we ter hoogte van het buurtschap Pallert in de richting van Duitsland.

Over een graspad langs een akker met hoog maïs wandelen we naar de 2e Pallertweg.

Daar vanaf gaan we via een karrenspoor naar de 1e Pallertweg. Een bestelauto van PostNL komt ons tegemoet.

Langs een bosperceel gaat het vervolgens verder in oostelijke richting, en dan bereiken we al snel de Nederlands-Duitse landsgrens, die we hier overschrijden bij de aftandse slagboom.

Over de grensweg van Nederland en Duitsland

De wandelgids geeft aan dat we nu langs een bosrand verder het land in zouden moeten trekken, om daar door het bosperceel in noordelijke richting verder te gaan. Dat doen we wel, maar als we het pad langs de bosrand doorlopen, blijkt dat de doorgang naar het te volgen bospad is afgesloten door een hoge aarden wal met daarachter een sloot, dus het is overduidelijk dat het niet meer is toegestaan om hier het bos te doorkruisen. Op de aarden wal groeien al kleine boompjes, dus het is onmiskenbaar al enkele jaren geleden dat dit pad is afgesloten voor doorgaand wandelverkeer. Daarom lopen we langs de bosrand weer terug naar de grensweg, hetgeen heen en terug ruim een kilometer is.

Er zit dan ook niet veel anders op dan nu gewoon de onverharde grensweg in noordelijke richting te gaan bewandelen, hetgeen overigens een mooi pad is langs de Duitse akkers aan onze rechterhand.

Zo komen we verderop weer door een grensdoorgang, evenals zojuist bestaande uit niet meer dan een openstaande witgroene slagboom.

Grensverkeer tussen Nederland en Duitsland

Bij de Bourtangerstrasse arriveren we in het Duitse Neurhede. 

Dit is de officiële grensovergang van de N365.

De oude grens-slagboom is verplaatst van de weg naar de berm naast het voormalige grenskantoor.

Daarbij staat een informatiepaneel waarop staat vermeld dat we ons hier bevinden op de grens van Duitsland en Nederland en dat sinds 1993 deze binnengrens van de Europese Unie veranderde in een vrije doorgang tussen beide EU-landen.

Door het Zwarte Veen terug naar Bourtange

Aan de overzijde van de landsgrens heet de Bourtangerstrasse de Bisschopsweg. Die volgen we enkele honderden meters, om dan in zuidelijke richting het Zwarte Veen op te gaan. 

Dit natuurgebied - waar we op de grasdijk tussen grazende koeien door lopen - wordt ook wel het Bourtangerveld genoemd.

Via de Distelvlinder en de Inundatieweg komen we bij de Natte Horizon.

Langs de oever en in het water van de Natte Horizon zien we enkele tientallen ganzen foerageren.

Via de brug van de Bisschopsweg wandelen we om 13:40 uur wederom de vestingwerken van Bourtange binnen.

En door de Munsterse Poort betreden we dan de vestingstad.

Nu is het in het vestingstadje en op het Marktplein inmiddels wel een drukte van belang. Het zijn voornamelijk Duitse toeristen die hier momenteel rondlopen en op het terras van café-restaurant 's Lands Huys zitten.

We houden onze lunchpauze op een bankje aan het gezellige marktplein van Bourtange.

Rondje 7 (b) van Bourtange terug naar Weite

Na deze lunchpauze verlaten we wederom via de Vriesse Weg het vestingstadje.

Eerst langs het Bourtangerkanaal, maar daarna in de diagonaal van de N365 en het Ruiten Aa Kanaal gaan we tussen velden en akkers door over de Kleine Vos en de Stakenborgweg terug richting Weite.

We worden ingehaald voor een tractor met een aanhanger vol gerooide aardappelen, die op een akker in de hoek van de Stakenborgweg en de N365 wordt gelost bij de aardappelbult. 

Aan het eind van de Bourtangerstraat (N365) bij de brug over het Ruiten Aa Kanaal zijn de medewerkers van een belijningsbedrijf bezig om de nieuwe witte belijning op de recent geasfalteerde weg aan te brengen. De verkeersregelaarster die hier vanochtend al stond, staat hier nu nog het verkeer te regelen, maar nu in de aangename zonneschijn van deze prachtige najaarsdag.

Aan de overzijde van het Ruiten Aa Kanaal zijn we gearriveerd op het eindpunt van Rondje 7, en daarmee hebben we vandaag alle acht rondjes van de kettingroute van dit Hannekemaaierspad voltooid.