Hannekemaaierspad van Bakkeveen naar het Tolheksbos

Woensdag 17 juli 2024

 

Tussen het hoge Jacobskruiskruid langs de Tsjonger

Stichting Hannekemaaierspad

De Stichting Hannekemaaierspad is opgericht om cultuurhistorisch waardevolle wandelpaden te behouden. Om haar doel te bereiken, houdt deze stichting zich sinds 1999 bezig met het ontwikkelen van een wandelpadennetwerk van meerdaagse trektochten, die zijn gebaseerd op de historische reisroutes van de zogenoemde Hannekemaaiers, de trekkende seizoen-arbeiders die al vanaf circa 1600-1650 vanuit Duitsland in Nederland kwamen werken.

Deze stichting vindt het belangrijk dat de bovengenoemde cultuurhistorische paden blijven bestaan, want anders zouden die meestal onverharde paden in rap tempo dreigen te verdwijnen. De stichting beijvert zich er derhalve voor om deze oude wandelpaden op te sporen, teneinde die cultuurhistorische wandelpaden op te nemen in wandelroutegidsen. Zo neemt de bekendheid ervan toe, en worden deze oude paden weer en meer belopen. 

Hannekemaaierspaden tussen Duitsland en Noord-Nederland

De stichting Hannekemaaierspad wil meerdere routes van Hannekemaaierspaden uitwerken. Daarbij wordt aangesloten op een oorspronkelijk trekroute van Bourtange via Bakkeveen naar Lemmer, en daar omheen komen uitbreidingen door het noorden van Nederland, vice versa tussen Duitsland en Nederland.

Een deel van de voormalige hannekemaaiers (1600-1900) ging vanuit Duitsland richting westen eerst aan de slag als veenarbeider in Nederlandse turfwinningsprojecten, voordat men verder trok naar de meer seizoensgebonden maaigebieden op de weidegronden in Fryslân.

Na de Nederlandse landbouwcrisis rond 1880 kwam er ook een omgekeerde stroom van trekarbeiders op gang.

De routes van het Hannekemaaierspad zijn beschreven in enkele handzame wandelgidsen, die zijn voorzien van wandelkaarten met bijbehorende routebeschrijvingen. Verder zijn de gidsen voorzien van  achtergrondinformatie over met name de geschiedenis, cultuur en natuur.

Deze routes zijn overigens niet bewegwijzerd, en ze maken ook geen gebruik van het wandelknooppuntennetwerk.

Hannekemaaierspad Bakkeveen - Lemmer; van Veen naar Gras

Eén van de wandelgidsen van het Hannekemaaierspad beschrijft de 72,8 kilometer lange trektocht van Bakkeveen naar Lemmer, beginnend bij het Poepekruis aan de Bakkeveense Duerswâldmer Wei en eindigend bij de Sint-Willibrorduskerk van Lemmer. 

Deze wandelgids is het vervolg op de wandelgids van het Hannekemaaierspad van het Duitse Neurhede naar het Friese Bakkeveen.

Durkje en ik hebben gebruik gemaakt van de eerste druk van deze wandelgids, die is uitgegeven in het jaar 2011.

Deze wandelgids richt zich voornamelijk op de routes over de oude zandruggen, waarop werd gelopen door de Duitse trek-handelaren (in textiel), die soms zelfstandig, maar die soms ook wel voor de Tödden (Duitse kooplui) werkten. Deze zogenoemde lapkepoepen (kiepkerels of marskramers) gingen in eerste instantie - doeken en lakens verkopend - van deur tot deur. 

Daarnaast richt deze wandelgids zich ook op de Duitsers die vroeger (circa 1650-1920) als grasmaaiers (hannekemaaiers) seizoensarbeid verrichtten voor bijvoorbeeld Friese (greid)boeren.

Aanvankelijk liepen deze trekarbeiders, maar later werd ook wel gereisd in trekschuiten op turfvaartroutes naar Lemmer.

