Terug naar Insulinde

Zaterdag 14 januari 2023
 

Cover van 'Terug naar Insulinde'

Nederlands-Indië

Voor mijn verjaardag in 2022 kreeg ik de historische roman 'Terug naar Insulinde' (2022) kado. 

Dit is een indringende roman over familie, loyaliteit, liefde en hoop in tijden van oorlog.

• Vlak voor de Tweede Wereldoorlog groeit het meisje Rosa op in voorspoed, in een vooraanstaande familie in Nederlands-Indië. 
• Wanneer haar ouders scheiden, wordt ze achtergelaten bij een tante. Alleen en ontheemd verlangt ze naar haar gelukkige kinderjaren, maar die zullen niet meer terugkomen.
• Als de Japanners deze Nederlandse kolonie bezetten, leert de dan zeventienjarige Rosa dat vrijheid niet vanzelfsprekend is, en dat afkomst er wel degelijk toe doet.
• Rosa's leven neemt een onverwachte wending als haar vriend John zich als piloot bij het leger aanmeldt, en zij zich met haar familie moet melden in een Japans interneringskamp. Het is de liefde die haar op de been houdt, maar het blijft heel lang de vraag of ze haar geliefde John ooit weer terug zal zien.

In deze historische roman maakt schrijfster Elle van Rijn invoelbaar hoeveel de generatie die de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt in Nederlands-Indië heeft moeten doorstaan. Niet alleen laat ze zien hoe wreed de ontberingen zijn geweest in de zogenoemde Jappenkampen; want tegelijkertijd toont ze ook hoe racistisch de koloniale samenleving indertijd was.

Bruine suiker, witte suiker: mei 1940-december 1941

• Oorlog is altijd dichtbij. 
• Vrede is schaars.
• Het was alsof we een gezin 'speelden', in plaats van het echt te zijn.
• Hollanders denken dat ze, omdat ze wit en blond zijn, hoger staan dan een Indische jongen, een indo of een inlander.
• We weten nu toch hoe snel iets kan gaan als een land zich niet kan verdedigen.
• We kunnen toch niet zulke leuke jongens als jij verliezen aan het leger?

Kookpot op je hoofd: december 1941-november 1942

• Nu zullen onze jongens van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) aan de bak moeten om dit land te verdedigen.
• De kustlijn van Nederland-Indië is net zo langs als de omtrek van de hele wereld. Hoe kon je die beschermen?
• Oorlog is nooit goed.
• Soms moet je principieel zijn.
• Ik word juist ziek van het niks doen. Geef me een taak en verantwoordelijkheid en ik zal weer beter worden.
• Liever een man die sterft in de strijd, dan eentje die wegkwijnt op de bank.
• Het gaat om eer en recht en vrijheid en geweten, als wij in het gevecht straks onze krachten meten.
• Het was onze Hollandse arrogantie geweest die dit hele debacle had veroorzaakt.
• De jappen waren gekomen.
• In noodsituaties komt je echte karakter naar boven.
• Dat meer restricties meer vrijheid zouden opleveren, klonk weliswaar hoopvol, maar voelde tegenstrijdig.
• In Batavia en Semarang bouwden de Japanse bezetters interneringskampen speciaal voor vrouwen en kinderen.
• Het leek me wat onrealistisch om alle inlanders ineens aan ons gelijk te stellen, maar ik vond het een nobel streven.

Kamp Kareës: november 1942-december 1944

• Met honderden vrouwen en kinderen met Europees bloed zitten we hier hutjemutje.
• Het leven in dit kamp lijkt steeds meer op óverleven.
• In de situatie waarin wij hier zitten, kun je maar op één persoon bouwen, en dat ben je zelf.
• Vaak besef je pas achteraf hoeveel voordeel je had bij een bepaalde situatie wanneer de omstandigheden zijn verergerd.
• Ons kampleven wordt steeds beroerder.
• Alles draait hier elke dag om het eten. Of eigenlijk het tekort daaraan.
• Trek hebben is iets wat in een vlaag van hunkering komt, maar uithongering is anders. Je voelt het permanent.
• Ambonezen zijn ons Hollanders goed gezind.
• Een land goed besturen, is iets moeilijker dan een land winnen.
• We hebben inmiddels wel geleerd dat oorlog geen kwestie is van weken.
• Stel dat ze buiten echt niet weten hoezeer wij hier lijden. Dan doen ze ook niks om ons te redden.
• Bijna elke dag komt er een nieuwe regel bij, die steeds weer voor opschudding zorgt.
• Vrouwen kunnen nou eenmaal niet zonder mannen, en andersom. Dat is de natuur.
• Het leven is kwetsbaar als je ondervoed en overwerkt bent.

