Lunchlezing over De heks van Anjum

Donderdag 19 januari 2023
 

Margriet Brandsma in Tresoar

Heks?

Was de in 2020 overleden biologe Marjan van der E. een koelbloedige moordenares, of is ze onterecht veroordeeld voor de beide pensionmoorden in het Friese Anjum? 

Vlak vóór kerst in 1997 wordt ze gearresteerd, omdat ze twee mannen – na hen gedrogeerd te hebben - om het leven zou hebben gebracht. 

De ongewone moordzaak leidt tot veel ophef en publiciteit. 

Deze vrouw werd op 17 november 1998 veroordeeld tot zes jaar cel plus tbs, vanwege de moord op twee kostgangers van haar pension.

• Waarom sloeg deze 52-jarige ‘heks van Anjum’ twee mannen - die veel jonger, groter en sterker waren dan zijzelf - de schedel in? 
• Is er een verband tussen de beide doden en de hennepkwekerij in de schuur van haar pension?

Lunchlezing van Margriet Brandsma

Oud NOS-correspondente Margriet Brandsma (65) - tot 2011 in Berlijn - sprak de afgelopen jaren met een groot aantal betrokkenen van deze moordzaak, en kwam in haar boek ‘De heks van Anjum’ (2022) met nieuwe feiten, die een ander licht werpen op deze veelbesproken moorden.

Vanmiddag verzorgt Brandsma – nu als zzp-er schrijfster - over haar boek en over deze moordzaak een lunchlezing voor een volgeboekte zaal in Tresoar.  

Dader of zondebok

Het boek van Margriet Brandsma kreeg als subtitel: Dader of zondebok.

Door een ontmoeting met een vrouw in de supermarkt van Anjum rees Brandsma's belangstelling voor deze misdaadcase. 

• Marjan van der E. huisvestte veelal thuis- en daklozen in haar pension in Anjum, het voormalige treinstation van het Dockumer Lokaeltsje.
• Een kennis en zakenrelatie Ernst stapte met een vriend Jaap (een stille informant van de politie) naar de politie op 24 december 1997 om daar te vertellen dat Marjan twee mannen had vermoord. Maar hoe wist Ernst van die moorden?. Hij vertelde dat hij al langer vermoedde dat Marjan een man had vermoord, maar van de tweede moord vertelde hij het zeker te weten, omdat – zo vertelde hij – hij samen met Marjan het lijk heeft begraven. Ernst meldde dat hij de volgende dag een vriend hierover informeerde. Samen gingen de beide mannen – nadat zij via de informant waarschijnlijk de gevraagde garantie van de politie hadden gekregen dat ze niet zouden worden opgesloten - naar het politieburo. De informant Jaap heeft voor zijn tip nog wel twintigduizend gulden ontvangen. 
• Ernst was zelf niet direct naar de politie gegaan, omdat hij niet vast wilde komen te zitten op het politiebureau tijdens de kerstdagen. In een pension te Sneek sprak Margriet daarover de vrouw die eerder een escortdame regelde voor een officier van justitie in Fryslân. Wellicht was deze officier van justitie chantabel, en kon hij garanderen dat Ernst niet gevangen gezet zou worden nadat hij de politie had geïnformeerd. 
• Het Openbaar Ministerie heeft indertijd niet het hele verhaal verteld. 
• Er bleek wel degelijk een motief te zijn geweest voor Marjan – als mede-eigenares van de hennepkwekerij bij haar pension – om Lou de Jong (het eerste slachtoffer) om het leven te brengen.
• Het blijft overigens vreemd dat beide rechtszaken - die van de hennepkwekerij en van de twee moordzaken - als twee afzonderlijke zaken door de rechtbank zijn behandeld, ondanks het feit dat die zaken hoogstwaarschijnlijk nogal met elkaar verweven waren.

Margriet en Marjan

Margriet Brandsma kreeg toestemming van Marjan om – na haar vrijlating –  bij Marjan van der E. thuis in Utrecht op bezoek te komen voor een interview ten behoeve van haar boek. Maar voordat het zover was, overleed Marjan plotseling. Uiteindelijk heeft Margriet Marjan dus zelf nooit ontmoet.