Traject 1 van Bakkeveen naar het Tolheksbos bij Oudehorne

Vandaag bewandelen Durkje en ik het eerste van onze drie trajecten van dit Hannekemaaierspad van Bakkeveen naar Lemmer, over een afstand van 26,7 kilometer, van Bakkeveen naar het nabij Oudehorne gelegen Tolheksbos

Daartoe vertrekken we vanmorgen om 8:30 uur vanuit Feinsum, om naar het eindpunt van dit traject te rijden, bij het recreatiecentrum Tolbrugschans nabij het Tolheksbos. Dan rijden we met de andere auto naar het recreatiecentrum Molecaten, dat vlakbij het punt ligt waar ons traject van vandaag begint.

Bij vertrek vanmorgen is het 17 graden Celsius, en het is bewolkt met lichte regenbuitjes. De temperatuur loopt tijdens deze etappe op tot 22 graden Celsius. Al we beginnen met onze wandeling is het bewolkt, met later prachtige stapelwolken en volop zonnige perioden, en daarmee dus heel mooi wandelweer.

Starten bij het Poepekruis van Bakkeveen

Langs de Duerswâldmer Wei lopen we vanuit Bakkeveen langs de begraafplaats naar het Poepekruis van Bakkeveen, dat hier is in steen is gelegd als eerbetoon aan de Duitse Poep die hier vroeger is beroofd en vermoord.

Op deze plek gaan we ook het bosgebied in van de Slotpleats, waarbij we langs een bosven lopen.

Een eindje verderop zijn vanaf een uitzichtplateau restanten in het veld te zien van de 18e eeuwse Sterreschans, die vroeger onderdeel uitmaakte van de Friese Waterlinie, een verdedigingslinie. 

Daar achter steken we via een vlonderpad de doorgang over tussen twee bosvennen.

Daarna wandelen we door een oude boslaan terug naar de Duerswâldmer Wei, die we oversteken en in zuidwestelijke richting volgen, tot voorbij de Biskopsreed.

Dan gaan we een bosperceel in, dat we doorkruisen, totdat we het grote open veld van de Duurswouder Heide oversteken, langs een kudde heideschapen, met op de achtergrond de grote Duursma's Dobbe.

Als we aan de overzijde van het heideveld plaatsnemen op een houten bank voor onze koffiepauze, breekt de zon door de wolken, en luidt dat een aangenaam zonnige dag in.

Van Duurswoude via Wijnjewoude naar Klein Groningen

Als we verder wandelen, worden we bij een uitzichtpunt gadegeslagen door een heideschaap.

Over het Breeberchspaed lopen we langs de locatie van de voormalige Breeberchsschans (16e eeuw) naar de oude kerk van Duurswoude.

Bovenop de kerktoren staat een windvaan in de vorm van een paard. Deze oude kerk met twee kleine Noormannenpoortjes dateert van het jaar 1250, en is daarmee het oudste kerkje van de gemeente Opsterland.

Over de Ald Duerswâld lopen we zuidelijk langs Wijnjewoude naar de Loksleane.

Vanaf daar gaat het dan over de Opperbuorren naar Klein Groningen, waarin we de Opper Haudmare oversteken, de oude doorgaande provinciale weg tussen Beilen en Drachten.

In Klein Groningen komen we bij het Rust-punt De Vooruitgang, dat gelukkig open is voor passanten. We kunnen er naar het toilet, en er staat in deze prachtige zaal ook een koffieautomaat ter zelfbediening. Buiten drinken we er een kop koffie en eten we een broodje, onze tweede koffiepauze van vandaag.

Aan de rand van het dorp steken we via een oude ophaalbrug de Compagnonsvaart over, om dan onze route te vervolgen over de Moskouwei.

Over paden langs wijken naar Hoornsterzwaag

De Moskouwei is tot aan de Peelrug nog een geasfalteerde weg, maar verderop - onder andere na de onderdoorgang onder de autoweg N381 (tussen Drachten en Beilen) - gaat de weg als Moskoureed halfverhard verder naar Het West.

In Het West volgen we het fietspad langs de N380 in westelijke richting naar de Kapelweg, waar we de plaats Hoornsterzwaag binnenwandelen. 

In de bocht van de Jelle Heidawei gaan we het zandpad van het Wykein op. Tussen de bomen door van boomsingel links van het pad zien we drie reeën tegen de bosrand. 

