Het verhaal van de vrouwelijke KNIL-soldaten

Dinsdagavond 20 mei 2025

 

Jorien Wallast in Tresoar

Vrouwelijke KNIL-soldaten

De geschiedenis van de vrouw als volwaardig Nederlands soldate is nog maar betrekkelijk kort. 

In 1944 werd het met de oprichting van drie militaire vrouwenkorpsen voor alle volwassen Nederlanders mogelijk om toe te treden tot het leger, ware het niet dat vrouwen alleen met toestemming van hun vader of van man daarin werden toegelaten. 

Toch waren het geen mannelijke soldaten, maar ongewapende vrouwen van het Koninklijk Nederlands Indische Leger (KNIL), die in september 1945 als eerste Nederlandse militairen naar het pas bevrijde Indië werden uitgezonden.

Vrouwen in dekolonisatieoorlog

Enkele duizenden vrouwen werden tussen 1944 en 1950 opgeleid tot militair en uitgezonden naar voormalig Nederlands-Indië. 

Daar brak al snel na de capitulatie van Japan in augustus 1945 de dekolonisatieoorlog tussen Nederland en het pas opgerichte Indonesië uit.

- Hoe verging het deze vrouwen? 

Journaliste-schrijfster Jorien Wallast deed jarenlang onderzoek naar het Vrouwenkorps KNIL, waar haar eigen oma overigens ook onderdeel van uitmaakte. 

 

Saluut Batavia

Vanavond verzorgt Jorien Wallast een lezing in Tresoar te Leeuwarden over haar boek ‘Saluut Batavia’, aangaande het verhaal van die vrouwelijke KNIL-soldates, waarin ze de ervaringen van vijf soldates die in 1945 naar Indië gingen, reconstrueert. 

Wallast zal ook dieper ingaan op de ervaringen van de Friese vrouwen in het korps, en erbij de bredere politiek-maatschappelijke context schetsen van deze chaotische en verwarrende tijd, waarin de vrouwelijke militairen volgens haar een grotere rol van betekenis hebben gespeeld dan lang is aangenomen.

 

Lezing Jorien Wallast 

• Deze vrouwelijke KNIL-soldates werden vrijwel direct na recrutering op missie gestuurd naar Nederlands-Indië. Er zijn indertijd drie vrouwenkorpsen opgericht (namelijk VK KNIL, Vrouwenhulpkorps, Marva).
• Jorien Wallast haar grootouders leerden elkaar kennen in Batavië. Haar opa vocht tegen de Japanners in de oorlog. Joriens grootmoeder was sergeant bij de KNIL. Haar grootmoeder Mies sprak na de oorlog nauwelijks over haar militair verleden, totdat Jorien haar daarover begon te interviewen.
• In 2021 maakte Jorien een podcast over het Indonesische verleden van haar oma Mies, als onderdeel van het ‘vergeten’ verleden.
• Er was aanvankelijk weinig over dit vrouwenkorps te vinden, vooral voor wat betreft de eerste jaren van dit korps. De kunst is in dezen overigens sowieso om de juiste zoektermen op te geven.
• Wallast volgde vijf andere vrouwen. Waaronder twee Curacaose militairen, waarvan de jongste nog maar 16 jaar was bij haar aanmelding. In 1944 geven zij zich op, en worden getraind in Georgia in Amerika. 
• Tjits van Tongeren - lid van het vrouwenkorps - kwam uit Haarlem, en zij was op zoek naar haar broer. Ze wilde haar broer terugvinden, door haar broer in Nederlands Indië te gaan zoeken. 
• De vrouwenkorpsleden Bettie en Claar meldden zich (direct na de Tweede Wereldoorlog in Nederland) voor de KNIL.  
• Over deze 5 bovengenoemde vrouwen was vrij veel informatie te vinden, in bijvoorbeeld interview, in kranten, en in persoonlijke plakboeken. Ze hebben allen een verschillend verhaal, en toch grijpen hun verhalen in elkaar.
• De eerst groep KNIL-ers kwam uit de vrije gebieden in het buitenland, en vrij snel daarna kwamen ook de eerste Nederlandse vrouwen bij het KNIL.
• Omdat het noorden van Nederland veel later werd bevrijd, kwam de recrutering in noord-Nederland pas veel later op gang. Jorien Wallast vond trouwens toch nog wel 15 Friese vrouwen die lid waren van het KNIL-vrouwenkorps.
• De verpleegsters van het KNIL – die daar dus ook deel van uitmaakten – hadden bij vertrek naar Nederlands Indië geen militaire training gehad.
• Wie in september 1945 aankwam in Nederlands Indië, heeft het daar als een veel moeilijker tijd ervaren dan de vrouwen die pas veel later kwamen. 
• Nederlandse troepen waren er overigens niet welkom, maar de militaire hulpverleners werden daarentegen wel gedoogd. Zij moesten orde in de chaos scheppen. Het begon rustig, maar in korte tijd brak de revolutie uit, en werd de situatie kritisch. De vlam sloeg in de pan, en de Vrouwenkorps-leden kwamen in het nauw. Vooral de Britse en Nederlandse mannen werden door gewapende rebellen gearresteerd. Ook de Vrouwenkorps-leden worden gearresteerd, en komen terecht in de gevangenis, waar ze werden beroofd van hun waardevolle spullen. De vrouwen worden dagenlang met martelingen ondervraagd.
• Ze worden uiteindelijk bevrijd.  De vrouwen misten overigens de rugdekking van hun mannelijke militaire collega’s.
• De aldaar gewapende mannelijke soldaten waren na de Tweede Wereldoorlog niet welkom in Nederlands Indië, maar de ongewapende vrouwelijke soldaten werden aldaar niet als bedreiging gezien, en waren mede daardoor wel geschikt om uitgezonden te worden. Uiteindelijk gingen zo’n 300-330 vrouwen van dit KNIL naar Nederlands-Indië.
• In het oorlogszuchtige Nederland werd nog lang gedacht dat Nederland de dekolonialisatie wel zou kunnen keren. Dat bleek ijdele hoop te zijn. Een federatie tussen Nederland en Indonesië leek aanvankelijk nog een optie, maar bleek niet haalbaar te zijn. Indonesië wilde en ging vrij verder.
• Het waren veelal de idealistische jonge vrouwen die zich opgaven voor de KNIL. Zij wilden vooral zij aan zij met de jonge mannelijke soldaten ons land (Nederland) dienen in Nederlands-Indië.
• Vrouwelijke KNIL-ers vonden de opstelling van Nederland in 1946 te barbaars, waardoor enkelen zich terug wilden trekken uit het leger. Het KNIL werd in 1949 opgeheven toen Nederland Indonesië losliet.
• Na deze KNIL-inzet bleek dat enkele vrouwen van het vrouwenkorps na de oorlog een goede positie in Nederland kregen.
• De helft van de 1.300 vrouwen van dit korps hadden/hebben zo ongeveer op een of andere wijze een band met Indonesië. Het idealisme van veel KNIL-vrouwen was groot.
• Sommige inheemse (in Nederlands Indië gerecruteerde) KNIL-vrouwen werden aangetrokken als parachute-vouwers. Dat was uiteraard heel secuur werk, waarvoor die inheemse vrouwen heel geschikt werden geacht. 
• De uit Nederlands Indië teruggekeerde mannen kregen in Nederland na deze dekolonialisatieoorlog een podium, maar het werk van de vrouwelijke collega's in deze Nederlandse geschiedenis werd grotendeels verzwegen.