Gerrit Hiemstra over De klimaatuitdaging voor Fryslân

Woensdagavond 8 februari 2023
 

Lezing van meteoroloog Gerrit Hiemstra

Water de baas?

De ‘Publieksacademie Leeuwarder Courant’ organiseert drie lezingen over de toekomst van ons water.

• Hoe lang kunnen we ons land nog beschermen tegen overstromingen, wateroverlast en watertekort?
• Bepaalt het water waar we kunnen wonen, of bepalen wij waar het water mag komen?

In deze drie publiekslezingen - georganiseerd door Wetterskip Fryslân en de Leeuwarder Courant - zetten experts ons aan het denken over de toekomst van ons water. 

• Wat gebeurt er als we niets doen? 
• Wat zijn antwoorden op de uitdagingen die op ons af komen? 
• En wat kun je zelf doen?

Toekomst van ons water 

We staan er niet altijd bij stil. We leven in een delta. Meer dan de helft van ons land ligt onder de zeespiegel. Zonder waterbeheer zou ons land grotendeels onder water staan. 

Maar het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt, weersextremen nemen toe en de beschikbaarheid van zoet water staat onder druk. 

Om ons land ook voor toekomstige generaties leefbaar en bewoonbaar te houden, zijn ruimtelijke aanpassingen en keuzes onvermijdelijk. Ook in onze waterrijke provincie Fryslân. 

Alle drie lezingen vinden plaats in het werkcafé van Wetterskip Fryslân te Leeuwarden

• De eerste lezing werd op 2 februari 2023 verzorgd door Luzette Kroon, dijkgraaf van Wetterskip Fryslân, handelend over: ‘Leven met water, nu en later’.
• De derde lezing zal op 15 februari 2023 worden verzorgd door Annemieke Nijhof, directeur van Deltares, handelend over ‘Vertrouwen in het waterbeheer van de toekomst’.

Hoosbuien, droogte en zeespiegelstijging: ‘Wat als we niets doen?’

De tussenliggende - tweede - lezing is vanavond, en die wordt verzorgd door Gerrit Hiemstra, meteoroloog en twee dagen per week weerpresentator bij de NOS. De titel van zijn lezing is: ‘De klimaatuitdaging voor Fryslân’

De opening van deze publiekslezing wordt verzorgd door avondvoorzitter Gerard van der Veer.

Maarten Pennewaard, interim hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant, spreekt - mede namens gastheer Wetterskip Fryslân - het welkomstwoord uit als organiserend gastheer.

Dan nodigt gespreksleider Van der Veer zijn spreker Gerrit Hiemstra uit om op het podium te verschijnen, maar vanachter een muurtje horen we Hiemstra roepen: "Ja, sorry, myn fiter is los."
Even later verschijnt Gerrit Hiemstra op het podium, klaar voor de introductie door Gerard van der Veer, die hem vraagt: "Wat is je drive om erop uit te gaan om dergelijke lezingen te geven?" 

Gerrit Hiemstra antwoordt: "Ik heb een leuk vak, en ik vind het mooi om daar iets over te vertellen; over mijn fascinatie voor bijvoorbeeld het klimaat."

1. Klimaat

Gerrit Hiemstra vertelt dat hij zijn lezing zal opdelen in drie thema's, en na elk thema wordt aan de aanwezigen in de volle zaal de gelegenheid geboden om onder gespreksleiding van Geert van der Veer feedback te geven en vragen te stellen. 

Hiemstra begint dan met het eerste thema: Klimaat.

