Toer fan Stiens

Zondag 8 november 2020

Cover van het boek 'Toer fan Stiens'

Tentoonstelling Toer fan Stiens
In het toen pas verbouwde Pakhûs SOLO aan de Smelbrêge in Stiens was van medio november tot medio december 2016 de tentoonstelling 'Toer fan Stiens' te zien. Op 2 december 2016 bezocht ik deze tentoonstelling. 
In deze expositie maakte je als het ware een tour rond de 'toer' (Fries voor 'toren') van Stiens aan de hand van diverse kunstwerken van gerenommeerde Friese kunstenaars, waaronder Jan Stormer, Ids Wiersma, Jelle Troelstra, Johan Elsinga, Cor Reisma, Andries van der Sloot, Jentje van der Sloot, Bouke van der Sloot, Jac. Th. Dankert, Johan Hemkes en Klaas Koopmans.
Een kort historisch overzicht beschreef daar ook de (bouw)geschiedenis van de toren en dit eeuwenoude bouwwerk als ‘klinkend monument’.
En met oude foto’s en ansichten was er toen eveneens aandacht voor het ‘groene kerkhof’; over de geschiedenis van de dubbele rij linde-bomen rond de kerk, over hun onderhoud vanaf de achttiende eeuw tot nu, en over de stinzenplanten op het Stienser kerkhof.

Boek Toer fan Stiens
Ter gelegenheid van deze tentoonstelling verscheen in datzelfde jaar een rijk geïllustreerd boek, getiteld 'Toer van Stiens'. Het boek heeft 126 pagina’s, alle kunstwerken van die expositie zijn er in kleur in afgebeeld, en het boek bevat veel informatie met interessante feiten over de geschiedenis van de toren, over de kunstenaars, over hun relatie met Stiens en bevat ook informatie over het ‘groene kerkhof'.
Auteurs van dit boek zijn de in het Doktershûs van Stiens woonachtige echtgenoten Trudy van Riemsdijk-Zandee & Willem van Riemsdijk, die tevens de initiatiefnemers en eigenaren zijn van het Stienser Pakhûs SOLO.
Het derde hoofdstuk - over de geschiedenis van de toren - is namens de Stichting Monumentenzorg Leeuwarderadeel geschreven door Gerrit van der Meulen, Stienser architect, en van 2004-juni 2016 voorzitter van die stichting. 
Op de cover van dit boek staat het olieverfschilderij 'Landschap met de Stienser toren' van schilder Cor Reisma (1902-1962).

Schilderen en fotograferen
Van elk kunstwerk in deze expositie en in dit boek is nagegaan waar de kunstenaar zich bevond toen hij diens werk maakte. Als je dat interessant vindt, kun je aan de hand van de aanwijzingen in het vijfde hoofdstuk 'Hoe vind je de kunstenaar' zelf in het veld buiten Stiens en in de bebouwde kom van Stiens op zoek naar de plekken, die deze genoemde kunstenaars kozen voor hun gezicht op de toren van de Sint-Vituskerk van Stiens
Met dit mooie boek kun je ook enkele oude ansichtkaarten en foto’s vergelijken met de kunstwerken in dit boek. Prachtig is het om vanuit verschillende perspectieven steeds weer de afgebeelde dorpsgezichten met de karakteristieke kerktoren en zijn dubbele bomenkrans te zien, gefotografeerd en geschilderd vanuit vergelijkbaar standpunten.

Onderzoeken en publiceren
Om deze tentoonstelling te organiseren en dit boek samen te stellen, was het nodig om uitgebreid vergelijkend onderzoek te doen bij allerhande bronnen, zoals: archieven, registers, boeken, kranten, interviews en biografieën.
Bijzonder is dat onderzoek in archieven en gesprekken met nabestaanden van de kunstenaars en met eigenaren van de kunstwerken veel informatie heeft opgeleverd over de kunstenaars en hun band met Stiens, en over de geschiedenis van de verschillende tentoongestelde en in het boek afgebeelde werken. Diverse werken hebben immers hun eigen ‘verhaal’.
Het boek kent de volgende indeling:

• Voorwoord
  Veel kunstenaars hebben zich door de toren, het dorpsgezicht en de landelijke inbedding laten inspireren.
• Inleiding
  De 'toer fan Stiens' is een icoon in het dorp.
  De Sint-Vituskerk van Stiens was de zusterkerk van de voormalige hoofdkerk in Leeuwarden.
• 1. Pieter Jelles Troelstra: 'De âlde toer'
• 2. De toren van de St. Vituskerk in Stiens; een kort historisch overzicht
  De klokken zijn in 1943 door de Duitse bezetters afgevoerd, maar gelukkig na de oorlog teruggekeerd.
  Het kerkhof is opgehoogd en is ongeveer een meter hoger komen te liggen dan de terp waarop het gebouw is gefundeerd.
  De toren is in de loop van de tijd scheef gezakt in westelijke richting en daardoor los geraakt van het kerklichaam.
• 3. Het groene kerkhof
  Een dubbele rij Lindebomen rond de kerk is bij Friese kerken vrij zeldzaam.
• 4. De kunstenaars en de 'Toer fan Stiens'
• 5. Hoe vind je de kunstenaar
• Colofon