De hinde en de twee kalfjes blijven grazen als we hen op betrekkelijk grote afstand op de zandweg passeren. Even later zien we ze verdwijnen in het bosperceel.

Links van het pad staan veel bomen, en rechts van ons liggen bebouwde akkers en weilanden.

Van rechts komen ook elke keer enkele honderden meters verderop verschillende waterlopen (wijken) van een turfvaart tot aan het hoger gelegen zandpad.

Verderop moeten we hier en daar even balanceren, omdat de diepe wielsporen in het zandpad op delen grotendeels onder water staan; een restant van de vele regens van de afgelopen weken.

Aan het eind van het Wykein stappen we in de bocht van de Ds. Ten Catewei over op een prachtig singelpad, langs een bosperceel naar het Tsjerkepaad.

Op het Tsjerkepaed komen we langs de Alde Pastorije (1832), die na eerst pastorie te zijn geweest, werd gebruikt als boerderij.

Voorbij de Tsiende Wijk gaan we het halfverharde Rogmonepaed op, in zuidelijke richting over de rand van een oude zandrug langs de Tsiende Wijk naar de N380, de Schoterlandseweg.

Zes kilometers langs de Tjonger

Die Schoterlandseweg steken we over, waarna we over een veldpad langs de Tsiende Wijk door het weiland verder gaan in zuidelijke richting. 

Aan het eind van het grasland steken we via een dam de Tsiende Wijk over, om dan over de Twietelderreed langs de Tsiende Wijk naar de Tjongervallei te lopen.

Die weg steken we over, om dan voorbij de Tjongervallei over een onverhard veldpad naar de rivier de T(s)jonger (ofwel Kuinder/Kuunder) te lopen. Waar we arriveren bij de rivier, staat een picknickbank, waarop we plaatsnemen voor onze lunchpauze aan de rivier.

Na deze pauze gaan we verder over het geasfalteerde fiets- en voetpad langs de Tsjonger, in zuidwestelijke richting.

Daarbij komen we langs Sluis II (1888), waar op dat moment een pleziervaartuig wordt geschut om hier de Tweede Sluis in de Tjonger te passeren. 

Langs de taalgrens naar een verrassend Tolheksbos bij Oudehorne

We gaan vlak voordat de ophaalbrug open gaat even de rivier over, om aan de overzijde op het sluiseiland bij het Taalgrensmonument voor het Fries en het Stellingwerfs te kijken.

Voorbij de sluiswachterswoning gaat het dan verder langs de in de 19e eeuw voor de scheepvaart gekanaliseerde Tjonger.

Dat pad is eerst nog geasfalteerd, maar al spoedig draait dat asfaltpad af van de rivier, en gaat onze wandelroute van het Hannekemaaierspad verder over het onverharde schouwpad of jaagpad langs de Tjonger. 

We kunnen zien dat hier niet veel wordt gewandeld, want het smalle spoor waarin we lopen is grotendeels overwoekerd door allerlei grassen en ook hoog opgaand en felgeel bloeiend Jacobskruiskruid (ook wel Jakobsbloem genoemd).

We blijven alsmaar dit ruige graspad langs de rivier volgen, totdat we dichtbij de brug van de Oldeberkoperweg over de Tjonger komen.

Vlak vóór die brug draait de wandelroute van de rivier af, het Tolheksbos in.

Dan volgt nog een verrassend mooi traject door dit kleine bosperceel, met verderop ook nog een prachtig - inmiddels bloeiend - heuvelachtig heideveldje nabij de Grote en Kleine Kiekenberg. Hier zijn munten uit de Romeinse tijd van rond onze jaartelling gevonden, en de eerste sporen van bewoning dateren hier zelfs van rond 11.000 vóór Christus; kortom, een gebied met al een hele lange historie qua bewoning en strijd.

Dat vormt een mooie afsluiter van ons eerste traject van dit Hannekemaaierspad.

Langs de Oldeberkoperweg lopen we naar het parkeerterrein bij recreatiecentrum Tolbrugschans waar onze auto staat geparkeerd. Daarmee rijden we terug naar Bakkeveen, waar we de andere auto afhalen, om dan tenslotte terug te rijden naar huis.