• Mensen die jonger dan dertig zijn, kunnen aan de slag met allerlei nieuwe dingen die eraan staan te komen. Ik ben jaloers op jullie, want jullie kunnen daarmee volop aan het werk. Er is voor jullie dus heel veel werk aan de winkel. 
• Ik heb geen politieke agenda, en ik ben ook geen activist, maar ik probeer zo goed mogelijk uit te leggen hoe de situatie in elkaar steekt.
• Hiemstra is twee dagen in de week weerpresentator voor de NOS, en is mede-oprichter van zijn eigen bedrijf Weather Impact. Daarnaast is hij commissaris bij Omrop Fryslân. Van origine komt Gerrit uit Fryslân, en inmiddels is hij weer terug in onze provincie, wonend in Balk.
• Het klimaat is best wel een uitdaging. Klimaatverandering heeft direct invloed op onze omgeving, waarvan we al veel voorbeelden zien in de praktijk van binnen- en buitenland. De gevolgen van de klimaatproblematiek zullen in de toekomst nog groter worden; overigens niet overal ter wereld even groot. Bij ons in Nederland is het effect overigens nu al sterker dan elders.  
• 
• Wij zijn – door de stijging van de broeikasgassen in de atmosfeer - zelf de oorzaak van de klimaatproblematiek. De gevolgen zijn al zichtbaar, en hij toont een foto van de overstroming in Valkenburg van zomer 2021. Attributieonderzoek (over gebeurtenis & oorzaak) toonde aan dat de overstroming in Valkenburg ook het gevolg was van de huidige klimaatverandering. 
• Vernatting in de winter en meer droogte in de zomer zijn eveneens problemen van deze tijd. We zien daarbij een verschuiving in de seizoenen. Het aantal natuurbranden neemt ook toe door deze klimaatverandering, die gepaard gaat met grotere droogte. Grote natuurbranden kunnen zich ook wel degelijk in Nederland voordoen.
• Er zit trouwens ook al een versnelling in de hoogte van de zeespiegel, en dat is een groot thema voor ons land.
• Weersomstandigheden die we nodig hebben voor een Elfstedentocht vormen eveneens een zorg. De kans op een Elfstedentocht is inmiddels al wel heel klein geworden; en misschien is het zelfs wel de laatste keer al geweest.
• We zullen te maken krijgen met nog meer extreem weer, want de klimaatverandering gaat door. Daarmee komen we terecht in een situatie die we nog nooit eerder hebben meegemaakt. 
• De enige oplossing is: stoppen met fossiele brandstoffen. Dat is de essentie van het probleem.  
• Doordat het op de polen van de aarde sneller opwarmt dan op de evenaar, worden de verschillen daartussen dus kleiner, waardoor de straalstroom tussen die plaatsen op aarde gaat afnemen. Daardoor zou je langer warme perioden of langer koude perioden kunnen gaan meemaken. We zullen in elk geval grotere uitschieters krijgen qua temperatuur, met nadruk op hogere temperaturen.
• Heel lang geleden (in en sinds de ijstijden) hebben we overigens wel vaker hoge concentraties broeikasgas in de lucht gehad, maar dat was nooit zo hoog als nu. 

2. Samenleving

• Het effect van de klimaatverandering is heel erg groot, vooral ook vanwege alle maatregelen die we daartegen zouden moeten nemen.
• Per dag zijn er ongeveer 100.000 vluchten van vliegtuigen over de hele wereld. Schepen varen intercontinentaal af en aan. Er rijden zo’n miljard auto’s op aarde. Met dat alles creëren we een enorme emissie van broeikasgassen. 
• In 2030 moet Nederland 55% minder broeikasgassen uitstoten vergeleken met 1990. In 2050 wil Nederland klimaatneutraal zijn. Dat wil zeggen dat de uitstoot van broeikasgas in 2050 niet hoger is dan wat er vastgelegd wordt; netto is de uitstoot dan dus nul. Daar moeten we dus serieus mee aan de slag. We moeten bijvoorbeeld stoppen met het tanken van fossiele brandstoffen, dus moeten we tankstations sluiten. Dat gaat op afzienbare termijn ook echt gebeuren.
• Heb je thuis zelf zonnepanelen bedoeld als aanpak van klimaatproblemen, of doe jij dat voor je eigen portemonnee?
• We hebben niet de luxe dat we nog een keuze hebben, maar er zijn wel alternatieven, zoals: windenergie, zonne-energie en kerncentrales. 
• We hebben als ouderen al eens een energietransitie beleefd. Denk maar aan de overstap die wij van steenkool naar gas hebben gemaakt tientallen jaren geleden. We zullen nog meer van dergelijke grote veranderingen meemaken. Uiteindelijk zullen de fossiele brandstoffen geheel verdwijnen. De focus zal meer komen op zelf energie opwekken en zelf energie opslaan.
• De CO2-emissie zal uiteindelijk leidend worden, ook in Nederland.
• De manier van bouwen zal ook veranderen, bijvoorbeeld door het biobased gaan bouwen. Groen is ook marketing; óók dat hoort erbij. Eigenlijk zouden alle nieuwe huizen in Fryslân biobased moeten worden gebouwd.
• Iedereen zal mee moeten (kunnen) doen.
• De Corona-periode heeft ons geleerd en laten zien dat we het echt wel anders kunnen doen. Zo’n crisis liet ons derhalve zien dat we het wel kúnnen.
• Er zijn maar twee dingen die werken; namelijk: hele duidelijke maatregelen nemen en die dan ook handhaven, òf het je laten merken in je portemonnee; en nóg beter is om het beide tegelijk te doen. 
• We kunnen wel allerlei keuzes maken, en we moeten onder ogen zien dat het niet maken van keuzes nogal ernstige consequenties heeft.
• Als de emissie van ons van CO2 naar nul gaat, gaat het CO2-gehalte in de atmosfeer zich (eerst) stabiliseren, maar daar zit dan nog wel een vertragend effect in.

