Boekpresentatie in Franeker over Complexiteit

Donderdag 31 januari 2019

Govert Geldof overhandigt 1e exemplaar aan burgemeester Marga Waanders

Complexiteit en de waarde van praktijkkennis

• Hoe complexer een vraagstuk is, hoe nadrukkelijker we een beroep moeten doen op praktijkmensen.
• Hoe groter de onzekerheden zijn, hoe belangrijker het is waarde toe te kennen aan de kennis van de mannen en vrouwen die met de voeten in de klei staan: die zorg verlenen, voor de klas staan en het land bewerken. 

Dat is de centrale boodschap van het nieuwe boek 'Complexiteit en de waarde van praktijkkennis'.
Toch doen we dit niet. Integendeel, nog steeds proberen we op krachtige wijze complexiteit te beteugelen met normen, regels, protocollen en procedures.
Dat resulteert in allemaal ingewikkeldheid. Mensen raken erin verdwaald. Zorgverleners zijn meer dan 30% van hun werktijd kwijt met administratie, leraren komen nauwelijks aan echt onderwijs toe en boeren kunnen niet innoveren omdat er altijd wel een norm is waaraan ze niet voldoen. Vakmanschap wordt ingeblikt.

Het is complex, maar we maken het ingewikkeld
Dr. Govert D. Geldof (1958) schreef daarover een boek. In de periode dat Govert en ik actief waren in het Verenigingsverband van de Vrije Universiteit spraken wij ook in de voorbereiding van lezingenavonden vaak over zaken als Complexiteit, Praktijkkennis, Chaostheorie en Gilden; zulks in relatie tot het brede scala van onderwerpen waarover wij in de loop der jaren een groot aantal lezingen van wetenschappers en praktijkdeskundigen hebben georganiseerd. Na zoveel jaren bezig te zijn geweest met deze thematiek, schreef Govert Geldof zijn boek, waarin hij een strikt onderscheid maakt tussen 'Complexiteit" en 'Ingewikkeldheid'. Zijn credo is: ‘Het is complex, maar we maken het ingewikkeld.’
In een persoonlijke zoektocht van enkele decennia diept Govert in zijn nieuwste boek beide begrippen uit, beginnend in de collegebanken van Civiele Techniek te Delft (1980) en eindigend bij de gemeenteraadsverkiezingen in Noordwest-Friesland (2017). Hij maakt duidelijk dat we niet zozeer het aantal regels moeten verminderen, maar dat we ons vermogen moeten vergroten complexiteit te zien en te hanteren. Daarvoor reikt Geldof concrete bouwstenen aan.
Een geruststellende conclusie aan het eind is: goed omgaan met complexiteit hoeft niet ingewikkeld te zijn.

Boekpresentatie in de Botniastins

Vanavond komen we met enkele tientallen gasten bijeen te Franeker, in de Botniastins, voorheen één van de gebouwen van de vroegere universiteit van Franeker, die nu wederom een academische bestemming heeft gekregen.

We zijn hier bijeen voor de presentatie van dit nieuwe boek van Govert Geldof. 

De avond wordt geopend door de uitgever van dit boek, Jitske Kingma, van uitgeverij Elikser te Leeuwarden. In haar inleidende woorden vertelt ze dat ze door Govert Geldof en zijn boek kennis maakte met het op een andere wijze kijken naar de dagelijkse werkelijkheid; een manier waarop meer waardering komt voor de kennis van de mensen die aan de basis staan, en dat ze zich realiseert dat maar al te vaak dragers van praktijkkennis ten onrechte worden ondergewaardeerd.

Wat is complex en wat is ingewikkeld?

In zijn inleidende presentatie 'Complexiteit en de waarde van praktijkkennis' verwoordt Govert Geldof dat ook als volgt: "Mensen uit de praktijk kunnen meer met complexiteit, dan mensen van de universiteit".

In zijn inleiding trekt Geldof de begrippen Complexiteit en Ingewikkeldheid uit elkaar. 

• Complexiteit is volgens Govert dat wat ontstaan is, wat leert en evolueert, zoals bijvoorbeeld alle flora en fauna, maar ook meer abstracte zaken zoals waarden en vertrouwen.
• Ingewikkeld is volgens Govert alles wat gemaakt is door mensen, wat dan bedoeld is om het leven aangenamer te maken, zoals bijvoorbeeld machines en computers, maar ook de meer immateriële zaken zoals beleid, wetten, normen, protocollen en statistieken.

Govert Geldof verwijst naar zijn boek

Invloeden in de tijd

Op een tijdlijn neemt Govert Geldof zijn gasten vanavond mee in zijn invloedsferen van de afgelopen decennia.

Hij begint daarbij bij de wijze lessen van zijn invloedrijke Delftse hoogleraar Toegepaste Mechanica, professor Verruijt, die zijn studenten onder andere leerde:

• Geloof niet klakkeloos de uitkomsten van je berekeningen;
• We geloven teveel in modellen;
• Blijf kritisch nadenken.

Daarna verwijst hij naar de jarenlange goede samenwerking met zijn collega Gijsbert van der Heijden, organisatieadviseur, die hier vanavond ook aanwezig is.