Kamp Tjideng: december 1944-juni 1945

• Het is allemaal zo uitzichtloos en zinloos.
• De tijd verstrijkt langzamer als je ergens niet wil zijn.
• Erger dan hier kan het ergens anders niet zijn.
• Kon ik maar opstijgen en mijn vleugels wijd uitslaan, maar ik voel me gekortwiekt en toekomstloos.
• Mensen hebben de neiging om de lelijke dingen die gebeuren niet door te vertellen. Ik denk dat we daar juist lering uit kunnen trekken.
• We zijn in de hel beland; een inferno van wreedheid, sadisme en verderf.
• Soms denk ik dat sterven een verlossing zal zijn.
• Niet opvallen en je onzichtbaar maken is een ongekende kracht in deze situatie.
• Kampcommandant Sonei had ons op rantsoen gezet, omdat de jappen bij huiszoekingen een aantal Bijbels hebben gevonden.
• Toch blijven mensen geloven in God; dat kan niemand ze afnemen.
• Deze keer had God gewonnen.
• Je spullen pakken, is een stuk makkelijker als je nog maar zo weinig hebt.

Kamp Halmaheira: juni 1945-september 1945

• Leven, dood: wat betekent het nog onder deze omstandigheden?

Niet meer voor jullie werken: september 1945-december 1945

• In deze gevangenis pretenderen de bewakers nu ineens onze beschermers te zijn.
• Mensen zoeken graag een boosdoener.
• Jullie snappen er niks van. Wij willen vrijheid.
• Soekarno roept de onafhankelijkheid uit.
• Soekarno heeft de republiek Indonesië uitgeroepen.
• Er is hier een revolutie gaande. Nederlands-Indië bestaat niet meer.
• Soekarno is een nationalist.
• De Japanners zijn nu door de geallieerden aangesteld om ons te bewaken, tot we de leiding over het land kunnen terugnemen.
• Er is veel om over te treuren, maar uiteindelijk is er nog altijd meer om voor te leven.
• Wanneer dit land weer een beetje normaal functioneert, zal er behoefte zijn aan leerkrachten.
• In de stad heersen anarchie en wetteloosheid; daar zijn de gruwelen niet meer weg te gummen.
• Japanse militairen zijn er nu niet om ons gevangen te houden, maar om ons te beschermen tegen indringers.
• De Nederlandse regering erkent vooralsnog de revolutie van Soekarno niet, dus volgens de Britten moet er eerst gepraat worden.
• De oude oorlog heeft plaatsgemaakt voor een nieuwe oorlog. Wat moet je in een land dat verscheurd is, met wonden die zo diep zijn dat ze de komende jaren niet meer zullen helen?
• Wat is dit voor een wereld waarin we leven. Dit bestaan is zo gefragmenteerd, dat je geluk of pech enkel afhangt van waar je toevallig terechtkomt.
• We moeten niet zeggen dat je de ene oorlog niet met de andere moet vergelijken.

Batavia: februari 1946

• Ik had mijn geboortegrond niet willen verlaten, en had juist willen meehelpen aan de wederopbouw.
• Maar het liep anders, alles liep anders.
• Ik schreeuw om alles wat verloren is, om alles wat had kunnen zijn.

Tot slot

• Voor het leed dat Rosa en haar familieleden hebben moeten doorstaan in de kampen was - na terugkeer in Nederland - weinig aandacht.
• Rosa moest vechten voor haar eigen leven, en voor haar familie.
• Steeds kwamen er nieuwe herinneringen omhoog.
• De liefde is het allerbelangrijkste in het leven.
• Elle van Rijn haar boeken gaan over gewone mensen die in bijzondere omstandigheden terechtkomen. Door hen probeert ze de geschiedenis tot leven te brengen; in de hoop dat het invoelbaar en begrijpelijk wordt.
• De lessen uit het verleden kunnen ons een stukje dichter bij een betere wereld brengen.