3. Persoonlijk: wat kun je zelf doen als je met klimaat aan de slag wilt.

• We kunnen zelf vooral gaan werken aan onze eigen CO2-emissie. Die zou van 8-10 ton per jaar uiteindelijk naar nul moeten. Dat zit hem voor ons nu vooral in vervoer, in de spullen die we in huis hebben, in ons energieverbruik, en in onze voeding (met overigens een verdeling van ongeveer een kwart per aandeel). Daar kunnen we als individu dus zelf iets aan doen. Een vegetarischer menu helpt bijvoorbeeld al om je footprint qua CO2 te verminderen. 
• Je kunt thuis ook van aquathermie gebruik gaan maken, waarbij je water als warmtebron gaat gebruiken. Ook kun je gaan werken met een warmtebatterij; als je die eenmaal vol hebt, kun je daar ongeveer drie weken mee toe. Daar zou je op zonnige dagen je zonnepaneelenergie in kunnen opslaan. Dit is een chemisch proces, waarbij in een gesloten vat heel veel warmte wordt opgeslagen in zout.
• Je kunt nu eerst al minder energie gaan verbruiken. Daar hebben velen nog nooit echt goed over nagedacht. Maar het kan wel, want het blijkt dat we inmiddels al 20% minder gas verbruiken nu we de kosten van ons gas zo pijnlijk in onze portemonnee voelen.
• Ook zouden we van het gas af moeten, moeten we (meer) gaan fietsen, of openbaar vervoer gaan gebruiken, of electrisch gaan rijden. Stop in elk geval met vliegen; ook al is dat moeilijk, en voor velen een dilemma. Ga vegetarisch eten, koop minder spullen (vooral geen wegwerpartikelen meer), ga minder verspillen en ga meer hergebruiken.
• Elke kilo CO2 die we niet in de atmosfeer brengen, helpt.
• Niet iedereen kan in dit proces hetzelfde tempo volgen. Het vraagt een mentale verandering, en je kunt mensen geen verwijten gaan maken. Iedereen moet hierin zijn eigen verantwoordelijkheid en eigen rol gaan vervullen.

En nu aan de slag

• Maak klimaatverandering leidend voor wat je vanaf vandaag gaat doen. Werk aan echte CO2-reductie. Stop met fossiele brandstoffen, en doe mee aan goede lokale energie-initiatieven. 
• Voor jongeren: die hebben vaak nog moeite met dit verhaal. Sommigen zien het niet meer zitten; maar die klimaatverandering laat jongeren ook heel veel kansen zien, want zij kunnen onze hele samenleving gaan veranderen. Informeer je goed, laat het klimaat je niet ontmoedigen, en eis vooral je plek op als jongere in deze samenleving. Jongeren zouden veel meer mee moeten doen in onze samenleving.
• Ik (Gerrit Hiemstra) weet dat de jongere generatie anders denkt over de situatie waarin we zitten, dan dat de ouderen dat doen. Ouderen kunnen hun rugzak van vroeger niet weggooien. Jongeren hebben die rugzak veel minder of nog niet, dus zij nu zouden het verschil moeten gaan maken.
• Wij komen voor persoonlijke problemen te staan, die niet gemakkelijk zijn op te lossen. Dat zien we als persoonlijke dilemma’s. Onze verkwistende levensstijl is funest. Soms moet je letterlijk afscheid nemen van dingen. Bijvoorbeeld helemaal niet meer gaan vliegen voor je vakantie. Dan neem je tegelijk ook afscheid van bepaalde vakantiebestemmingen. Zo kun je wel keuzes maken.
• Er worden wel proeven gedaan naar het uit de atmosfeer halen van CO2, maar dat is een erg duur proces, en het is nog onduidelijk of we dit probleem daarmee op kunnen lossen.
• Waterstofgebruik is een onderdeel van de oplossing. Je moet waterstof echter steeds opnieuw maken. Als je het één keer hebt gemaakt, kun je het overigens wel bewaren, en het ook verplaatsen. Maar de transitie van elektriciteit naar waterstof en weer terug naar elektriciteit is momenteel helaas nog een heel inefficiënte oplossing. In beide transities verlies je namelijk 30% energie.
• Er is niet één oplossing mogelijk. We zullen vast en zeker naar een mix moeten van alle oplossingen die we kennen. 
• Nederland is geen eiland. Elk land heeft zijn eigen omstandigheden, en we zullen als alle landen met elkaar aan de bak moeten. We kunnen in elk geval niet zeggen dat landen als China en India eerst maar eens in energietransitie moeten. Kortom, wel ieder voor zich, en zeker ook samen aan de slag. 
• Laat ons zelf eerst maar aantonen en bewijzen dat het kan. Zo kunnen we ook een voorbeeld zijn voor anderen en andere landen. 
• We leven in een energieomgeving. Het barst rondom ons van energie: in water, van zon en met wind. We hebben nu snel de spullen nodig om daar goed gebruik van te maken.