Govert Geldof: 

• We laten in veel situaties vaak de complexiteit an sich buiten beschouwing, en zoeken de oplossing daarvoor veelal in ingewikkeldheid; maar daardoor ontstaan dan vaak weer nieuwe dilemma's.
• Teveel focus op ingewikkeldheid ontneemt ons het zicht op de werkelijkheid, op waar het werkelijk om gaat.
• 'Ontwikkelen' is iets wat ingewikkeld is, minder ingewikkeld maken, om zo een goede balans te vinden tussen 'ingewikkeld' en 'ontwikkeld'.
• De werkelijkheid wordt al snel getransformeerd in een papieren werkelijkheid, en zo ontstaan vakgebieden als risicomanagement met haar afvinkcultuur.
• Als we zo doorgaan, zullen we in de toekomst steeds meer fouten zien ontstaan in de praktijk van alledag.
• Veel mensen houden zich meer bezig met de zelf gecreëerde ingewikkeldheid, dan met de complexiteit van de werkelijkheid.
• In de negentiger jaren zag ik dat we de complexiteit van werkelijkheid omzetten naar abstracties, modellen en structuren. Dat leidt tot ver doorgevoerde specialisaties en hooggekwalificeerde professionalisering, met als gevolg dat onze werkelijkheid wel heel ingewikkeld wordt.
• Met dit boek wil ik antwoord geven op de vraag hoe wij complexiteit weer hanteerbaar kunnen maken, en dat we de complexiteit weer in een goede balans brengen met de ingewikkeldheid daarvan.

Onderzoek de ervaringskennis

In 2003 ontmoette Govert Geldof bij toeval de beroemde filosoof-schrijver Hubert Dreyfus, die Govert ertoe aanspoorde om vooral onderzoek te gaan doen naar (de waarde van) 'Tacid Knowledge' (onbewuste kennis, en ook ervaringskennis).  

Om complexe problemen aan te pakken, zou je vooral ook te rade moeten gaan bij de mensen uit de leef- en werkpraktijk van alledag. Zij hebben de kennis, het inzicht en de ervaring in wat wel of niet werkt.

Daar schuilt ook de uitdaging voor de politiek. Je verstoppen achter beleid en wetten en harde normen werkt vaak niet, maar het zou wel eens kunnen zijn dat in het onderzoeken van zaken als waarden, vertrouwen en cultuur, in samenwerking met de praktijkervaringsdeskundigen, een betere oplossing voor lastige kwesties zou kunnen liggen. Als je weet dat maar 20% van de bevolking warm loopt voor papierwerk en voor vergaderingen, maar dat 80% van de mensen wel warm loopt voor de meer kleine, lokale concrete zaken, dan zou dat bijvoorbeeld in de gemeentepolitiek een goed begaanbare weg kunnen zijn om tot oplossingen voor problemen te komen.   

Waarderende reflectie van een belezen burgemeester

Dan is het moment aangebroken dat Govert Geldof het formeel eerste exemplaar van zijn boek uitreikt aan Marga Waanders, de burgemeester van de nog vrij nieuwe herindelingsgemeente Waadhoeke. 

Na de officiële aanbieding volgt in een korte presentatie een degelijke reactie van burgemeester Waanders, nadat en omdat zij ruim vooraf door Govert al in de gelegenheid was gesteld om het hele boek te lezen.

Ze geeft aan dat als je in je dagelijkse leven en werken te maken krijgt met kwesties zoals Govert die zojuist in zijn presentatie benoemt, je dan in elk geval behoort tot de doelgroep van lezers van dit nieuwe boek van Govert.

Ze heeft dit boek - zeker na het inleidende eerste hoofdstuk - met veel plezier gelezen, en herkent ook wel dat we inderdaad de complexiteit van de werkelijkheid meer toe zouden moeten laten in ons leven en in ons werk, en dat we juist door goed inzicht te verkrijgen in die complexiteit waarschijnlijk veel dichter op de praktijk zouden blijven zitten. De kracht van dit boek is dat Geldof dat ook op een aantrekkelijk verhalende wijze uitlegt. Al lezend valt bij de lezer het kwartje, over waar het eigenlijk om gaat in onze tijd.

Wellicht is het zo dat hoe hoger de complexiteit van een vraagstuk is, het zou helpen om dichter op de praktijk te opereren. Wellicht gaan we dan op den duur juist de schoonheid van de complexiteit delen en waarderen. Met haar gedegen reflectie op dit boek, met zowel positieve als ook twee kritische noten, mag Govert zich gelukkig prijzen met deze boeiende boekpresentatie. 

Aan de verkooptafel van de uitgeverij vindt het boek gretig aftrek, dus vanavond is weer een volgende stap gezet in de missie om lokaal - maar ook ver daarbuiten - goede stappen te gaan zetten in onze maatschappij om de complexiteit van alledag vooral niet ingewikkelder te maken dan hij al is, door vooral oog te hebben voor en te luisteren naar de ervaringskennis van mensen in de praktijk van alledag. Dan gaan we complexe vraagstukken oplossen en waarschijnlijk zelfs meer waarderen.