• Marjan heeft altijd ontkend op de hoogte te zijn geweest van de hennepkwekerij naast haar woning. Het is nagenoeg zeker dat ze daarover echter loog.
• En ook over de moorden heeft Marjan altijd gezegd dat ze het niet heeft gedaan. Marjan wil nergens iets van weten. Ze ontkent haar aandeel in alle toonaarden, maar vertelt er wel een vermoeden over te hebben, maar zei niet te weten hoe het zich allemaal heeft afgespeeld.
• Na haar vrijlating uit de tweede tbs-kliniek te Utrecht, bleef ze in Utrecht wonen, en ontwikkelde ze een ongekende verzamelstoornis (hoarding). Haar huis zat helemaal vol met spullen. 
• Margriet heeft geprobeerd om het archief van Marjan te bemachtigen, maar in de woning bleek alles volledig overhoop te zijn gehaald. Kennelijk is er iemand geweest die dat heeft gedaan. Uiteindelijk heeft ze het archief van Marjan wel verkregen, omdat iemand dat veilig had gesteld vóór de ontruiming van het pand.
• Marjan heeft ongeveer vijf dagen dood in huis gelegen. Marjan leefde anoniem onder een andere naam - met de naam van haar ex-man - in Utrecht. Een diepgravend onderzoek naar haar dood is er niet geweest, dus haar doodsoorzaak is niet bekend geworden. Het kan dus wel een natuurlijke dood zijn geweest. 
• Na haar vrijlating is Marjan nog een tijdje compagnon geweest in een diamanthandel. Ze vertelde anderen daar ook vrijuit over, dus een roofmoord is niet uitgesloten. 
• Tijdens haar tbs-periode – na Petten in Utrecht - is Marjan getrouwd met een rijke, gescheiden Brit, die ze al heel lang kende. Onder diens naam leefde ze incognito in Utrecht. Ze is vijf jaar met hem getrouwd geweest, en kreeg nadien nog wel alimentatie van deze Brit. Geldproblemen had ze niet.
• Het Openbaar Ministerie heeft waarschijnlijk nooit de volledige waarheid vertelt over deze zaak. 
• Uiteindelijk is Marjan veroordeeld op indirect bewijs, in dit geval op grond van getuigenverklaringen. Dan moet je als Openbaar Ministerie toch wel heel stevig in je schoenen staat. 
• Margriet zegt toch ook wel te twijfelen aan de juistheid van het door het Openbaar Ministerie gepubliceerde verhaal. 

Bewijs en rechtsgang

• De politie vond tijdens het moordonderzoek al heel snel het moordwapen van de eerste moord; op Lou de Jong. Er schijnt echter niet gekeken te zijn naar wie de bewuste hamer in handen heeft gehad. 
• Er zijn wel meer twijfels gerezen, bijvoorbeeld over het feit dat de in een slaapkamer gevonden vier sigarettenpeuken met daarop bloed niet zijn onderzocht.
• Een man uit het Friese Lioessens heeft op verzoek van Marjan een grote kuil gegraven in de voortuin van Marjan. ’s Avonds ziet de politie een lijk naast dat gegraven gat liggen. 
• Juist vanwege al deze dubbelzinnige verwikkelingen wilde Margriet de hele zaak onderzoeken en beschrijven.
• De gebroeders Anker hebben als de eerste advocaten van Marjan toch ook wel enkele steken laten vallen, door op bepaalde twijfelachtige zaken niet door te vragen en verder onderzoek te (laten) doen.
• Het boek van Margriet Brandsma is nu twee maanden oud, en dat boek roept tot nu toe al de nodige reacties op, van mensen die zich over deze zaak aanvankelijk nog niet hadden gemeld. Kennissen van Jaap en Marjan meldden zich bijvoorbeeld al, en komen nu met hun eigen visie op deze zaak. 
• Marjan is aanvankelijk - zo blijkt - toch wel met ideële motieven begonnen met haar pension in Anjum, maar in de loop van de tijd is ze afgegleden door haar contacten die groeiden met thuis- en daklozen en met mensen uit het criminele circuit.
• Ook iemand uit de rechterlijke macht die haar boek had gelezen, vertelde Margriet dat hij dingen in het boek heeft gelezen, die zij indertijd gedurende de rechtszaak niet hebben geweten. Het zou dus eigenlijk wel gerechtvaardigd zijn dat de rechtszaak nog eens wordt heropend om qua feiten het onderste nog uit de kan te halen. Eigenlijk moet nog eens worden gekeken naar het bewijsmateriaal dat er nog steeds wel is, en er zou ook moeten worden gekeken naar de rechtsgang van toen. Wellicht levert dat niets op, maar dan is het losse eindje in elk geval geen onduidelijkheid meer, en geeft dat meer zekerheid en wordt het eindresultaat veel bevredigender. 

Marjan heeft zich indertijd in Anjum en omgeving door haar gedragingen bepaald niet geliefd gemaakt. Mensen die haar kennen, spreken op heel verschillende wijze over de zeer uiteenlopende karakteristieken van Marjan. Het was zeker een vrouw met twee gezichten.